Maria Kujawska

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Maria Kujawska
ilustracja
Imię i nazwisko urodzenia

Maria Rajda

Data i miejsce urodzenia

5 lipca 1893
Racibórz

Data i miejsce śmierci

23 maja 1948
Pszczyna

Zawód, zajęcie

posłanka do Sejmu Śląskiego

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski

Maria Kujawska z domu Rajda (ur. 5 lipca 1893 w Raciborzu, zm. 23 maja 1948 w Pszczynie) – śląska działaczka społeczna i polityczna.

Młodość 1893–1921[edytuj | edytuj kod]

Urodziła się 5 lipca 1893 roku w Raciborzu w rodzinie śląskiej jako córka Wilhelma Raida (spolszczone Rajda) mistrza szewskiego pochodzącego z sąsiadującej wsi Sudzice (obecnie czeskie Sudice) i Berty z d. Jendrischek gospodyni domowej ze Świdnicy. Ukończenie średniej szkoły „Fräulein Pruss” kształcącej nauczycielki umożliwiło jej podjęcie studiów uniwersyteckich[1]. W 1915 roku wstąpiła na wydział medyczny uniwersytetu wrocławskiego. Spotkała tam grupę studentów polskich pochodzących głównie z Wielkopolski i Śląska i pod ich wpływem zainteresowała się i zafascynowała historią i kulturą polską. Wybrała wtedy polską narodowość. Nauczyła się języka polskiego (który był językiem domowym jej babki[1]) i wstąpiła do tajnej niepodległościowej polskiej organizacji ZET przygotowującej kadry do pracy w przyszłym państwie polskim[2][3]. W roku akademickim 1917/1918 wraz z grupą polskich studentów studiowała na uniwersytecie w Monachium. Duży wpływ na jej światopogląd wywarł ówczesny wykładowca na tamtejszej katedrze pedagogiki profesor Friedrich Wilhelm Foerster, filozof, etyk, przeciwnik nacjonalizmu i militaryzmu, opierający wychowywanie na rozwijaniu i kształceniu charakteru[1]. Do Wrocławia powróciła w drugiej połowie 1918 roku, ale już w grudniu tego roku musiała ten uniwersytet opuścić. Powodem był konflikt na tle politycznym z nacjonalistycznie nastawionym profesorem Ottonem Küstnerem, kierownikiem kliniki chorób kobiecych i położnictwa gdzie odbywała staż[4]. Studia ukończyła na polskich uniwersytetach w Poznaniu i Krakowie a 15 lipca 1920 roku uzyskała w Warszawie dyplom lekarza. W latach 1920–1922 zaangażowała się w działalność polityczną na Śląsku, gdzie toczyły się zmagania, mające zdecydować o polskiej albo niemieckiej przyszłości tej dzielnicy. Przygotowywała średni personel medyczny tj. pielęgniarki i położne do pracy w przyszłym województwie śląskim. Zorganizowała także polskie związki położnych w wielu powiatach śląskich i brała udział w propolskich akcjach propagandowych poprzedzających plebiscyt[5]. Działalność tę na krótko przerwała w listopadzie 1920 roku w czasie wojny polsko-sowieckiej gdy wyjechała do wsi Horodzieja na Białorusi, gdzie w szpitalu polowym leżał chory na tyfus plamisty jej narzeczony, lekarz podporucznik WP Kazimierz Kujawski[6]. Po odwiezieniu rekonwalescenta do jego rodzinnego domu w Śremie w Wielkopolsce powróciła na Śląsk. W dniu plebiscytu, 20 marca 1921 roku była lekarzem dyżurnym w polskim sztabie plebiscytowym w hotelu Lomnitz w Bytomiu[7]. W trakcie III powstania śląskiego (2/3 maja – 5 lipca 1921) zajmowała się rannymi w kilku punktach sanitarnych oraz prowadziła pociąg sanitarny grupy „Wschód” do szpitala w Sosnowcu. Następnie pracowała w szpitalu polowym w Toszku, a później do stycznia 1922 roku w stopniu porucznika-lekarza w Głównym Szpitalu Wojsk Powstańczych w Mysłowicach[8]. Tam też zorganizowała dla średniego personelu medycznego kurs Czerwonego Krzyża obejmujący poza tematami fachowymi również język polski, historię i literaturę polską[9]. Była jedyną kobietą lekarką biorącą udział w III powstaniu śląskim[10]. W tym czasie ukształtował się jej światopogląd: otwarty, polski patriotyzm i postępowe poglądy społeczne zbliżone do socjaldemokratycznych.
Związek małżeński z Kazimierzem Kujawskim zawarła 16 sierpnia 1921 roku; ich cztery córki także zostały lekarkami[10].

