Tojeść pospolita

Tojeść pospolita
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	wrzosowce
Rodzina	pierwiosnkowate
Rodzaj	tojeść
Gatunek	tojeść pospolita
	Nazwa systematyczna
	Lysimachia vulgaris L.; Sp. Pl. 146. 1753
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Multimedia w Wikimedia Commons

Tojeść pospolita (Lysimachia vulgaris L.) – gatunek rośliny należący do rodziny pierwiosnkowatych. W nazewnictwie ludowym roślina występuje pod nazwą: bażanowiec, gruszka Matki Boskiej, francowate ziele.

Rozmieszczenie geograficzne

Zasięg obejmuje prawie całą Europę, północną Afrykę i dużą część Azji (Azja Zachodnia, Syberia, Kaukaz, Kazachstan, Tadżykistan, Uzbekistan, Kirgistan, Chiny^[4]). W Polsce jest gatunkiem rodzimym^[5]. Jest pospolita, występuje na obszarze całego kraju, najczęściej na niżu i w niższych piętrach górskich^[6].

Morfologia

Pokrój: Roślina zielna osiągająca ponad metr wysokości, zwieńczona wiechą żółtych kwiatów. Wykształca długie, podziemne rozłogi.
Łodyga: Wzniesiona, krótko owłosiona, górą omszona i rozgałęziona, tępokanciasta wysoka od 15 do 120 cm.
Liście: Podłużne jajowate, naprzeciwległe lub w okółkach po 3-4, mniej omszone niż łodyga, o długości do 14 cm, z kropkowanymi gruczołami.
Kwiaty: Długoszypułkowe, zebrane w szczytowe wiechy, w kolorze złocistożółtym. Powstają w kątach górnych liści łodygowych. Korona duża, do 1 cm średnicy. Płatki korony kwiatu są jajowate, koloru żółtego, opatrzone wewnątrz krótkimi gruczołami, na brzegach gładkie, objęte przez płatki kielicha. Działki kielicha czerwono obrzeżone. Kwiat posiada pięć pręcików, krótszych od korony, w tym dwa krótsze od pozostałych.
Owoc: Kulista torebka do 5 mm średnicy, pękająca podłużnymi klapami^[7].
Gatunki podobne: Bardzo podobna, ale dużo rzadsza jest tojeść kropkowana. Różni się wyraźnie czterokanciastą i miękko omszoną oraz ogruczoloną łodygą. Ma cytrynowożółte kwiaty o płatkach bez czerwonawych brzegów i brzegami orzęsionych gruczołowato^[6].

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Kwiaty owadopylne oraz samopylne. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Nasiona rozsiewane przez wiatr.

Tojeść pospolita rozrasta się także wegetatywnie – co sezon roślina ta tworzy cienkie kłącza osiągające od 0,3 do 3 m długości, z których wyrastają 2–4-pędowe skupienia uniezależniające się od rośliny macierzystej w kolejnym roku. W ciągu kilku lat klony tojeści mogą pokryć 200–400 m²^[8].

Rośnie nad brzegami wód, na torfowiskach nizinnych, w wysychających zbiornikach, rowach, bagiennych lasach i zaroślach. Najczęściej występuje na wilgotnych glinach piaszczystych i utworach pylastych lub glinach ciężkich i iłach, stroni od gleb wapiennych. Preferuje stanowiska umiarkowanie naświetlone, umiarkowane warunki klimatyczne. Gleby obojętne, wilgotne lub mokre, umiarkowanie ubogie (mezotroficzne) lub zasobne (eutroficzne).

W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla związku (All.) Filipendulion i Ass. Lysimachio-Filipenduletum^[9]. Liczba chromosomów 2n= 28,56,84^[6].

Zastosowanie

Roślina lecznicza

Surowiec zielarski: ziele tojeści pospolitej. Ziele zawiera flawonoidy, cyjanidyna, saponina, barwniki.
Działanie lecznicze: stosowany w lecznictwie ludowym jako środek moczopędny, przeciwzapalny, przeciwbakteryjny, pierwotniakobójczy, przeciwgrzybiczny i przeciwwirusowy. Wzmaga wydzielanie śluzu, proces wchłaniania składników pokarmowych z jelit do krwi, pobudza wydzielanie soku żołądkowego, żółci i soku jelitowego.

Roślina ozdobna: W Polsce czasami jest uprawiana w ogrodach. Nadaje się szczególnie na rabaty i do obsadzania obrzeży zbiorników wodnych.
Inne

Stosowana jest do kąpieli i pielęgnacji włosów.
Dawniej miała zastosowanie w gospodarce ludowej do pozyskiwania barwnika i farbowania tkanin. Barwnik pozyskiwany z liści farbuje na żółto i zielono, a z korzenia na brązowo i czarno.

Uprawa

Najłatwiej rozmnażać ją z ukorzenionych pędów pobranych wprost z rośliny. Można też wykonywać sadzonki pędowe. Wymaga stałej wilgotności podłoża. Wystarczy jej przeciętna gleba ogrodowa o obojętnym pH. Może rosnąć w miejscu zacienionym, jednak najładniej wybarwia się na stanowisku dobrze nasłonecznionym. Jest mrozoodporna.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-12] (ang.).
↑ Lysimachia vulgaris, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2009-03-22].
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ ^a ^b ^c František Činčura, Viera Feráková, Jozef Májovský, Ladislav Šomšák, Ján Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Jindřich Krejča, Magdaléna Záborská (ilustracje). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01473-2.
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Krystyna Falińska: Przewodnik do badań biologii populacji roślin. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2021, s. 452-453. ISBN 978-83-01-21769-3.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-12] (ang.).

[iucn-3] Lysimachia vulgaris, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[4] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2009-03-22].

[checklist2002-5] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[A-6] František Činčura, Viera Feráková, Jozef Májovský, Ladislav Šomšák, Ján Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Jindřich Krejča, Magdaléna Záborská (ilustracje). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01473-2.

[7] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[8] Krystyna Falińska: Przewodnik do badań biologii populacji roślin. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2021, s. 452-453. ISBN 978-83-01-21769-3.

[9] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]