Bitwa pod Prostkami

Bitwa pod Prostkami

potop szwedzki II wojna północna
Czas	{{{czas}}}
Miejsce	Prostki
Terytorium	dolina rzeki Ełk
Wynik	zwycięstwo Polaków
Strony konfliktu
I Rzeczpospolita Chanat Krymski Szwecja Brandenburgia Prusy
Dowódcy
hetman Wincenty Korwin Gosiewski Subchan Gazi aga Jerzy Fryderyk Waldeck ks. Bogusław Radziwiłł generał Wallenrodt pułkownik Josias Waldeck
Siły
10000 Polaków oraz Litwinów 2000 Tatarów 3500 rajtarów i dragonów 800 kawalerii Radziwiłła 1000 piechoty Waldecka 2000 piechoty Wallenrodta 21 dział
Straty
200-250 zabitych i rannych 5500 zabitych i 21 dział
Położenie na mapie świata Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|}

{{Wojna infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | commons = | czas = | współrzędne = | opis grafiki = Nieznane pola: "data" oraz "opis".

Bitwa pod Prostkami rozegrała się w pobliżu miejscowości Prostki w dzisiejszym powiecie ełckim, dnia 8 października 1656 r. pomiędzy sprzymierzonymi wojskami Rzeczypospolitej i Tatarów pod dowództwem hetmana polnego litewskiego Wincentego Gosiewskiego, a wojskami brandenbursko-szwedzkimi pod dowództwem generała Jerzego Fryderyka Waldecka z posiłkującą go jazdą Bogusława Radziwiłła.

Geneza

Po wycofaniu wojsk szwedzkich i brandenburskich z Warszawy w 1656 r. zdecydowano się wysłać polskie wojska do Prus Książęcych, czego ubocznym skutkiem było zniszczenie Prus przez Tatarów i zmuszenie księcia pruskiego i elektora brandenburskiego Fryderyka Wilhelma do zerwania sojuszu ze Szwecją. Oprócz tego siły te miały za cel związanie sił wroga na tym terenie.

Na czele wojsk Rzeczypospolitej stanął hetman polny litewski Wincenty Gosiewski, w charakterze doradcy wojskowego pułkownik Gabriel Wojniłłowicz, na czele 2000 Tatarów zaś Subchan Ghazi aga. W skład oddziałów weszło wojsko litewskie, oddziały zaciężne koronne, pospolite ruszenie koronne oraz Tatarzy. Była to głównie jazda, razem około 12 000, z czego około 2000 Tatarów. Oddziały te przekroczyły Narew (bród w Łomży lub Wiźnie) na początku października 1656 r. i ruszyły na Ełk.

Na wieść o zbliżaniu się wojsk polskich generał Jerzy Fryderyk Waldeck ruszył spod Wąsoszy na północ na czele ok. 3500 rajtarów i dragonów, i przybył pod Prostki prawdopodobnie 6 października 1656 r. Rozbił obóz na północ od wsi na wschodnim brzegu rzeki Ełk w pobliżu przeprawy mostowej, którą zamierzał bronić. Wezwał na pomoc też stacjonujące w Rajgrodzie oddziały jazdy pod dowództwem Bogusława Radziwiłła (około 800).

Wieść o oddziałach Gosiewskiego dotarła też do generała Wallenrodta i pułkownika Josiasa Waldecka, którzy stali o kilka dni marszu od Ełku. Ruszyli oni na pomoc, ale na czas dotarły jedynie 2 pułki piechoty i 9 dział (około 1000 ludzi). Dalsze 2000 piechoty i 12 dział Wallenrodta ruszyło z Ełku na Prostki dopiero 8 października.

Bitwa

Rankiem 8 października 1656 r. do Prostek pierwsze dotarły oddziały tatarskie i część litewskich, wyprzedzając trzon wojsk polskich o 2 godziny marszu. Mając pewną przewagę liczebną Gosiewski postanowił wywabić brandenburczyków zza rzeki i zniszczyć ich głównymi siłami, w międzyczasie wysyłając Tatarów naprzeciw wojskom Wallenrodta maszerującym z Ełku.

