Rotunda św. Mikołaja w Cieszynie: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
→‎Bibliografia: drobne redakcyjne
Linia 139: Linia 139:


== Bibliografia ==
== Bibliografia ==
* Teresa Rodzińska-Chorąży, Zofia Jagosz-Zarzycka, „Rotunda na Górze Zamkowej w Cieszynie – prace badawcze w 2013 roku”, [w:] „Średniowieczna sakralna architektura w Polsce w świetle najnowszych badań”, Gniezno 2014
* Teresa Rodzińska-Chorąży, Zofia Jagosz-Zarzycka, [https://www.academia.edu/9821549/Teresa_Rodzi%C5%84ska-Chor%C4%85%C5%BCy_Zofia_Jagosz-Zarzycka_Rotunda_na_G%C3%B3rze_Zamkowej_w_Cieszynie_-_prace_badawcze_w_2013_roku_ <nowiki>„Rotunda na Górze Zamkowej w Cieszynie – prace badawcze w 2013 roku”, [w:] „Średniowieczna sakralna architektura w Polsce w świetle najnowszych badań”, Gniezno 2014</nowiki>]


== Linki zewnętrzne ==
== Linki zewnętrzne ==

Wersja z 12:00, 16 sie 2018

Rotunda św. Mikołaja w Cieszynie
R/332/51 z dnia 10.09.1951 r., 210/60 z 2.03.1960 r.
oraz A-242/77 z 15.12.1977 r.[1]
kaplica
Ilustracja
Rotunda św. Mikołaja
Państwo

 Polska

Miejscowość

Cieszyn

Wyznanie

katolickie

Kościół

rzymskokatolicki

Parafia

Parafia pw. świętej Marii Magdaleny

Wezwanie

św. Mikołaj

Wspomnienie liturgiczne

6 grudnia

Położenie na mapie Cieszyna
Mapa konturowa Cieszyna, po lewej znajduje się punkt z opisem „Rotunda św. Mikołaja w Cieszynie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Rotunda św. Mikołaja w Cieszynie”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Rotunda św. Mikołaja w Cieszynie”
Położenie na mapie powiatu cieszyńskiego
Mapa konturowa powiatu cieszyńskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Rotunda św. Mikołaja w Cieszynie”
Ziemia49°45′04,15″N 18°37′32,56″E/49,751153 18,625711
Multimedia w Wikimedia Commons

Rotunda św. Mikołaja w Cieszynie, romańska rotunda zbudowana w XI wieku[2], pełniąca funkcję kaplicy zamkowej i kościoła grodowego.

Historia

W latach 50. XX wieku określono datę jej powstania na pierwszą połowę XI w., natomiast ostatnie badania wskazują, że mogła powstać dopiero około 1180 roku[3].

Rotunda została wzniesiona w obrębie murów grodu kasztelańskiego na Górze Zamkowej (wybudowanego X wieku i w pierwszej połowie XI wieku)[4]. Pierwsza wzmianka dotycząca Rotundy pochodzi z 1223 roku, w której to jest ona określana jako kaplica św. Mikołaja, zobowiązana do dziesięcin na rzecz klasztoru norbertanek w Rybniku[5]. Koniec XIII i cały XIV wieku był związany z przebudową zamku i zastąpienia drewnianych murowanymi. Romańska Rotunda została dopasowana do gotyckiego zamku: poziom posadzki podniesiono o dwa metry, zamurowano romańskie okna w apsydzie, tworząc większe, gotyckie[5].

W 1484 roku kaplica spaliła się wraz z zamkiem, jednakże nie wpłynęło to znacznie na jej kondycję[5].

W 1495 roku proboszcz pszczyński Wacław Hynal, pochodzący ze Stonawy, ufundował ołtarz p. w. Opatrzności Bożej, Najświętszej Marii Panny, Jana Chrzciciela, św. Erazma oraz św. Wacława. Dało to później m.in. podstawy do prób wprowadzenia tego ostatniego świętego jako patrona rotundy[4].

