Przewiercień

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przewiercień
Ilustracja
Bupleurum aureum
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

selerowce

Rodzina

selerowate

Rodzaj

przewiercień

Nazwa systematyczna
Bupleurum L.
Sp. Pl. 236. 1 Mai 1753
Typ nomenklatoryczny

Bupleurum rotundifolium L.[3]

Synonimy
  • Buprestis Spreng.
  • Keracia (Coss.) Calest.[4]
Multimedia w Wikimedia Commons

Przewiercień (Bupleurum L.) – rodzaj roślin z rodziny selerowatych. Obejmuje według różnych źródeł ok. 165[5], 180[6] lub ponad 200[7] gatunków (generalnie rodzaj trudny taksonomicznie – wiele z gatunków bardzo podobnych i trudnych do odróżnienia, wiele też jest bardzo zmiennych[6]). Rośliny te występują głównie w Eurazji i północnej Afryce[5]. Rosną w formacjach trawiastych i w zaroślach, zwykle w miejscach suchych, na stokach, także jako chwasty w uprawach. Kwiaty zapylane są głównie przez muchówki[8]. Niektóre gatunki używane są jako lecznicze, zwłaszcza w medycynie chińskiej[5] (przy czym ich stosowanie wymaga ostrożności ze względu na trujące właściwości części podobnych gatunków z tego rodzaju[6]), niektóre bywają uprawiane jako ozdobne, w tym np. przewiercień okrągłolistny B. rotundifolium[8][5]. Gatunek ten był także wykorzystywany w Europie jako leczniczy do XVIII wieku[9].

Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]

Występują one w większości w Azji, zwłaszcza w jej południowo-zachodniej części, ale sięgają na wschodzie po Japonię[8]. W Europie spotykanych jest 39 gatunków[5], w większości w jej południowej części[8]. Rośliny te rosną także w Afryce Północnej, na Wyspach Kanaryjskich[5]. Zasięg pojedynczych gatunków obejmuje poza tym Afrykę Południową (B. mundtii[6]) oraz chłodniejsze rejony Ameryki Północnej[8]. Centrum zróżnicowania jest Turcja, gdzie rośnie 46 gatunków[8].

W Polsce naturalnie występują cztery gatunki, jeden jest zadomowionym antropofitem, kolejne dwa spotykane są jako przejściowo dziczejące (efemerofity)[10].

Gatunki flory Polski[10][11]

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Bupleurum fruticosum
Bupleurum gibraltaricum
Pokrój
Rośliny jednoroczne, byliny, półkrzewy i rzadko krzewy[12][8][9]. Osiągają zwykle do ok. 1 m wysokości, czasem więcej[8], gatunki krzewiaste mierzą do 2,5 m[13]. Mają pędy nagie, zielone lub sine[6], zwykle wzniesione i rozgałęzione[14] skrętolegle lub dwurzędowo[6]. U nasady pędu często z włóknistymi pozostałościami po nasadach liści odziomkowych i drewniejącą szyją korzeniową[6]. B. dracaenoides z południowo-zachodnich Chin ma łodygę pachykauliczną (słabo rozgałęzioną), drewniejącą i osiąga dwa metry wysokości i ma w efekcie pokrój małego drzewa[5].
Liście
Pojedyncze, całobrzegie, o kształcie od wąskolancetowatego do kolistego[9] i zwykle z użyłkowaniem równoległym[5][8] lub siatkowatym[14]. Dolne liście na ogonkach[14] pochwiasto obejmujących łodygę[6]. Górne liście często żółte lub brązowe i obejmujące łodygę[8] uszkowato, obrastające ją całkowicie lub siedzące[14][6]. Czasem liście skórzaste[6].
Kwiaty
Drobne, żółte, żółtozielonawe, żółtoczerwonawe[14], zebrane w luźne baldachy złożone[6], czasem bez pokryw i pokrywek lub z tymi listkami okazałymi, pełniącymi rolę powabni[8][12]. Działek kielicha brak[8]. Płatki korony i pręciki w liczbie 5[8]. Płatki okrągławe, jajowate lub sercowate, całobrzegie lub na szczycie wycięte[14]. Zalążnia dolna, dwukomorowa, w każdej z komór z pojedynczym zalążkiem. Szyjki słupka dwa[8], krótkie[14][6], często odgięte[6]. Krążek miodnikowy płaski[14].
Owoce
Rozłupnia rozpadająca się na dwie rozłupki, z 5 żebrami, czasem oskrzydlonymi[8], kształtu okrągławego, jajowatego lub wydłużone. Na powierzchni nagie, pomarszczone lub pokryte szczecinkami[14].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Bupleurum handiense
Bupleurum montanum
Bupleurum nipponicum
Bupleurum petraeum
Bupleurum salicifolium
Pozycja systematyczna

W obrębie rodziny selerowatych (baldaszkowatych) Apiaceae rodzaj klasyfikowany jest do podrodziny Apioideae, plemienia Bupleureae[4].

Wykaz gatunków[7][11][10]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-22].
  4. ↑ a b Genus: Bupleurum L., [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [online], USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System, National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland.
  5. ↑ a b c d e f g h David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 139, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  6. ↑ a b c d e f g h i j k l m Bupleurum Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2019-06-11].
  7. ↑ a b Bupleurum. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-06-11].
  8. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 310. ISBN 0-333-74890-5.
  9. ↑ a b c Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 264. ISBN 83-7079-778-4.
  10. ↑ a b c Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 45, ISBN 978-83-62975-45-7.
  11. ↑ a b Wiesław Gawryś, Słownik roślin zielnych, Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 42, ISBN 978-83-925110-5-2.
  12. ↑ a b Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  13. ↑ Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 382. ISBN 0-333-73003-8.
  14. ↑ a b c d e f g h i Władysław Szafer, Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Kraków: PAN, PWN, 1960, s. 46–47.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Przewiercień&oldid=72986562”