Okres 1922–1939[edytuj | edytuj kod]

W 1922 roku, w dniu oficjalnego przyłączenia Górnego Śląska do Polski, otrzymała Odznakę Polskiego Towarzystwa Czerwonego Krzyża II stopnia[11]. Mieszkała wówczas w Katowicach i rozpoczęła pracę w przychodni przeciwgruźliczej zorganizowanej przez ówczesne Towarzystwo Polskiego Czerwonego Krzyża, gdzie była zatrudniona aż do wybuchu II wojny światowej[12]. W 1923 roku rodzina przeniosła się do Brzezin Śląskich; jej mąż został tam lekarzem Spółki Brackiej, zaś ona podjęła pracę społeczną m.in. organizując w Brzezinach Koło Towarzystwa Polek[13]. Gdy 1932 roku jej mąż został lekarzem powiatowym w Katowicach, rodzina przeniosła się tam wraz z nim. Zarówno ona, jak i jej mąż byli zwolennikami systemu powszechnej opieki zdrowotnej i nigdy nie podjęli lekarskiej praktyki prywatnej. W okresie międzywojennym brała czynny udział w życiu społecznym Śląska. W 1931 roku została wybrana na II przewodniczącą Towarzystwa Polek[14]. Towarzystwo Polek, współpracujące z ogólnopolskim Związkiem Pracy Obywatelskiej Kobiet, opierało swoją działalność na zasadach chrześcijańskich, a głównym celem tej organizacji było rozbudzanie i umacnianie polskiej świadomości narodowej, podniesienie poziomu kulturowego, aktywizacja zawodowa oraz zapewnienie udziału kobiet w życiu społecznym i politycznym. Była to na Śląsku najliczniejsza organizacja kobieca licząca w 1939 roku 382 koła i 36 760 członkiń[15]. Maria Kujawska pracowała też w innych organizacjach społecznych: była członkiem Zarządu Okręgu Śląskiego PCK i Towarzystwa Walki z Gruźlicą, Towarzystwa Lekarzy Polaków na Śląsku (1932–1939), Związku Gospodarczego Lekarzy Polaków województwa śląskiego (1926 –1934) i Śląskiej Izby Lekarskiej (1934–1939)[16]. Należała do grona założycieli Instytutu Śląskiego (1934–1939), placówki kulturalnej wspierającej rozwój nauki i kultury województwa i do komisji rozjemczej rozstrzygającej sprawy sporne Instytutu[16]. Była również aktywna w życiu politycznym Śląska. Uważała, że w okresie budowy nowoczesnego państwa i porozbiorowego scalania trzech dzielnic różniących się kulturą oraz systemami prawnym, potrzebna jest silna władza i zgodnie z tym poglądem popierała program sanacji kierowany na Górnym Śląsku przez wojewodę Michała Grażyńskiego[1][16]. Należała do Chrześcijańskiego Narodowego Zjednoczenia Pracy (NChZP), ugrupowania powstałego na Śląsku po przewrocie majowym w 1927 roku jako sojusz wyborczy popierający rząd. Była ławnikiem w Głównym Komitecie Wykonawczym tej organizacji[16]. Po rozwiązaniu NChZP w 1937 roku wstąpiła do Obozu Zjednoczenia Narodowego (OZN), gdzie również pełniła funkcję ławnika w Prezydium Okręgu. Została dwukrotnie wybrana do Sejmu Śląskiego II i III kadencji, pełniła tam funkcję sekretarza komisji do spraw wyznań religijnych i oświecenia publicznego jak również skarbnika klubu NChZP[17]. Głównym zadaniem Sejmu Śląskiego było lokalne ustawodawstwo. Była zwolenniczką ujednolicenia przepisów prawnych w całym państwie i niwelowania różnic pomiędzy Śląskiem a innymi dzielnicami. W 1936 roku została wybrana do Rady Wojewódzkiej, naczelnej władzy administracyjnej Śląska[18]. 