Gdy w 1653 roku zmarła księżna Lukrecja - ostatnia z dynastii Piastów - rotunda straciła charakter kaplicy zamkowej. Od tego czasu rotunda wraz z Cieszynem stanowiła własność Komory Cieszyńskiej ustanowionej przez Habsburgów. Nowi zarządcy nie poświęcali zbyt dużo uwagi Rotundzie, ale mimo wszystko źródła wskazują, że Rotunda choć zapomniana, to nie popadła w ruinę. W 1722 i w 1755 roku zapisano, że Rotunda „jest stara, nakryta kopułą i dwa razy w roku, w dniach św. Wacława i św. Mikołaja odbywają się w niej nabożeństwa.”[6] W początkowych latach panowania Habsburgów Rotunda służyła jako magazyn narzędzi potrzebnych do sprawowania tzw. sądów bożych, a czasem też jako magazyn broni[7].

W czasie przebudowy zamku dolnego w latach 1838-40, romańskie mury świątyni otoczono ceglanym obmurowaniem, wybito nowe, większe okna, nałożono nowy, blaszany hełm oraz podniesiono poziom wnętrza nawy i poziom terenu na zewnątrz obiektu (budynek był prawie do połowy wysokości obsypany ziemią)[8]. Romańska kaplica otrzymała klasycystyczny podziały elewacji, który był dopasowany do stylu nowego zamku. Projekt romantycznego pawilonu wykonał Joseph Kornhäusel. Wnętrza Rotundy przyozdobił neogotycki, drewniany ołtarz i obraz przedstawiającym św. Wacława[5].

W okresie II wojny światowej, w wyniku badań archeologicznych prowadzonych przez Niemców, usunięto tynki i przywrócono pierwotny poziom posadzki. Kolejne prace archeologiczne (prowadzone pod kierunkiem A. Kietlińskiej) i konserwatorskie prowadzono w latach 1947-1955. Dzięki pracom konserwatorskim (kierowanymi przez Z. Gawlika) obejmującymi rekonstrukcje empory, odsłonicie pierwotnych okien, mensy i posadzki, przywrócono Rotundzie jej romański charakter[4].

Po zakończeniu II wojny światowej świątynia stała się obiektem turystycznym, a pierwsze nabożeństwo po okresie przerwy (ok. 50 lat) odbyło się 6 grudnia 1997 roku i było połączone z resakralizacją świątyni[9].

Architektura

Zbudowana z płaskich ciosów wapiennych tworzących lico wewnętrzne i zewnętrzne, na planie koła z podkowiastą apsydą, orientowana. Przestrzeń pomiędzy licami został wypełniona kamieniem łamanym i gruzem kamiennym, związanych zaprawą wapienną[5]. Kolista nawa jest przykryta kopułą z kamieni układanych koncentrycznie, apsyda półkopułą. W północnej części nawy znajdują się jednobiegowe schody prowadzące na emporę - rodzaj wspartego na kolumnach i półkolumnach balkonu (umieszczonego od strony od strony zachodniej) - umieszczone w murze, który ma w tym miejscu grubość 1,75 m[5]. U szczytu schodów prowadzących na emporę jest zamurowany portal romański, który zdobił przejście do palatium, siedziby kasztelana, dla którego była przeznaczona empora. Półkolista apsydą, do której prowadzą trzy stopnie jest skierowana na wschód[10]. Apsyda została wydzielona wewnętrznym uskokiem,a zasklepiona konchą zaakcentowaną ciosem[10]. Mensa ołtarzowa umieszczona w apsydzie jest otworem na relikwie bądź oleje święte. Podobna funkcje pełniła wnęka w ścianie południowej, w gotyckim obramieniu ceglanym, poniżej której znajdują się trzy niewielkie okrągłe otwory do gaszenia świec. W apsydzie znajdują się dwa obustronnie rozglifione okna romańskie. dwa wąskie okna szczelinowe oświetlają także górną część nawy[5]. Nawa była też doświetlona przez szczelinowe otwory okienne, umieszczone na ¾ wysokości ściany. Na tęczowym łuku, który oddziela nawę od apsydy, doszukano się śladów gotyckiej dekoracji malarskiej z drugiej połowy XV wieku, o motywach maswerków. Nawa został nakryta kopułą o koncentrycznym układzie kamieni[10].

Wysokość nawy wynosi 13 metrów, apsydy 6,8 metra, a wysokość całkowita Rotundy wynosi około 15 metrów[5].

