Oriksa japońska
| |||||
| Systematyka[1][2] | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Podkrólestwo | |||||
| Nadgromada | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Nadklasa | |||||
| Klasa | |||||
| Nadrząd | |||||
| Rząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Rodzaj |
oriksa | ||||
| Gatunek |
oriksa japońska | ||||
| Nazwa systematyczna | |||||
| Orixa japonica Thunb. Nov. Gen. Pl.: 57 (1783)[3] | |||||
| |||||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||||
 | |||||
Oriksa japońska (Orixa japonica) – gatunek roślin z rodziny rutowatych, reprezentujący monotypowy rodzaj oriksa Orixa. Występuje we wschodniej Azji – w Chinach (z wyjątkiem zachodniej i północnej części kraju), w południowej części Półwyspu Koreańskiego oraz w południowej i środkowej części Wysp Japońskich[5][3][6]. W naturze rośnie w lasach górskich, zwykle na południowych stokach od rzędnej 500 m n.p.m. do 1300 m n.p.m.[5] Roślina zawiera alkaloidy[7] – furoquinoliny i furokumaryny[6].
Gatunek jest popularnie uprawiany w Japonii w nieformowanych żywopłotach. Ceniony jest dla swych aromatycznych liści, efektownie przebarwiających się jesienią. Gatunek często uprawiany jest także w Europie, zwłaszcza w odmianie 'Variegata' o brzegach liści w kolorze kremowym[8].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Krzewy, czasem wyrastające w formie niskich drzew do 3 m wysokości[5], zwykle niższe, rozłożyste, z korą na starszych pędach łuszczącą się[8]. Pędy bez kolców[9][8].
- Liście
- Sezonowe, skrętoległe, pojedyncze, całobrzegie, ciemnozielone[8][6]. Ogonek liściowy długości 3–8 mm, blaszka liściowa jajowata do eliptycznej, o wymiarach 4–15 × 2–6 cm[5].
- Kwiaty
- Jednopłciowe, rośliny dwupienne[9]. Kwiaty męskie wyrastają w kwiatostanach groniastych, podczas gdy kwiaty żeńskie pojedynczo. Rozwijają się one w kątach liści, ale też na pędach między węzłami[9][6]. Kwiaty są czterokrotne. Kielich z działkami zrośniętymi u dołu[8] o długości 1–1,5 mm[5]. Płatki korony szeroko rozpostarte[8], u nasady zwężone w krótki paznokieć[6], osiągają 3–4 mm długości i są zielonkawe[5]. Pręciki są cztery, ich nitki są wolne, pylniki jajowate. W kwiatach żeńskich są zredukowane[6][9]. U nasady pręcików znajduje się czterołatkowy dysk miodnikowy, silniej spłaszczony w kwiatach męskich[9]. Górna zalążnia jest owłosiona, czterokomorowa[8], przy czym komory zrośnięte są tylko nasadami, poza tym przylegają do siebie. W każdej komorze rozwija się pojedynczy zalążek, a ze szczytu każdej komory wyrasta szyjka słupka. Wszystkie cztery szyjki są stulone i zwieńczone główkowatym, czterołatkowym znamieniem[6][9].
- Owoce
- Mieszki zrośnięte nasadami, rozchylające się, zwieńczone dzióbkiem powstającym z trwałej szyjki słupka. Każdy zawiera pojedyncze nasiono, kulistawo-jajowate, czarne[8]. Owocnia o kształcie łezkowatym składa się z dwóch odmiennie zbudowanych warstw, naprężenia rosnące między nimi w trakcie ich wysychania powodują wystrzelenie nasiona[10].
-
Liście -
Kwiaty -
Owoce
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Gatunek należy do monotypowego rodzaju oriksa Orixa Thunberg, Nov. Gen. Pl. 3: 56. 1783[9]. Rodzaj ten należy do podrodziny Toddalioideae z rodziny rutowatych Rutaceae[11].
Rodzaj zajmuje dość izolowaną pozycję systematyczną w obrębie rodziny[8], jako najbliżej spokrewnione wskazywane są rodzaje skimmia Skimmia i kazimira Casimiroa[6][12].
Uprawa[edytuj | edytuj kod]
Nasiona wymagają stratyfikacji w piasku i wysiania wczesną wiosną do pojemników w szklarni. W uprawie rzadko zawiązuje nasiona. Wegetatywnie rozmnażany z sadzonek zielnych w grudniu lub korzeniowych w okresie jesienno-zimowym (w obu wypadkach w warunkach szklarniowych). W warunkach Europy Środkowej gatunek rekomendowany był na przełomie XX i XXI wieku do uprawy szklarniowej[13].
Krzew najlepiej rośnie na stanowiskach półcienistych, w glebie świeżej, przepuszczalnej[13].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2022-02-19] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-02-19] (ang.).
- ↑ a b c Orixa japonica Thunb.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-02-20].
- ↑ Orixa japonica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c d e f Orixa japonica Thunberg. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-02-20].
- ↑ a b c d e f g h K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. X. Flowering Plants. Eudicots. Heidelberg, Dordrecht, London, New York: Springer, 2011, s. 290, 320. ISBN 978-3-642-14396-0.
- ↑ David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 657, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b c d e f g h i Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 372. ISBN 0-333-73003-8.
- ↑ a b c d e f g Dianxiang Zhang; Thomas G. Hartley: Orixa Thunberg. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-02-20].
- ↑ Lan-Jie Huang, Wen-Long Fu. A water drop-shaped slingshot in plants: geometry and mechanics in the explosive seed dispersal of Orixa japonica (Rutaceae). „Annals of Botany”. 127, 6, s. 765–774, 2021. DOI: 10.1093/aob/mcab017.
- ↑ Genus: Orixa Thunb.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-02-20].
- ↑ Ka-Ho Ling; Yanli Wang; Wing-Sem Poon; Pang-Chui Shaw; Paul Pui-Hay But. The Relationship of Fagaropsis and Luvunga in Rutaceae. „Taiwania”. 54, 4, s. 338-342, 2009.
- ↑ a b Jerzy Hrynkiewicz-Sudnik, Bolesław Sękowski, Mieczysław Wilczkiewicz, Rozmnażanie drzew i krzewów liściastych, wyd. 3, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, s. 379-380, ISBN 83-01-13434-8, OCLC 749776599.