Maria Helena Kelles-Krauz

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Maria Kelles-Krauz
Maria Nynkowska
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

11 czerwca 1882
Radom

Data i miejsce śmierci

4 września 1969
Warszawa

Narodowość

polska

Rodzice

Antoni, Eleonora

Małżeństwo

Stanisław

Dzieci

Zofia, Helena

Krewni i powinowaci

Kazimierz Kelles-Krauz (szwagier)

Odznaczenia
Krzyż Niepodległości
Multimedia w Wikimedia Commons
Maria Helena Kelles-Krauz
Data i miejsce urodzenia

11 czerwca 1882
Radom

Data i miejsce śmierci

4 września 1969
Warszawa

Przewodnicząca Rady Miasta Radomia
Okres

od 1919
do 1926

Przynależność polityczna

Polska Partia Socjalistyczna

Multimedia w Wikimedia Commons

Maria Helena Kelles-Krauz z domu Nynkowska (ur. 11 czerwca 1882 w Radomiu, zm. 4 września 1969 w Warszawie) – polska polityk socjalistyczna, radna i przewodnicząca Rady Miasta Radomia, działaczka społeczna, niepodległościowa i oświatowa, tłumaczka.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Córka Antoniego i Eleonory z Wójcickich[1]. Rodzinny dom jej matki znajdował się przy ul. Spacerowej 12/14[2] (ob. ulica Mikołaja Reja) w Radomiu. Ukończyła w 1895 pięć klas gimnazjum rosyjskiego w Radomiu[3] a następnie Kursy Handlowe dla Kobiet Józefy Siemiradzkiej w Warszawie (1900)[1]. W latach 1901–1904 pracowała jako buchalterka w Towarzystwie Rolnym w Radomiu[3]. Członkini Polskiej Partii Socjalistycznej, od 1898 prowadziła lokal organizacyjny. W 1904 jej mężem został Stanisław Kelles-Krauz (1883–1965). W związku ze studiami i pracą męża, od 1904 przebywali w Wiedniu, od 1905 zamieszkiwali w Krakowie. W tym czasie studiowała przyrodę na Uniwersytecie Jagiellońskim[4] jako nadzwyczajna słuchaczka, gdyż nie miała wymaganej matury z egzaminem z greki i łaciny, pozwalającej na podjęcie studiów w normalnym trybie[5]. Działała wówczas w Polskiej Partii Socjalno-demokratycznej Galicji i Śląska oraz Komitecie Pomocy Uchodźcom z Królestwa Polskiego[6]. Od grudnia 1906 była członkinią PPS-Frakcji Rewolucyjnej i jej Oddziału Zagranicznego z ramienia której organizowała m.in. przerzut spalonych działaczy z Radomia do Galicji[6]. Czynna w Towarzystwie Uniwersytetu Ludowego im. A. Mickiewicza[7]. W latach 1909–1910 mieszkali w Kosowie, gdzie Maria prowadziła bibliotekę i księgowość w Zakładzie Przyrodolecznictwa Apolinarego Tarnawskiego w którym pracował jej mąż. Po krótkim pobycie w Paryżu w 1911 powrócili do Radomia. Tu była współorganizatorką Oddziału Towarzystwa Kultury Polskiej oraz biblioteki publicznej[7]. Włączyła się też do pracy w miejscowej PPS i Związku Strzeleckim.

Po wybuchu I wojny światowej uczestniczyła w tworzeniu struktur Polskiej Organizacji Wojskowej[6], pracowała także w miejscowym Komitecie Obywatelskim. Jej mąż został w tym czasie zmobilizowany do armii rosyjskiej i znalazł się w niewoli węgierskiej, w Esztergom. Pracowała w 1914 w Komitecie Obywatelskim. Po zajęciu Radomia przez wojska austro-węgierskie podjęła z sukcesem działania na rzecz powrotu męża z niewoli. Wzięła udział w odbudowie struktur PPS w Radomiu w pierwszej połowie 1915 roku. Członkini Okręgowego Komitetu Robotniczego PPS w Radomiu (1916–1918)[6]. W latach 1915–1918 była organizatorką i przewodniczącą Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego w Radomiu[1]. Organizatorka radomskiego zjazdu LK PW (styczeń 1916) na którym utworzono jednolitą organizację obejmującą Królestwo. Przewodnicząca okręgu radomskiego Ligi Kobiet PW (1916–1918). Delegatka na zjazdy LK PW w Piotrkowie (25–26 sierpnia 1916), Warszawie (25–28 czerwca 1917), Lublinie (3–4 listopada 1917), Warszawie (5–6 stycznia 1918)[6]. Po kryzysie przysięgowym organizowała pomoc dla internowanych w Beniaminowie, Szczypiornie, Havelbergu i Modlinie legionistom i działaczom niepodległościowym (1917–1918), m.in. tworząc w Radomiu dom dla byłych więźniów obozu w Szczypiornie[6]. Współorganizatorka i działaczka Komitetu Narodowego w Radomiu (1915). Uczestniczyła w pracach Pomocniczych Komitetów Wojskowości i Tow. „Piechur”. Działaczka Wydziału Narodowego Radomskiego (1915–1917)[8][9], Unii Stronnictw Niepodległościowych i Komisji Porozumiewawczej Stronnictw Niepodległościowych w Radomiu (1917–1918)[6]. Współpracowniczka pisma LK PW „Na posterunku” i radomskiego tygodnika „Unia” (1917–1918)[6]. Uczestniczka zjazdu zjednoczeniowego Lig Kobiet Galicji, Królestwa i Śląska (29–31 XII 1919). Członkini Zarządu Naczelnego Ligę Kobiet Polskich (1919–1920)[6]. Maria Kelles-Krauz znała się z Marią Dąbrowską[10], która kilkakrotnie odwiedziła ją w Radomiu.