Wejście do Rotundy jest umieszczone po stronie zachodniej[4].

Od zewnątrz w miejscu schodów mur jest pogrubiony i tworzy rodzaj słabo występującego wykusza nadwieszonego na kroksztynach. Dachy nad nawą i apsydą są stożkowe i pokryte gontem[10].

Klasycystyczna przebudowa w 1839 roku według projektu Josepha Kornhäusla wiązała się z wybiciem dużych, półkolistych okien i otynkowaniem elewacji. W latach 1947-1955 przeprowadzono konserwację, w trakcie której rotundzie przywrócono pierwotny charakter, a na podstawie zachowanych fragmentów zrekonstruowano emporę w części zachodniej[4].

  • Rotunda - widok ogólny
    Rotunda - widok ogólny
  • Wnętrze - widok apsydy
    Wnętrze - widok apsydy
  • Widok kopuły
    Widok kopuły
  • Mensa ołtarzowa
    Mensa ołtarzowa
  • Empora
    Empora
  • Wnętrze - widok empory z flagami książęcymi.
    Wnętrze - widok empory z flagami książęcymi.
  • Drzwi wejściowe
    Drzwi wejściowe

Patroni

Św. Wacław, 2 poł. XVIII w., obraz olejny z wyposażenia rotundy

Powszechnie przyjmuje się, że patronami rotundy są św. Mikołaj i św. Wacław. W dokumencie z 1223 roku, w którym wymieniono po raz pierwszy jakikolwiek obiekt sakralny na terenie Cieszyna pojawia się zapis: ecclesia sancti Nicolai. Z zachowanego tekstu nie wynika jednak w sposób oczywisty, iż wspomniany w dyplomie kościół jest tożsamy z rotundą na zamku. Analiza nielicznych zachowanych przekazów pisanych oraz rozpoznany już kontekst osadniczy zdają się wskazywać, iż wzmiankowany w dokumencie biskupa wrocławskiego Wawrzyńca z roku 1223 kościół był świątynią zlokalizowaną poza grodem, zapewne w obrębie osady przed lokacyjnej. Jest więc prawdopodobne, iż w Cieszynie w pierwszej ćwierci XIII wieku stały co najmniej dwa kościoły — św. Mikołaja w późniejszym „suburbium” oraz rotunda w grodzie kasztelańskim[11]. Warto zwrócić uwagę na fakt, iż w 1495 roku proboszcz pszczyński Wacław Hynal, pochodzący ze Stonawy, ufundował ołtarz p. w. Opatrzności Bożej, Najświętszej Marii Panny, Jana Chrzciciela, św. Erazma oraz św. Wacława. W późniejszych dokumentach rotunda, jako kaplica zamkowa występuje pod patronatem wyłącznie św. Wacława. Również zachowane urbarze z XVIII wieku potwierdzają patronat św. Wacława.

Konflikt o Śląsk Cieszyński w latach 1919 - 1920 przyczynił się do stopniowego usuwania św. Wacława jako elementu czeskiego nie zważając na fakt, że św. Wacław jest nie tylko patronem Czech, ale również w 1436 roku został ustanowiony jednym z czterech głównych patronów Królestwa Polskiego przez kardynała Zbigniewa Oleśnickiego.

Msze święte

Msze święte odprawiane są raz do roku - 6 grudnia - w dzień św. Mikołaja[12].

Ciekawostki

Cieszyńska Rotunda, jako jeden z najstarszych zabytków budownictwa polskiego, została uwieczniona na obecnym banknocie polskim o nominale 20 zł. Wizerunek rotundy umieszczony jest na odwrocie banknotu, po lewej stronie banknotu i jest niejako w tle[13].

Rotundę św. Mikołaja można zwiedzić wirtualnie[14].

Świątynia znajduje się na Szlaku Romańskim[15].

Rotunda została przedstawiona na monecie okolicznościowej o nominale 2 zł. Moneta została wyemitowana przez NBP i należy do serii Historyczne Miasta w Polsce[16].

Świątynia wraz z Wieżą Piastowską została też umieszczona na kolekcjonerskim znaczku turystycznym (nr 173)[13].

