Lizjasz (regent)
Lizjasz (gr. Λυσίας; Lysias, zm. 162 p.n.e.) – był dowódcą i zarządcą Syrii na służbie Seleukidów w II w. p.n.e. Sprawował regencję w imieniu Antiocha V, syna Antiocha IV.
Opiekun i regent Antiocha V[edytuj | edytuj kod]
Około 166 p.n.e. Antioch IV Epifanes powierzył Lizjaszowi jako zaufanemu dostojnikowi zarządzanie Celesyrią oraz opiekę nad jego synem[1], podczas gdy sam Antioch wyruszył osobiście do Persji, by zebrać podatki, które napływały w niezadowalającej wysokości oraz przeciwko Partom[2][3][4][5].
Według Józefa Flawiusza[6] instrukcje dla Lizjasza nakazywały podbicie Judei, obrócenie w niewolę jej mieszkańców, całkowite zniszczenie Jerozolimy i wytracenie całego narodu. Stosownie do tego celu Lizjasz przeciwko Judzie Machabeuszowi uzbroił wielkie siły pod dowództwem Ptolemeusza syna Dorymenesa, Nikanora i Gorgiasza. Juda pobił dwa oddziały dowodzone przez Nikanora i Gorgiasza w pobliżu Emaus w 166 p.n.e., a w kolejnym roku starł się w nierozstrzygniętej bitwie z samym Lizjaszem pod Bet-Sur[7], po czym przystąpił do oczyszczenia świątyni[8][5].
W opisie wydarzeń powyższej kampanii występują znaczne różnice między relacjami 1 i 2 Księgi Machabejskiej, które uczonym nie jest łatwo wyjaśnić[5]. Antioch zmarł w Babilonie w 164 p.n.e. w czasie swej perskiej wyprawy, a Lizjasz objął urząd regenta na czas małoletności królewskiego syna, który był jeszcze dzieckiem (miał wtedy 9 lat)[9][10][11][5].
Lizjasz pokonał Filipa w 163 p.n.e., któremu na łożu śmierci Antioch IV powierzył opiekę nad małym Antiochem V[12][13]. W rozgrywkach dynastycznych wśród Seleukidów był wspierany przez Rzym.
W 163 p.n.e. do Lizjasza wyprawił posłów Ariartes V król Kapadocji celem sprowadzenia szczątków siostry i matki, które zginęły z polecenia Lizjasza. Lizjasz zgodził się na przekazanie prochów, które po sprowadzeniu do Kapadocji zostały uroczyście pogrzebane i złożone obok grobu Ariaratesa IV ojca Ariaratesa[14][15].
Według Józefa Flawiusza Lizjasz miał doradzić Antiochowi V zabicie żydowskiego arcykapłana Oniasza, zwanego też Menelaosem, co miało przyczynić się do uspokojenia burzących się mieszkańców Judei[16][17].
Upadek[edytuj | edytuj kod]
W 162 p.n.e. w Laodycei w Syrii został zamordowany przewodniczący delegacji rzymskiej, były konsul (w 165 p.n.e.) Gnejusz Oktawiusz, który przybył z nakazem okaleczenia słoni bojowych z armii Seleukidów i zniszczenia floty morskiej[18][19]. Wydarzenie to wpłynęło znacząco na utratę poparcia ze strony Rzymu oraz świadczyło o niepokojących nastrojach wśród poddanych[20]. Lizjasz musiał natychmiast stawić się w Antiochii wraz z oddziałami, którymi dowodził w walce z Żydami[7][19][13]. Pod koniec 162 p.n.e. pojawił się w Syrii jako pretendent do tronu Demetriusz, który zbiegł z Italii, gdzie przebywał jako zakładnik[13]. Wkrótce niepopularny Lizjasz wpadł razem ze swym podopiecznym Antiochem w ręce Demetriusza, który kazał ich obu zgładzić[21][22][23][24][25][5][26].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ 1Mch 3,31 w przekładach Biblii. W tych wielkich swoich kłopotach postanowił, że uda się do Persji, zbierze podatki z [tamtejszych krain] i nagromadzi wiele pieniędzy. BT 1980 ↓, s. 490.
- ↑ 1Mch 3,32 w przekładach Biblii. Jako wielkorządcę królewskiego od rzeki Eufrat aż do granic Egiptu zostawił Lizjasza, człowieka poważanego, pochodzącego z królewskiego rodu. BT 1980 ↓, s. 490.
- ↑ 2Mch 10,11 w przekładach Biblii. Objąwszy rządy mianował on niejakiego Lizjasza wielkorządcą i głównym wodzem wojsk Celesyrii i Fenicji. BT 1980 ↓, s. 527.
- ↑ Grainger 2010 ↓, s. 315–316.
