Republika Estońska (1918–1940)
| 1918–1940 | |||||
| |||||
| Język urzędowy | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Stolica | |||||
| Ustrój polityczny |
autorytaryzm | ||||
| Głowa państwa |
prezydent (ostatni) Konstantin Päts | ||||
| ogłoszenie niepodległości | |||||
| Włączenie do ZSRR | |||||
| |||||
Republika Estońska – pierwszy okres państwowości w historii państwa estońskiego (est. Eesti Vabariik), mający miejsce w latach 1918–1940, między ogłoszeniem niepodległości a okupacją przez Armię Czerwoną w czerwcu 1940 i aneksją przez ZSRR w sierpniu 1940.
Pod koniec I wojny światowej została zajęta była przez wojska niemieckie. 24 lutego 1918 utworzono komitet, który proklamował niepodległość Estonii. Pierwszym premierem został Konstantin Päts. Rząd nie został uznany przez Niemców i formalnie rozpoczął pracę po kapitulacji Niemiec na Zachodzie. Pod koniec listopada Estonia została zaatakowana przez wojska bolszewickie, które próbowały ustanowić w niej prosowiecki rząd. Rozpoczęła się wojna estońsko-bolszewicka. W styczniu i lutym 1919 udana kontrofensywa wojsk estońskich pod dowództwem Johana Laidonera wyparła bolszewików z terytorium Estonii i udzieliła pomocy Łotwie. W maju i czerwcu tego samego roku odparła atak Niemców od południa. W tym samym miesiącu biali pod dowództwem Nikołaja Judenicza zaatakowali Estonię.
W traktacie pokojowym z Tartu 2 lutego 1920 Rosja Sowiecka uznała niepodległość Estonii, a 26 stycznia 1921 została uznana przez państwa Ententy. 22 września tego samego roku została przyjęta do Ligi Narodów.
Po przewrocie prawicowym w 1934 rządzona autorytarnie. Po pakcie Ribbentrop-Mołotow na terytorium Estonii zostały utworzone sowieckie bazy wojskowe. W czerwcu 1940 po ultimatum skierowanym do rządu Estonii przez ZSRR kraj został okupowany przez Armię Czerwoną, zsowietyzowany i w sierpniu 1940 anektowany przez ZSRR w formie Estońskiej SRR – republiki związkowej ZSRR.
Kalendarium
- 24 lutego 1918 – deklaracja niepodległości
- 1918–1920 – wojna estońsko-bolszewicka (wojna o niepodległość Estonii)
- 2 lutego 1920 – traktat z Tartu, Rosja Radziecka uznaje niepodległość Estonii i rezygnuje z „eksportu rewolucji”. Pierwsze wybory do Riigikogu. Uchwalenie konstytucji na wzór szwajcarski: silna pozycja parlamentu, brak głowy państwa, zmiany w prawie uchwalane w referendum. Główne siły polityczne to: socjaldemokraci, prawicowy Związek Ludowy oraz centrowe partie drobnomieszczańskie. Większość mieszkańców to Estończycy (86%), ponadto Rosjanie (9%), oraz Niemcy. Liczna mniejszość szwedzka. Wyznaniowo kraj zdominowany przez Kościół luterański.
- 17 marca 1922 – premier i równocześnie minister spraw zagranicznych Łotwy podpisuje w Warszawie porozumienie mające zapoczątkować związek bałtycki
- 1 listopada 1923 – Łotwa i Estonia zawierają w Tallinnie sojusz zaczepno-odporny
- 1 grudnia 1924 – powstanie komunistyczne w Tallinie inspirowane przez ZSRR
- 9 lutego 1929 – Estonia podpisuje Protokół Litwinowa o rezygnacji z rozstrzygania sporów w drodze wojny
- 3 lipca 1933 – Estonia podpisuje w Londynie Konwencję o określeniu agresji
- 1933 – nowy projekt konstytucji przygotowany przez ELV i zatwierdzony w referendum. Wprowadzenie systemu prezydenckiego: rząd i parlament wykonawcami jego woli. Ostatecznie konstytucja nie wchodzi w życie.
- 1934 – zamach stanu: Konstantin Päts ze „Związku Ludowego” obejmuje urząd premiera, pracuje nad zmianami w konstytucji, zawiesza działalność parlamentu, stowarzyszeń i partii politycznych (w tym faszystowskiego ruchu wabsów).
- 1934 – Estonia liczy 1 126 416 mieszkańców, w tym 93% Estończyków.
- Polityka zagraniczna: Kraj przyłącza się do powstałej 12 września w Genewie Ententy Bałtyckiej. Ponadto utrzymuje dobre stosunki z Polską, Wielką Brytanią i krajami skandynawskimi. Poprawnie układają się kontakty z ZSRR.
- 1938 – reforma ustrojowa. Nowa konstytucja. Wybory do dwuizbowego parlamentu. Konstantin Päts zostaje prezydentem.
- 23 sierpnia 1939 – pakt Ribbentrop-Mołotow. Estonia w radzieckiej strefie wpływów.
- 28 września 1939 – Estonia godzi się na stacjonowanie Armii Czerwonej na swym terytorium. Liczba ich przewyższa prawie dwukrotnie liczbę wojska estońskiego (25 tys : 15 tys).
- 17 czerwca 1940 – Sowieci wkraczają do Estonii. Następuje zmiana rządu na żądanie Żdanowa (emisariusza ZSRR w Estonii), nowym premierem zostaje Johannes Vares. 6 sierpnia kraj przyłączony do ZSRR, śmierć około 15 tysięcy Estończyków w wyniku eksterminacji.
Zobacz też
Literatura
- Toomas Karjahärm, Väino Sirk. Vaim ja võim: Eesti haritlaskond 1917-1940. Tallinn: Argo, 2001.