Niszczyciele typu Q/R

Niszczyciele typu Q/R

HMAS „Quiberon” w 1945 roku
Kraj budowy	Wielka Brytania
Użytkownicy	Royal Navy (13) Royal Australian Navy (3) Indyjska Marynarka Wojenna (3) Koninklijke Marine (1)
Wejście do służby	1942–1943
Zbudowane okręty	16
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	standardowa: 1705 t pełna: 2425 t
Długość	całkowita: 109 m na linii wodnej: 103,5 m
Szerokość	10,9 m
Zanurzenie	4,2 m
Napęd	2 turbiny parowe o mocy łącznej 40 000 KM, 2 kotły parowe Admiralicji, 2 śruby
Prędkość	36 węzłów
Zasięg	4675 Mm przy prędkości 20 węzłów
Załoga	176—225
Uzbrojenie	4 działa 120 mm (4xI) 4 działka 40 mm plot (1xIV) 6 działka 20 mm plot (6xI) 8 wt 533 mm (2xIV), 2 mbg, 45 bg

Niszczyciele typów Q i R – seria 16 brytyjskich niszczycieli średniej wielkości okresu II wojny światowej, należących do dwóch bardzo podobnych typów: Q i R (po 8 okrętów). Służyły od 1942 roku do lat 60. w marynarce brytyjskiej, a po wojnie także w Indiach i Holandii.

Historia

Niszczyciele typów Q i R stanowiły dalsze rozwinięcie linii typów O/P, będących pierwszymi nowymi brytyjskimi niszczycielami średniej wielkości wojennej budowy, po odejściu od budowy dużych i silnie uzbrojonych niszczycieli przedwojennych typów (Tribal, J/K/N i L/M). Zamówienie nowych okrętów związane było z przystąpieniem Wielkiej Brytanii do II wojny światowej, określono je jako trzecią i czwartą flotyllę nadzwyczajną (Third and Fourth Emergency Flotilla) i miały to być okręty tańsze i szybsze w budowie od dużych niszczycieli. Główną różnicę w stosunku do niszczycieli typów J/K/N stanowiło słabsze uzbrojenie główne, stanowiące powrót do standardu prezentowanego przez typy A-I z pierwszej połowy lat 30. O ile jednak typy O/P oparte były na nieco pomniejszonym kadłubie typu J, to w typach Q i R ponownie zwiększono wymiary w celu zwiększenia zapasu paliwa, przez co nowe niszczyciele nie ustępowały wielkością „dużym” typom J/K/N.

Serię 8 niszczycieli typu Q zamówiono wkrótce po zamówieniu typów O i P, w grudniu 1939, a w kwietniu 1940 zamówiono dalszą serię 8 niszczycieli typu R. Typ R różnił się od Q w niewielkim stopniu, m.in. zmianą podziału wewnętrznego i przeniesieniem kajut oficerskich z tradycyjnego miejsca na rufie na bardziej praktyczne miejsce pod nadbudówką dziobową, wzorem niszczycieli eskortowych typu Hunt. Z powodu przeciążenia stoczni wcześniejszymi zamówieniami i bieżącymi remontami, budowę okrętów obu typów rozpoczęto dopiero jesienią 1940. Nosiły one, zgodnie z tradycją brytyjską, nazwy rozpoczynające się na literę będącą oznaczeniem typu. W przeciwieństwie do typów O/P, na których uzbrojeniu odbiły się trudności wojenne i tendencja do wzmacniania uzbrojenia przeciwlotniczego średniego kalibru (później zarzucona), okręty typów Q/R otrzymały już planowane uzbrojenie z 4 dział 120 mm i 8 wyrzutni torped oraz lepszy system kierowania ogniem.

Stępkę pod budowę pierwszych niszczycieli „Quentin” i „Quadrant” położono we wrześniu 1940, ostatniego „Roebuck” w czerwcu 1942. Jako pierwszy do służby wszedł również „Quentin” w kwietniu 1942. Wszystkie, oprócz 4, weszły do służby do końca 1942, pozostałe w 1943. Trzy – „Quiberon”, „Quickmatch” i „Quadrant” zostały przekazane przed zakończeniem budowy marynarce australijskiej. Koszt budowy okrętów wynosił ok. 416 942 funtów. Dalszym rozwinięciem typów Q/R były typy S-W i Z/Ca, będące standardowymi niszczycielami brytyjskimi drugiej połowy wojny.