W okresie międzywojennym należała do czołówki działaczy Polskiej Partii Socjalistycznej w Radomiu[4]. Członkini Centralnego Sądu Partyjnego PPS (1922–1926), Centralnego Wydziału Samorządowego (1919–1926) i Centralnego Wydziału Kobiecego (1924–1927)[3]. W pierwszych wyborach samorządowych po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, 9 marca 1919 r., Maria i Stanisław Kelles-Krauzowie uzyskali mandat radnych Rady Miasta Radomia. Wśród 155 kandydatów na radnych było 11 kobiet, spośród których 3 uzyskały mandat radnej (Maria Kelles-Krauz, Jadwiga Rudnicka i Stanisława Wroncka)[11]. 1 kwietnia 1919 r.[2] Maria Kelles-Krauz jako pierwsza kobieta w Polsce została wybrana, spośród radnych, na Prezesa Rady Miejskiej w Radomiu. Wybór ten miał miejsce zaledwie kilka miesięcy po uzyskaniu przez kobiety praw wyborczych (listopad 1918). Łącznie wybierano ją dwukrotnie, w 1919 i w 1923, a funkcję przewodniczącej rady miejskiej pełniła do 1926. Później była ławnikiem (członkiem zarządu miasta) odpowiedzialnym za oświatę. Z jej inicjatywy wprowadzono przymus szkolny (rodziców karano aresztem za nieposyłanie dzieci do szkoły), opiekę dentystyczną w szkole, rozdawano bezpłatne podręczniki, obuwie i odzież[5]. Była także inicjatorką utworzenia Miejskiej Biblioteki Publicznej w Radomiu w 1922.

Postanowieniem z 17 marca 1938 została odznaczona Krzyżem Niepodległości „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”[12][13].

Grobowiec Marii i Stanisława Kelles-Krauzów

Po wybuchu II wojny światowej i aresztowaniu jej męża (został wywieziony do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen), trudniła się wyrobem mydła w domowych warunkach. W jej mieszkaniu odbywały się tajne komplety, prowadzone m.in. przez jej przyjaciółkę Elżbietę Jackiewiczową (historia ich przyjaźni została opisana w książce Pokolenie Teresy). Po zakończeniu wojny ponownie krótko pracowała jako ławnik w radomskim wydziale oświatowym. W marcu 1946 wyjechała do Danii, gdzie jej mąż objął funkcje dyplomatyczne. Tam nauczyła się języka duńskiego i tłumaczyła tamtejszą literaturę, m.in. książki Martina Andersena Nexø[5]. Ponadto była tłumaczką z języka rosyjskiego[7]. W 1954 wraz z mężem powrócili do Polski i osiedli w Warszawie. Pochowana na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 308-2-4)[14].

Rodzina[edytuj | edytuj kod]

Posiadała tytuł baronowej od 1 października 1904 jako żona Stanisława Kelles-Krauza[15]. Mieli dwie córki: Zofię (1905–1962), żonę urzędnika Edmunda Ropelewskiego i Hannę (1914–1969), najpierw żonę adwokata Edmunda Biedrzyckiego, potem działacza niepodległościowego i architekta Stanisława Filipkowskiego[16]. Obie córki są pochowane w grobowcu rodzinnym na Powązkach[14].

Przekłady[edytuj | edytuj kod]

