Przejdź do zawartości

Gnidosz rozesłany

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Pedicularis sylvatica)
Gnidosz rozesłany
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

zarazowate

Rodzaj

gnidosz

Gatunek

gnidosz rozesłany

Nazwa systematyczna
Pedicularis sylvatica L.
Sp. Pl. 607, 1753.

Gnidosz rozesłany (Pedicularis sylvatica L.) – gatunek rośliny należący do rodziny zarazowatych. W Polsce częściej występuje w zachodniej części kraju, stopniowo zanika w kierunku wschodnim osiągając wschodnią granicę zasięgu.

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Łodyga
Środkowa łodyga wzniesiona do 20 cm, boczne leżące lub podnoszące się. Nie rozgałęziają się, ale na wszystkich zawiązują się kwiaty.
Liście
Pierzastodzielne, o odcinkach jajowatych i pierzasto klapowanych, siedzące.
Kwiaty
Zebrane w luźne grono, często zaczynające się tuż przy nasadzie łodygi. Kwiaty grzbieciste, wyrastają w kątach liści na krótkich szypułkach. Mają zrosłodziałkowy, dwuwargowy, rozdęty, nagi kielich z odgiętymi do tyłu, nierównymi, pięcioma, ząbkowanymi na szczycie łatkami. Kielich jest trwały, pozostaje po przekwitnięciu. Jasnopurpurowa lub jasnoróżowa (rzadko biała) korona posiada rurkę dłuższą od kielicha i osiąga 15–25 mm długości. Dolna warga korony jest nieorzęsiona, znacznie krótsza od górnej, silnie odstająca. Górna warga jest ściśnięta po bokach i wyciągnięta w dwuząbkowy dzióbek. 1 słupek, 4 dwusilne pręciki ukryte są pod górną wargą. Nektaria umieszczone u podstawy słupka, ale dostęp do nich utrudniają włoski pręcików.
Owoc
Dwukomorowa, schowana wewnątrz trwałego i dłuższego kielicha, okrągła torebka.
Korzeń
Posiada ssawki, którymi wrasta w korzenie sąsiadujących roślin.

Biologia

[edytuj | edytuj kod]

Roślina dwuletnia lub bylina, hemikryptofit. Półpasożyt pobierający od roślin żywicielskich wodę i sole mineralne za pomocą ssawek. Jej cykl życiowy trwa 2 lata. Roślina miododajna, owadopylna, kwitnie od maja do lipca, zapylana jest przeważnie przez trzmiele. Roślina trująca.

Ekologia

[edytuj | edytuj kod]

Zasiedla mokre, kwaśne łąki, zwłaszcza bliźniczkowe i torfowiska niskie i przejściowe. Czasami występuje także w wielkoturzycowych szuwarach i na wrzosowiskach. Roślina kwasolubna, występująca na glebach kwaśnych lub bardzo kwaśnych. W górach występuje po piętro kosodrzewiny. Populacje liczą przeważnie kilkadziesiąt do kilkuset osobników. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla All. Violion caninae i Ass. Nardo-Juncetum squarrosi[3].

Zagrożenia i ochrona

[edytuj | edytuj kod]

W latach 1983–2014 gatunek podlegał w Polsce ochronie ścisłej[4], od 2014 roku roślina jest objęta częściową ochroną gatunkową[5]. Występuje w wielu rezerwatach przyrody i parkach narodowych, m.in. w Ojcowskim, Pienińskim, Poleskim i Świętokrzyskim. Umieszczony na polskiej czerwonej liście w kategorii VU (narażony)[6]. Głównym zagrożeniem dla gatunku jest osuszanie podmokłych terenów, na których występuje.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).
  3. Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  4. Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134).
  5. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
  6. Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • W. Szafer, S. Kulczyński, B. Pawłowski: Rośliny Polskie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967.
  • Marian Nowiński: Chwasty łąk i pastwisk. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1966.
  • Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.