Według legendy Rotunda powstała na miejscu dawnej pogańskiej świątyni ku czci bogini Marzanny[5].

Termin zwiedzania

Rotundę można zwiedzać codziennie poza nielicznymi wyjątkami (Wielkanoc, Boże Narodzenie)[17]:

  • czerwiec-sierpień: w godzinach 9.00-19.00
  • styczeń,luty, listopad, grudzień: w godzinach 9.00-16.00
  • marzec, kwiecień, październik: w godzinach 9.00-17.00
  • maj i wrzesień: w godzinach 9.00-18.00

Klucz do drzwi Rotundy jest wypożyczany w Wieży Piastowskiej[18].

Przypisy

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
  2. ↑ Optimal, Rotunda romańska pod wezwaniem św. Mikołaja - Cieszyn.pl - serwis informacyjny [online], www.cieszyn.pl [dostęp 2017-07-28] (pol.).
  3. ↑ Wyborcza.pl [online], bielskobiala.wyborcza.pl [dostęp 2017-11-26].
  4. ↑ a b c d e Janusz Spyra, Szlak książąt cieszyńskich. Piastowie, Cieszyn: Biuro Promocji i Informacji. Urząd Miejski w Cieszynie, 2007, s. 20-22, ISBN 978-83-89835-17-8.
  5. ↑ a b c d e f g h i Janusz Spyra, Via Sacra. Kościoły i klasztory w Cieszynie i w Czeskim Cieszynie, Cieszyn: Biuro Promocji i Informacji. Urząd Miejski w Cieszynie, 2008, s. 22-29, ISBN 978-83-89835-35-2.
  6. ↑ Optimal, Kaplica zamkowa p.w. św. Mikołaja i św. Wacława - Cieszyn.pl - serwis informacyjny [online], www.cieszyn.pl [dostęp 2016-08-25].
  7. ↑ Janusz Spyra, Via Sacra. Kościoły i klasztory w Cieszynie i Czeskim Cieszynie, Cieszyn: Biuro Promocji i Informacji. Urząd Miejski w Cieszynie, 2008, s. 24, ISBN 978-83-89835-35-2.
  8. ↑ Optimal, Kaplica zamkowa p.w. św. Mikołaja i św. Wacława - Cieszyn.pl - serwis informacyjny [online], www.cieszyn.pl [dostęp 2016-08-24].
  9. ↑ Rotunda św. Mikołaja w Cieszynie otwiera swoje wrota | Gazetacodzienna [online], gazetacodzienna.pl [dostęp 2016-08-24].
  10. ↑ a b c d Izabela Rejduch-Samek, Jan Samek (red.), Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. Tom VI. Województwo Katowickie, Katowice: Instytut sztuki Polskiej Akademii Nauk i Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach, 1974, s. 26-28.
  11. ↑ Teresa Rodzińska-Chorąży, Zofia Jagosz-Zarzycka: Rotunda na Górze Zamkowej w Cieszynie — prace badawcze w 2013 roku. [dostęp 2016-09-03].
  12. ↑ Rotunda św. Mikołaja - Parafia Świętej Marii Magdaleny w Cieszynie [online], parafiamagdaleny.pl [dostęp 2016-08-24].
  13. ↑ a b Gappa Solutions, Znaczki Turystyczne - No. 173 Rotunda św. Mikołaja i Wieża Piastowska w Cieszynie [online], www.znaczki-turystyczne.pl [dostęp 2016-08-24].
  14. ↑ AI FotoPano, Cieszyn - Kościół św. Mikołaja - romańska rotunda - panorama 360° [online], fotopano.net [dostęp 2016-08-24].
  15. ↑ Szlak Romański [online], Polskie Szlaki.pl [dostęp 2016-08-25].
  16. ↑ Narodowy Bank Polski - Internetowy Serwis Informacyjny [online] [dostęp 2016-08-25].
  17. ↑ Zamek Cieszyn - Wieża Piastowska i Rotunda [online] [dostęp 2016-08-24].
  18. ↑ Cieszyn - Rotunda p.w. św. Mikołaja z poł. XI wieku | Album Romański [online], albumromanski.pl [dostęp 2016-08-24].

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rotunda_św._Mikołaja_w_Cieszynie&oldid=54256422”