Opis

Konstrukcja

Niszczyciele typów O/P powtarzały architekturę typów J/K/N, powracając także do ich proporcji i mając podobną smukłą, harmonijną i zwartą sylwetkę (główną różnicę wizualną stanowiły 4 pojedyncze działa osłonięte maskami, zamiast trzech podwójnych stanowisk). Kadłub miał podniesiony, lekko wznoszący się pokład dziobowy na ok. 40% długości kadłuba (uskok pokładu, w przeciwieństwie do typów O/P, był w miejscu odpowiadającym typom J/K/N). W odróżnieniu od wcześniejszych niszczycieli brytyjskich, zmieniono jednak kształt rufy w rzucie z góry z zaokrąglonego na prostokątny o zaokrąglonych rogach, a stewa była lekko wygięta, zamiast pionowej. Dwupiętrowa nadbudówka dziobowa była standardowego kształtu dla brytyjskich niszczycieli począwszy od typu I – niska, opływowa, ze zwężającą się klinowo przednią ścianą, ściętą skośnie u góry. Górne piętro mieściło w przedniej części sterówkę, a za nią odkryty pomost bojowy, dolne piętro było wydłużone do przodu, ze stanowiskiem działa na nim. Za nadbudówką i uskokiem pokładu dziobowego znajdował się główny maszt trójnożny i pojedynczy komin.

Okręty miały dwie kotłownie i jedną maszynownię w prostym układzie liniowym, bardziej wrażliwym na uszkodzenia bojowe. Siłownia o takiej samej mocy, jak we wcześniejszym typie i typach J/K/N pozwalała na uzyskanie takiej samej prędkości 36 w. Zapas paliwa 615 t pozwalał na duży zasięg pływania 4675 mil morskich (przy prędkości 20 w).

Uzbrojenie

Uzbrojenie artyleryjskie było przeciętne, składające się z 4 pojedynczych dział kalibru 120 mm. Stanowiska dział, chronionych maskami przeciwodłamkowymi umieszczone były klasycznie: na pokładzie dziobowym (A) i piętrze nadbudówki dziobowej (B) oraz niewielkiej nadbudówce rufowej (X) i pokładzie rufowym za nią (Y). Uzbrojenie przeciwlotnicze było również przeciętne, typowe dla brytyjskich niszczycieli tego okresu, składające się z poczwórnej armaty 40 mm Mk VIII („pom-pom”) na małej nadbudówce za kominem (kryjącej ciągi wentylacyjne tylnej kotłowni) i 6 pojedynczych działek Oerlikon 20 mm (nieco tylko je wzmocniono w stosunku do projektowego stanu typów J/K i O/P, dodając 2 działka 20 mm). Działka 20 mm były na skrzydłach nadbudówki dziobowej i platformy reflektora na śródokręciu.

Dwa ostatnie okręty „Rocket” i „Roebuck” otrzymały od początku 8 działek 20 mm, z tego dwa podwójne (2xII, 4xI). Taką ilość działek otrzymały też inne niszczyciele tych typów podczas modernizacji, do początku 1944. W 1945 „Raider”, „Rotherham” i „Redoubt” zostały przezbrojone w 4 lepsze pojedyncze działka Bofors 40 mm, ze zmniejszeniem liczby działek 20 mm do 4 (2xII).