Zastosowano znany dobrze wojskom litewskim podstęp czyli pozorną ucieczkę i w rezultacie Brandenburczycy przeprawili się na prawy brzeg rzeki Ełk. W tym czasie Waldeck otrzymawszy wiadomość o przeprawiających się na północ od Prostek Tatarach postanawia wysłać tam oddział 500 jazdy, który wkrótce z jazdą Bogusława Radziwiłła został związany walką z Tatarami. Waldeck wydał rozkaz przeprawy z powrotem, aby połączyć się z posiłkami Wallenrodta, lecz w tym czasie nadciągnął trzon wojsk Gosiewskiego. Wojska hetmana wraz z częścią Tatarów oskrzydliły wojska wroga i przyparły do rzeki, jednak części Brandeburczyków wraz z działami udało się przeprawić na lewy brzeg Ełk i dalej za dopływ Ełku, formując tam ponownie szyki.

Związane przez Tatarów oddziały Bogusława Radziwiłła nie przeszkodziły im w przeprawie przez Ełk i w przeszkodzeniu w połączeniu się wojsk Wallenrodta i Waldecka. Wojska polsko-litewskie po przejściu rzeki i zdobyciu obozu wraz z częścią Tatarów uderzyły z tyłu na oddział Radziwiłła, z którego uszło niewielu, a sam Radziwiłł dostał się do niewoli.

Następnie uderzono na pozostałe wojska wroga, łamiąc jego opór i generał Waldeck sam ledwo uszedł z życiem. Brandenburczycy zdołali częściowo uciec na wschód i południowy wschód, bowiem Polacy byli zbyt zajęci zdobytymi taborami wroga.

Sam Waldeck uszedł tylko z około 500 żołnierzami, a piechota Wallenrodta nękana przez Tatarów i zmęczona wielodniowym pochodem, została rozbita w pobliżu Ełku przez część jazdy Gosiewskiego.

Po bitwie

Bitwa trwała około 5 godzin i zakończyła się rozbiciem wojsk szwedzko-brandenbursko-pruskich. Było to jednak zwycięstwo militarne niewykorzystane politycznie – zaraz po bitwie Gosiewski wysłał do elektora list z propozycją odstąpienia Szwedów, która nie została przyjęta.

Wojska Gosiewskiego pociągnęły na Litwę i Żmudź, Tatarzy zaś pod pretekstem odebrania im ważnego jeńca Bogusława Radziwiłła, postanowili wrócić na Krym. Jednak zanim to uczynili, splądrowali i zniszczyli nie tylko obszary Prus, ale i ziemię wiską i starostwo rajgrodzkie.

Ciekawostki

• Po okresie pustoszenia Prus przez Tatarów pozostały pamiątki w postaci nazw miejscowych Gościniec Tatarski oraz Tatarskie Góry.
• Do rozsławienia tej bitwy najbardziej przyczynił się Henryk Sienkiewicz, opisując ją w jednej z części Trylogii – w Potopie, co zostało później zekranizowane przez Jerzego Hoffmana w filmie pod tym samym tytułem. W filmie dowódcą strony szwedzko-brandenburskiej jest Bogusław Radziwiłł (Leszek Teleszyński). Natomiast wojskami Rzeczypospolitej nie dowodzi Wincenty Gosiewski, lecz Stefan Czarniecki (Wiesław Gołas).

Bibliografia

• Sławomir Augusiewicz, "Prostki 1656", Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2001. ISBN 978-83-11-09323-2
• Mała Encyklopedia Wojskowa, 1967, Wydanie I
• Jacek Płosiński, "Potop szwedzki na Podlasiu 1655-1657", Wydawnictwo Inforteditions, 2006. ISBN 83-89943-07-7

Zobacz też

• Prostki

Linki zewnętrzne

• Bitwa pod Prostkami Baza Informacji Lokalnej Gminy Prostki
• Prostki 1656