Okres wojenny 1939 –1945[edytuj | edytuj kod]

Maria Kujawska jako zagrożona niemieckimi represjami, w drugiej połowie września 1939 roku znalazła się na emigracji w Rumunii, gdzie połączyła się z córkami. Przyjęła propozycję kierowania domem dla polskich matek z dziećmi („Home Suisse pour les enfants polonais”) stworzonym i utrzymywanym przez szwajcarskie towarzystwo charytatywne „Pro Polonia”. Dom ten usytuowano w Crikvenicy na wybrzeżu dalmatyńskim w ówcześnie neutralnej Jugosławii[19]. Brała czynny udział w życiu zgromadzonej wokół domu kolonii uchodźców z Polski[20]. Po zajęciu Dalmacji przez Wehrmacht, w styczniu 1944 roku wszyscy członkowie tej grupy zostali aresztowani, a zdolnych do pracy wywieziono następnie do obozów koncentracyjnych[20][21]. Wraz z dwiema córkami znalazła się w Ravensbrück (numer obozowy 26 504[10]), gdzie pracowała okresowo w oddziałach szpitalnych i przy badaniu nowo przybyłych. Naczelna pielęgniarka SS zarzucała jej „Humanitätsfimmel” (bzik humanitarny)[22], ale naczelny lekarz SS szanował ją, co wykorzystywała dla starań o poprawę bytu chorych. Nie powiodły się jej pierwsze i zakończone osobistymi represjami starania o lepsze traktowanie kobiet chorych psychicznie. Udało się jej jednak stworzyć względnie ludzkie warunki w prowadzonym przez nią bloku chorych oraz wyjaśnić naczelnemu lekarzowi, że kobiety z Warszawy przywiezione w pierwszych tygodniach powstania nie są terrorystkami i nie należy pozbawiać ich dostępu do i tak bardzo ułomnej obozowej pomocy medycznej. Najbardziej znane zdarzenie miało miejsce w lutym 1945 roku. Maria Kujawska przekonała wówczas komisję SS do odstąpienia od przeprowadzenia selekcji chorych do komory gazowej w kierowanym przez nią 11 bloku szpitalnym. Zdołała wytłumaczyć komisji przeprowadzającej selekcję, że ten blok przeznaczony jest dla rekonwalescentek, wobec czego nie ma w nim ciężko chorych, a selekcja byłaby stratą czasu[23]. Leczyła chore więźniarki nieprzyjęte do „Rewiru” często odbywając wizyty po godzinie policyjnej (zakazie opuszczania baraków po zmroku), co łączyło się z ryzykiem represji. Nazywano ją „Aniołem w Ravensbrück”[24][25][26].

Okres powojenny[edytuj | edytuj kod]

W maju 1945 roku Maria Kujawska powróciła na Śląsk do Pszczyny, gdzie jej mąż, który przeżył wojnę w Generalnej Guberni objął funkcję lekarza powiatowego. Została kierowniczką powiatowego ośrodka zdrowia, zorganizowała w Pszczynie powiatowy oddział PCK, a w sąsiadującej węzłowej stacji kolejowej Dziedzice punkt pomocy dla repatriantów z Zachodu. 28 listopada 1945 roku zmarł jej mąż. Chorowała na niewydolność krążenia, zmarła 23 maja 1948 roku. W 1974 roku jej imię nadano Medycznemu Studium Zawodowemu w Opolu (powstała na jego bazie w 2003 roku Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu nie przejęła tradycji poprzedniczki)[10]. Jest pochowana w grobie rodzinnym w Pszczynie.

Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

Jest jedną z 30 bohaterek wystawy „60 na 100. SĄSIADKI. Głosem Kobiet o powstaniach śląskich i plebiscycie” poświęconej roli kobiet w śląskich zrywach powstańczych i akcji plebiscytowej (2019; koncepcję wystawy, scenariusz i materiały przygotowała Małgorzata Tkacz-Janik, a grafiki Marta Frej)[29][30] oraz jedną z bohaterek filmu 5 kobiet Sejmu Śląskiego – fabularyzowanego dokumentu według pomysłu Małgorzaty Tkacz-Janik w reżyserii Macieja Marmoli oraz Kamila Niesłonego[31].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d Biegańska Hanna, Działaczka śląska – dr. Maria Kujawska,  Dzieje Najnowsze II 1970, nr 1 s. 175–183.
  2. ↑ Hanke Edward, Trudy i oczekiwania, Warszawa 1965, s. 33.
  3. ↑ Brożek Krzysztof, Polska służba medyczna w powstaniach śląskich i plebiscycie, Opole 1973, s. 26.
  4. ↑ Hanke Edward, Trudy i oczekiwania, Warszawa 1965, s. 68.
  5. ↑ Brożek Krzysztof, Polska służba medyczna w powstaniach śląskich i plebiscycie, Opole 1973, s. 73.
  6. ↑ Hanke Edward, Trudy i oczekiwania, Warszawa 1965, s. 119.
  7. ↑ Brożek Krzysztof, Polska służba medyczna w powstaniach śląskich i plebiscycie, Opole 1973, s. 106.
  8. ↑ Brożek Krzysztof, Polska służba medyczna w powstaniach śląskich i plebiscycie, Opole 1973, s. 289.
  9. ↑ Brożek Krzysztof, Polska służba medyczna w powstaniach śląskich i plebiscycie, Opole 1973, s. 123.
  10. ↑ a b c d Krystyna Czernik, Doktor Maria Kujawska (1893-1948) – życie i działalność, „Acta Medicorum Polonorum”, 2018 (z.2) [dostęp 2023-03-12].
  11. ↑ Brożek Krzysztof, Polska służba medyczna w powstaniach śląskich i plebiscycie, Opole 1973, s. 183.
  12. ↑ Marcoń Witold, Lekarze w Sejmie Śląskim.  Maria Kujawska – pierwsza lekarka śląska, posłanka do Sejmu Śląskiego w latach 1930–1935, Medycyna Nowożytna 2011, T 17 nr 1, s. 119–125.
  13. ↑ Marcoń Witold, Lekarze w Sejmie Śląskim.  Maria Kujawska – pierwsza lekarka śląska, posłanka do Sejmu Śląskiego w latach 1930–1935, Medycyna Nowożytna 2011, T 17 nr 1, s. 119–125.
  14. ↑ Imponujący przegląd sił i wartości obozu Polek na Śląsku, Polska Zachodnia 1931 nr 35, s. 1.
  15. ↑ Kujawska Maria - 20 lat w służbie Polski Niepodległej, Głos Polek 1939, nr 5/6, s. 6.
  16. ↑ a b c d Marcoń Witold, Lekarze w Sejmie Śląskim. Maria Kujawska – pierwsza lekarka śląska, posłanka do Sejmu Śląskiego w latach 1930–1935, Medycyna Nowożytna 2011, T 17 nr 1, s. 119–125.
  17. ↑ Marcoń Witold, Lekarze w Sejmie Śląskim. Maria Kujawska – pierwsza lekarka śląska, posłanka do Sejmu Śląskiego w latach 1930–1935, Medycyna Nowożytna 2011, T 17 nr 1, s. 119–125.
  18. ↑ Pracowity dzień Sejmu Śląskiego, Polska Zachodnia, 1930 nr 342, s. 10.
  19. ↑ Z życia uchodźców, Wieści Polskie, 1941  nr 1, s. 2.
  20. ↑ a b Czernichowski Franciszek, ks. Alojzy Dydek, Zdenko Praisler, Emigracja polska w Jugosławii,   maszynopis sporządzony w Dachau 31.05.1945, obecnie w archiwum rodzinnym Piotra Grudzińskiego, kopia w Archiwum „Karty”.
  21. ↑ Kujawska Tenner Janina, Poczta, Karta, 2012, nr 72, s. 146–148.
  22. ↑ Lanckorońska Karolina, Wspomnienia wojenne, Znak, Kraków 2011, s. 289.
  23. ↑ Chrzanowski Leon, W cieniu rozłożystych drzew płyną wspomnienia z Ravensbrück. Jak dr Maria Kujawska uratowała swe blokowe towarzyszki od strasznej śmierci w komorze gazowej, Express Wieczorny, 1947, nr 218, s. 4.
  24. ↑ Lanckorońska Karolina, Wspomnienia wojenne, Znak, Kraków 2011, s. 288–289.
  25. ↑ Truszkowska-Kuliniczowa Anna, Mój wiek XX, Kampol 2, Szczecin 2004, s. 129–131.
  26. ↑ Kijzer-Lanz Gertruda, list do Marii Kujawskiej z 4.12.1947, obecnie w archiwum rodzinnym Bogdana Grudzińskiego.
  27. ↑ M.P. z 1936 r. nr 263, poz. 468 „za zasługi na polu pracy społecznej”.
  28. ↑ Piękny dzień Polek Śląskich, Polska Zachodnia 1936, nr 322, s. 6
  29. ↑ Małgorzata Tkacz-Janik (red.), Zeszyt do herstorii dla początkujących, Katowice 2019.
  30. ↑ 60 na 100: Sąsiadki. Wystawa - Instytut Myśli Polskiej im. Wojciecha Korfantego [online], instytutkorfantego.pl [dostęp 2021-04-06].
  31. ↑ 5 kobiet Sejmu Śląskiego - Instytut Myśli Polskiej im. Wojciecha Korfantego [online], instytutkorfantego.pl [dostęp 2021-04-11].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Krystyna Czernik: Doktor Maria Kujawska – życie i działalność patronki Medycznego Studium Zawodowego w Opolu.
  • Krzysztof Brożek: Polska służba medyczna w powstaniach śląskich i plebiscycie., wyd. „Śląsk” 1973.
  • Wanda Kiedrzyńska: Ravensbrück., wydanie drugie, Książka i Wiedza 1965.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Maria_Kujawska&oldid=72150373”