Stanisław Czosnowski (aforysta)
| Data i miejsce urodzenia |
8 maja 1893 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
11 sierpnia 1944 |
| Język |
polski |
| Dziedzina sztuki | |
| Epoka |
XX wiek |
Stanisław Czosnowski (ur. 8 maja 1893 w Bożykowcach na Podolu, zm. 11 sierpnia 1944 w Warszawie) – polski prozaik, poeta, publicysta, jeden z najwybitniejszych aforystów dwudziestolecia międzywojennego; do wybuchu II wojny światowej sekretarz Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, w czasie okupacji niemieckiej żołnierz Armii Krajowej.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Wywodził się ze starego rodu z Czosnowa na Mazowszu. Był synem Zdzisława i Marii z domu Skarbek. Studiował filozofię na uniwersytetach we Lwowie i w Wilnie. Pracował jako redaktor naczelny sprawozdań Parlamentu RP oraz sekretarz Polskiej Grupy Unii Międzyparlamentarnej. Podróżował po Afryce, Stanach Zjednoczonych i Kanadzie[1].
Podczas II wojny światowej zaangażował się w działalność konspiracyjną w Warszawie, gdzie wówczas mieszkał przy ulicy Uniwersyteckiej 1. Był redaktorem pierwszego konspiracyjnego pisma satyrycznego „Biały Koń”. W czasie powstania warszawskiego służył w IV Obwodzie AK w dzielnicy Ochota, którego dowódcą był ppłk. Mieczysław Sokołowski, ps. „Grzymała”. Brał udział w obronie Reduty Wawelskiej[2].
Zginął – wraz ze swoim 13-letnim synem – 11 sierpnia 1944 roku w rzezi cywilnej na Ochocie, został rozstrzelany przez żołnierzy Brygady Szturmowej SS „RONA” w bramie budynku przy ulicy Wawelskiej 60. Stanisława Czosnowskiego i jego syna pochowano w zbiorowej mogile na Cmentarzu Powstańców Warszawy przy ul. Wolskiej[3][4].
Twórczość[edytuj | edytuj kod]
- Z rozmyślań nad Anhellim (1917)[1].
- Idąca śmierć (Warszawa: Vita Nuova, 1922) – zbiór opowiadań, wpisujący się, zdaniem Krzysztofa Grudnika[5], w nurt tak zwanej literatury niesamowitej lub weird fiction[6].
- Prawda (1924) – opowiadanie opublikowane w „Bluszczu”[7].
- Ochrona praw autorskich w Stanach Zjednoczonych (1928)[1].
- Conradiana (1929) – artykuł opublikowany w „Epoce” nr 136 (1929)[8][9].
Cykl jego aforyzmów zatytułowany Opiłki literackie drukowały takie pisma, jak „Wiadomości Literackie”, „Dzień Polski”, „Nowy Kurier Polski” bądź „Epoka”[3][10].
Miniatury aforystyczne Czosnowskiego znalazły swoje miejsce – obok Kazimiera Przerwy-Tetmajera, Karola Irzykowskiego, Aleksandra Świętochowskiego i innych – również w antologii Aforystyka dwudziestolecia wydanej przez Państwowy Instytut Wydawniczy w 1984 roku[7].
W recenzji książki Idąca śmierć Czosnowskiego Stefan Grabiński pisze:
„Wstępuje Stanisław Czosnowski w literackie szranki jako artysta świadom swych środków i celów. Przynosi z sobą młodzieńczą świeżość pomysłów, styl piękny, wytworny i myśl pogłębioną widocznie przez filozoficzną dyscyplinę; jest artystą – myślicielem w oryginalnym, mocno swoistym profilu”[6].
Teksty fantastyczne z elementami grozy, artykuły, wiersze i aforyzmy autorstwa Czosnowskiego drukowano w różnych magazynach, ale jeśli chodzi o wydawnictwa zwarte, dorobek pisarza jest niewielki, z czasem o literacie niemal zapomniano.
Rodzina[edytuj | edytuj kod]
Żoną brata aforysty, Wacława Czosnowskiego, była Wanda Czosnowska[11] (ur. 1905, córka Franciszka Białokura), bratanicą zaś ich córka, Marta Czosnowska-Brosowska[12][13] (ur. 1929, zm. 2019). Obie służyły w batalionie „Oaza” na Sadybie, brały udział w powstaniu warszawskim, pierwsza jako peżetka, druga, mając jedynie 14 lat, jako sanitariuszka[2].
Aforysta był krewnym Josepha Conrada, bowiem ciotecznym rodzeństwem jego dziadka, Wacława Czosnowskiego, byli bracia Tadeusz i Stefan Bobrowscy oraz ich siostra Ewa, żona Apolla Korzeniowskiego, matka Conrada[9].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Kazimierz Orzechowski (wybór i oprac.), Żądło i miód. Antologia aforyzmu polskiego. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo, 1984, ss. 101–103.
- ↑ a b Powstańcze biogramy: Stanisław Czosnowski [online], Muzeum Powstania Warszawskiego [dostęp 2023-07-15] (pol.).
- ↑ a b Ludwik Bohdan Grzeniewski (wybór i oprac.), Aforystyka dwudziestolecia [1918-1939]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1984, ss. 104-105.
- ↑ O Stanisławie Czosnowskim i jego książce Idąca śmierć na stronie Wydawnictwa IX.
- ↑ O działalności naukowej i redaktorskiej Krzysztofa Grudnika. [online], Pl.prepedia.org [dostęp 2023-07-15] (pol.).
- ↑ a b Stefan Grabiński. Recenzja książki Idąca śmierć, [w:] Zapiski, „Wiek Nowy” 1922, nr 6360, ss. 12–13.
- ↑ a b Krzysztof Grudnik, Wstęp, [w:] Idąca śmierć, Stanisław Czosnowski, Warszawa: Vita Nuova, 1922.
- ↑ Zdzisław Najder, Życie Conrada-Korzeniowskiego. Warszawa: Wydawnictwo Alfa, 1996. Tom 1, s. 355.
- ↑ a b Stanisław Czosnowski, Conradiana, [w:] Polskie zaplecze Josepha Conrada Korzeniowskiego. Dokumenty rodzinne, listy, wspomnienia. Zdzisław Najder, Joanna Skolik (pod red.), Lublin: Wydawnictwo GAUDIUM. Tom II, ss. 315–318, s. 360.
- ↑ Myśli Stanisława Czosnowskiego [online], Aforyzmy-cytaty.pl [dostęp 2023-07-15] (pol.).
- ↑ Powstańczy biogram Wandy Czosnowskiej na stronie Muzeum Powstania Warszawskiego.
- ↑ Powstańczy biogram Marty Czosnowskiej na stronie Muzeum Powstania Warszawskiego.
- ↑ Wywiad Dominika Cieszkowskiego z Martą Czosnowską-Brosowską z 2011 roku.