Dość silne było uzbrojenie torpedowe, w postaci 8 wyrzutni torpedowych, w dwóch czterorurowych aparatach, na pokładzie w osi podłużnej okrętu. Między aparatami znajdowała się mała nadbudówka z platformą reflektora, kryjąca ciągi wentylacyjne maszynowni. Początkowo planowano zamiast rufowego aparatu zastosować działo przeciwlotnicze 102 mm, podobnie jak na innych brytyjskich niszczycielach początkowego okresu wojny, lecz ostatecznie okręty ukończono z drugim aparatem torpedowym (w okresie, kiedy wchodziły do służby, Brytyjczycy demontowali już te działa z innych niszczycieli, jako mało skuteczne). Początkowo okręty miały zrzutnie i 2 miotacze bomb głębinowych oraz zapas 45 bomb, lecz w służbie uzbrojenie to wzmacniano na większości okrętów do 4 miotaczy i 70-130 bomb. Niszczyciele wyposażone były w standardowy hydrolokator Asdic.

W systemie kierowania ogniem, po uproszczeniach w poprzednich typach, powrócono do wzoru niszczycieli typu Tribal, stosując odrębny dalocelownik DCT do strzelania do celów nawodnych oraz główny dalmierz połączony z funkcją kierowania ogniem przeciwlotniczym Rangefinder Director Mk II(W), z tym, że dalmierz od początku wyposażono w radar artyleryjski Type 285. Montowano też na okrętach radary wykrywania różnych typów, lecz ich konfiguracja na poszczególnych okrętach zmieniała się i różniła w miarę instalacji nowszych radarów.

Okręty

Nazwa (nr taktyczny)	Położenie stępki, stocznia	Data wodowania	Wejście do służby	Los
Typ Q
Quilliam	19. 08. 1941, Hawthorn Leslie	29. 11. 1941	październik 1942	listopad 1945 → Holandia
Quiberon	04. 10. 1940, White	31. 01. 1942	22. 07. 1942	wycof. 1964
Quail	30. 09. 1941, Hawthorn Leslie	01. 06. 1942	07. 01. 1943	zatop. 18. 06. 1944
Quality	10. 10. 1940, Swan Hunter	06. 10. 1941	07. 09. 1942	wycof. 1957
Quentin	25. 09. 1940, White	05. 11. 1941	15. 04. 1942	zatop. 2. 12. 1942
Quickmatch	06. 02. 1941, White	11. 04. 1942	30. 09. 1942	wycof. 1963
Quadrant	24. 09. 1940, Hawthorn Leslie	28. 02. 1942	26. 11. 1942	wycof. 1962
Queenborough	06. 11. 1940, Swan Hunter	16. 01. 1942	10. 12. 1942	wycof. 1963
Typ R
Rotherham	10. 04. 1941, Brown	21. 03. 1942	?. 08. 1942	1949 → Indie
Racehorse	25. 06. 1941, Brown	01. 06. 1942	?. 10. 1942	wycof. 1949
Raider	16. 04. 1941, Cammell	01. 04. 1942	?. 11. 1942	1949 → Indie
Rapid	16. 06. 1941, Cammell	16. 07. 1942	?. 02. 1943	wycof. 1966
Redoubt	19. 06. 1941, Brown	02. 05. 1942	?. 10. 1942	1949 → Indie
Relentless	20. 06. 1941, Brown	15. 07. 1942	?. 11. 1942	wycof. 1971
Rocket	14. 03. 1942, Scotts	28. 10. 1942	? 8. 1943	wycof. 1965
Roebuck	19. 06. 1942, Scotts	10. 12. 1942	? 06. 1943	wycof. 1965

Stocznie

• John Brown and Company w Clydebank w Szkocji
• R. and W. Hawthorn Leslie and Company w Hebburn
• Swan Hunter & Wigham Richardson w Wallsend, Newcastle upon Tyne
• Cammell Laird w Birkenhead
• Scotts w Greenock
• J.S. White w Cowes

Bibliografia

• A. Daszjan (А.В. Дашьян): Korabli Wtoroj mirowoj wojny. WMS Wielikobritanii. Czast 1 (Корабли Второй мировой войны. ВМС Великобритании. Часть 1), Morskaja Kollekcja 4/2003.
• PeterP. Hodges PeterP., Destroyer weapons of World War 2, NormanN. Friedman, Annapolis: Naval Institute Press, [1979?], ISBN 0-87021-929-4, OCLC 5718489 .brak strony (książka)
• Naval-history.net