- ↑ a b c d e Hutchison 1915 ↓, Lysias.
- ↑ Józef Flawiusz, Dawne dzieje Izraela ↓, XII, 7.2.
- ↑ a b Levine 1994 ↓, s. 256.
- ↑ 1Mch 4,1–61 w przekładach Biblii. BT 1980 ↓, s. 491, 492.
- ↑ 1Mch 6,17 w przekładach Biblii. BT 1980 ↓, s. 495. Gdy Lizjasz dowiedział się, że król zakończył swe życie, ustanowił królem jego syna Antiocha, którego wychowywał od samej młodości. Nadał mu też przydomek Eupator.
- ↑ 2Mch 13,1–26 w przekładach Biblii. BT 1980 ↓, s. 531, 532.
- ↑ Grainger 2010 ↓, s. 316.
- ↑ 1Mch 6,14–15 w przekładach Biblii. BT 1980 ↓, s. 495. Wtedy przywołał Filipa, jednego ze swych przyjaciół, i ustanowił go zarządcą nad całym swoim królestwem. Potem wręczył mu diadem, płaszcz swój i sygnet, aby wychował jego syna, Antiocha, i wyuczył go tak, aby umiał rządzić
- ↑ a b c Habicht 1989 ↓, s. 354.
- ↑ Polibiusz, Dzieje ↓, XXXI 17.
- ↑ Habicht 1989 ↓, s. 355.
- ↑ Józef Flawiusz, Dawne dzieje Izraela ↓, XIII, 9.7.
- ↑ Habicht 1989 ↓, s. 350.
- ↑ Appian, Historia rzymska ↓, XI Wojny Syryjskie 46, s. 264.
- ↑ a b Świderkówna 2008 ↓, s. 423.
- ↑ Habicht 1989 ↓, s. 354, 355.
- ↑ 1Mch 7,1–23 w przekładach Biblii. BT 1980 ↓, s. 496, 497.
- ↑ Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu ↓, XLVI.
- ↑ Appian, Historia rzymska ↓, XI Wojny Syryjskie 47, s. 264.
- ↑ Świderkówna 2008 ↓, s. 425.
- ↑ Grainger 2010 ↓, s. 320.
- ↑ Habicht 1989 ↓, s. 356.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Źródła
- Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych. Wyd. trzecie poprawione. Poznań: Wydawnictwo Pallottinum, 1980.
- Appian z Aleksandrii: Historia rzymska. Tłumaczenie i opracowanie Ludwik Piotrowicz. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2004. ISBN 83-04-04710-1.
- Józef Flawiusz: Dawne dzieje Izraela. Z języka greckiego przełożył oraz wstępem i komentarzem opatrzył Jan Radożycki. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 1992. ISBN 83-85249-09-5.
- Polibiusz: Dzieje. Przekład Seweryn Hammer i Mieczysław Brożek, opracowanie Józef Wolski. Warszawa: Ossolineum & De Agostini, 2005. ISBN 83-04-04825-6.
- Tytus Liwiusz: Dzieje Rzymu od założenia miasta. Księgi XLI-XLV. Periochy (Streszczenia) ksiąg XLVI-CXLII. Przekład i opracowanie Mieczysław Brożek. Wrocław: Ossolineum & Wydawnictwo PAN, 1982. ISBN 83-04-01318-5.
- Opracowania
- Praca zbiorowa: Starożytny Izrael. Od czasów Abrahama do zburzenia Jerozolimy przez Rzymian. Przełożył ks. Waldemar Chrostowski. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 1994. ISBN 83-07-02400-5.
- John D. Grainger: The Syrian Wars. Edytorzy Susan E. Alcock, Thomas Harrison, Willem M. Jongman, H.S. Versnel. T. 320. Leiden, Boston: BRILL, 2010, seria: Mnemosyne Supplements. History and Archaeology of Classical Antiquity. ISBN 978-9004180505. (ang.).
- John Hutchison: Lysias. W: International Standard Bible Encyclopedia. 1915. (ang.).
- Christian Habicht: The Seleukids and their rivals. W: Alan E. Astin, Frank William Walbank, M.W. Frederiksen, Robert Maxwell Ogilvie (eds.): The Cambridge Ancient History. Wyd. 2. T. VIII: Rome and the Mediterranean to 133 B.C. Cambridge: Cambridge University Press, 1989, s. 353–356. ISBN 0-521-23448-4. (ang.).
- Anna Świderkówna: Hellada królów. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008. ISBN 978-83-01-15629-9.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zbiór monet Antiocha V na stronie wildwinds.com z egzemplarzami posiadającymi monogram Lizjasza (ΛΥ). [dostęp 2016-06-10]. (ang.).
- Lysias. International Standard Bible Encyclopedia. [dostęp 2016-02-15]. (ang.).