Z duńskiego
  • Martin Andersen Nexø: Czerwony Morten. Maria Kelles-Krauz (tłum.). Warszawa: „Książka i Wiedza”, 1949, s. 518. (równolegle wydane tego roku w 2 tomach w Spółdzielni Wydawniczo-Handlowej „Książka i Wiedza”).
  • Martin Andersen Nexø: Stracone pokolenie. Czerwony Morten 2. Maria Kelles-Krauz (tłum.). Warszawa: „Książka i Wiedza”, 1951, s. 273.
  • Martin Andersen Nexø: Pisma wybrane. Maria Kelles-Krauz (tłum. częśc. z duń. i ros.). Warszawa: „Książka i Wiedza”, 1952, s. 213.
  • Martin Andersen-Nexø: Rodzina Franków. Maria Kelles-Krauz (tłum.). Warszawa: „Czytelnik”, 1956, s. 139.
  • Hans Scherfig: Skorpion. Maria Kelles-Krauz (tłum.). Warszawa: Czytelnik, 1956, s. 296.
  • Martin Andersen Nexø: Jeanette. Maria Kelles-Krauz (tłum.). Warszawa: „Książka i Wiedza”, 1959, s. 264.
  • Hilmar Wulff(inne języki): Czarcia Mielizna. Maria Kelles-Krauz (tłum.). Warszawa: Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia”, 1960, s. 97.
  • Hilmar Wulff: Słoneczny włóczęga. Maria Kelles-Krauz (tłum.). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1961, s. 144.
  • Martin A. Hansen: Kłamca. Maria Kelles-Krauz (tłum.), Stanisław Średnicki (tłum. wierszy). Warszawa: „Czytelnik”, 1961, s. 191.
  • Hans Kirk(inne języki): Gra cieni. Maria Kelles-Krauz (tłum.). Warszawa: 1962, s. 148.
  • Marcus Lauesen(inne języki): Matka. Maria Kelles-Krauz, Krystyna Latoniowa (tłum.). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1965, s. 123.
  • Jørgen-Frantz Jacobsen: Barbara. Maria Kelles-Krauz (tłum.), Eugeniusz Morski (tłum. wierszy). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1967, s. 243.
  • Hans Scherfig: Stracona wiosna. Maria Kelles-Krauz (tłum.). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1967, s. 181.
  • Martin Andersen Nexø: Opowiadania. Maria Bero, Stefan Kaszyński, Maria Kelles-Krauz (tłum.). Wydawnictwo Poznańskie, 1978, s. 350.
Z rosyjskiego
  • Antonina Koptiajewa: Towarzyszka Anna. Maria Kelles-Krauz (tłum.). Warszawa: „Książka i Wiedza”, 1950, s. 443.
  • Aleksandr Czakowski: U nas już poranek. Maria Kelles-Krauz (tłum.). Warszawa: „Książka i Wiedza”, 1951, s. 312.
  • Trofim Borisow(inne języki): Syn orła. Maria Kelles-Krauz (tłum.). Warszawa: „Książka i Wiedza”, 1953 (druk), s. 245.
  • Wasilij Iljenkow(inne języki): Wielka droga. Maria Kelles-Krauz (tłum.). Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony, 1955, s. 362.
Z niemieckiego
Z francuskiego
  • Paul-Louis(inne języki): Dzieje socjalizmu we Francji do 1908 roku włącznie. Maria Kelles-Krauz (tłum.). Kraków: „Książka”, [1910], s. 201.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c Czy wiesz kto to jest?, red. Stanisław Łoza, Warszawa 1938, s. 331.
  2. ↑ a b Agata Morgan, Prezesem została kobieta, [w:] Ich ślady. Kobiety w historii Radomia, Radom: 2011, s. 63.
  3. ↑ a b c Władysław Macherzyński, Kelles-Krauzowa Maria Helena (1882–1963), Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego, t. 3, Warszawa 1992, s. 144.
  4. ↑ a b Danuta Waniek: Kobiety PPS. [dostęp 2015-03-24].
  5. ↑ a b c Maria Kelles-Krauz, Moje życie, „Współczesność” nr 1/1970, s. 6–7.
  6. ↑ a b c d e f g h i Jerzy Z. Pająk, Kelles-Krauz Maria Helena (1882–1963), [w:] Świętokrzyski Słownik Biograficzny, t. 2, red. Jerzy Szczepański, Kielce 2009, s.220–221.
  7. ↑ a b c Helena Kisiel, Maria Kelles-Krauzowa (1882–1969), [w:] Znani i nieznani Ziemi Radomskiej, t. 1, Radom 1980, s. 92–93.
  8. ↑ Jerzy Z. Pająk, O rząd i armię. Centralny Komitet Narodowy (1915–1917), Kielce 2003, s. 335.
  9. ↑ Jerzy Z. Pająk, Wydział Narodowy Radomski (1915–1917), „Rocznik Świętokrzyski”. Seria A, Nauki Humanistyczne. T. 29, s. 99–114 Repozytorium UJK – wersja elektroniczna.
  10. ↑ M. Dąbrowska, Dzienniki 1914–1932, Warszawa 1988, s. 353–354.
  11. ↑ Grażyna Łuszkiewicz, Kobiety w samorządzie miejskim Drugiej Rzeczypospolitej. Próba portretu zbiorowego, [w:] Kobieta i świat polityki w niepodległej Polsce 1918–1939, A. Żarnowska i A. Szwarc (red.), Warszawa 1996.
  12. ↑ M.P. z 1938 r. nr 64, poz. 72
  13. ↑ KELLES-KRAUZOWA z Nynkowskich MARIA HELLENA [online], Niezwyciężeni 1918-2018 [dostęp 2023-01-24] (pol.).
  14. ↑ a b Cmentarz Stare Powązki: KELLES-KRAUZOWIE, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-11-07].
  15. ↑ Maria Dąbrowska, Dzienniki 1914–1932, Warszawa: 1988, s. 353.
  16. ↑ Kelles-Krauz Stanisław Maciej (1883–1965), Polski Słownik Biograficzny, t. 12, Wrocław-Warszawa-Kraków 1966–1967, s. 332–333.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Maria_Helena_Kelles-Krauz&oldid=73475989”