Styl saz

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ten rysunek smoka uwikłanego w wijące się listowie i atakowanego przez lwa podczas ataku na feniksa jest "niewątpliwie największym arcydziełem stylu [saz]"[1] i jest on przypisywany Şahkulu[2] Cleveland Museum of Art
Płytki pokrywające Sünnet Odasi (Komnatę Obrzezania) Pałacu Topkapı są uważane za jeden z najwcześniejszych przykładów stylu saz. Na kompozycjach o odbiciu lustrzanym namalowano podszkliwnie ptaki oraz jelenie stylizowane na chińskie qilin na tle wici ze stylizowanymi kwiatami i liścmi saz. Tak bliskie podobieństwo do stylu saz znanego z malarstwa praktykowanego w albumach (murakka) mogło być osiągnięte jedynie dzięki bliskiej współpracy pomiędzy ceramikami i dworskim artystami (które jest poświadczone w dworskich księgach rachunkowych z 1527-28)[3][4], zaś "pomalowane płytki zdradzają rękę mistrza, którym mógł być sam Şahkulu"[4]

Styl saz (tur. saz yolu) – styl roślinnego ornamentu i powiązany z nim styl sztuki w XVI-wiecznym Imperium Osmańskim.

Nazwa i tożsamość[edytuj | edytuj kod]

Saz (dosłownie "trzcina") był stylem roślinnego ornamentu popularnego w osmańskiej sztuce zdobniczej XVI wieku, w którym różne stylizowane, często kompozytowe kwiaty układały się wdzięcznie wraz z lacetowatymi liśćmi o strzępiastych brzegach[5][3]. Jednocześnie nazwy "saz" używano także na określenie stylu, w którym ten ornament był podstawowym elementem kompozycji[6][3].

W przeciwieństwie do lepiej znanego stylu historycznego osmańskie malarstwo w stylu saz nie służyło żadnym bezpośrednim celom ilustracyjnym, stąd może być opisane jako liryczne. Jego dzieła są fantastycznymi i wirtuozowskimi pokazami techniki znanej jako saz kalami, albo trzcinowe pióro, które dało tej grupie prac swoją nazwę. Styl saz jest reprezentowany przez dwie odmienne grupy artystycznych wytworów. Pierwsza z nich "zawiera rysunki w albumach, iluminacje książek i inne prace na papierze; druga, wywodząca się od tych papierowych obrazów, zawiera w sobie właściwie wszystkie formy osmańskiej sztuki zdobniczej, od introligatorstwa przez tekstylia, dywany, metalurgię, kamieniarstwo aż do ceramiki"[7].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Styl saz, „w którym mityczne stworzenia wywiedzione ze źródeł chińskich i muzułmańskich wędrują przez zaklęte lasy składające się z przerośniętych, złożonych kwiatów i pierzastych liści, ma swoje odpowiedniki w sztuce Ak Kojunlu i safawidzkiego dworu w Tebrizie"[8]. Stanowi on ostatni etap rozkwitu stylu timurydzkiego, który pod patronatem osmańskim rozwinęli perscy artyści z Tebrizu i Heratu. Kiedy artystów i rzemieślników przybyłych z zagranicy zastąpili miejscowi, estetyka timurydzka stopniowo zaczęła zanikać na rzecz estetyki osmańskiej. Temu rozwojowi sztuk plastycznych w drugiej połowie XVI wieku towarzyszyło także stopniowe zastępowanie języka perskiego przez turecki[3].

Nie ma zatem przypadku w fakcie, że obaj znani z imienia artyści kojarzeni ze stylem saz, Şahkulu i Veli Can, przybyli do Stambułu z Tebrizu, odpowiednio ok. 1520 i ok. 1580. Şahkulu odegrał wielką rolę w powstaniu stylu saz, podczas gdy Veli Can wziął udział w jego późniejszej fazie. Według Waltera Denny'ego istnieje wielka różnica pomiędzy wczesną i późniejszymi fazami stylu. Klarowność, spontaniczność i niemal zuchwały charakter wczesnych rysunków ustąpił miejsca koncentracji na wykończeniu, teksturze i znacznie bardziej zbalansowanej kompozycji. Oprócz ornamentu saz, rysunki w tym stylu korzystały także z innych motywów, często zaczerpniętych z Chin, które tworzyły kompozycje gęstej roślinności zazwyczaj przeplecionej ptakami, zwierzętami i pasmami chmur. Tureccy uczeni nazwali te motywy hatayi, tj. "w stylu katajskim"[9]. Mityczne chińskie stworzenia spotykane w tych dziełach obejmują smoki, feniksa i qilina, podczas gdy inne, jak simurgh lub peri (w zachodnich źródłach często nazywane aniołami lub rusałkami) są zaczerpnięte z tradycji irańskiej. Jednym ze specyficznych motywów jest tzw. "samobójczy liść", który, skręcony, przebija samego siebie. Veli Can zdawał się w pierwszym rzędzie interesować przedstawieniami figuralnymi i poza postaciami peri jest on kojarzony z wieloma obrazami młodych mężczyzn i kobiet[10][6][11].

Chociaż miał swój początek podczas rządów Sulejmana (1520-1566), który obdarzał Şahkulu szczególnymi łaskami, styl saz osiągnął swoje apogeum za panowania Murada III (1574-1595), kiedy powstały takie dzieła jak album (murakka) skompilowany dla sułtana w 1572-3 (Österreich. Nbib., Cod. Mixt. 313). Murad był najważniejszym patronem stylu i jego śmierć w 1595, wraz z postępującą degradacją dworskich warsztatów w dobie rewolucji cen, doprowadziła do upadku stylu[12][6]. Po 1600 saz przestał być istotny, chociaż wykazał się nadzwyczajną odpornością. Ponieważ stał się właściwie równoznaczny z wielkim dniami Imperium Osmańskiego był przedmiotem świadomych prób ożywienia, dla przykładu w płytkach Pawilonu Bagdadzkiego Pałacu Topkapı w latach 30. XVII wieku lub malowanej drewnianej dekoracji Nowego Meczetu ok. 1663. Niezliczone oprawy i przyciski do papieru utrzymywały tradycję żywą aż do XIX wieku włącznie, a jego szerokie rozpowszechnienie pozostawiło ślady tak odmienne jak dekoracje Pokoju z Aleppo czy wzorzyste jedwabie bizarre tkane we Francji na początku XVIII wieku[13].

Galeria[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Denny 1983 ↓, s. 110.
  2. ↑ Dragon in foliage with lion and phoenix heads [online], Cleveland Museum of Art (ang.).
  3. ↑ a b c d Blair i Bloom 2012 ↓, s. 239.
  4. ↑ a b Necipoğlu 1990 ↓, s. 151.
  5. ↑ Saz [Turk.: 'reed']. Grove Art Online. [dostęp 2022-05-07]. (ang.).
  6. ↑ a b c Illustration VI. c. 1500–c. 1900. D. Ottoman Empire. The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture. [dostęp 2022-05-07]. (ang.).
  7. ↑ Denny 1983 ↓, s. 103.
  8. ↑ Esin Atil, Shahquli [online], Grove Art Online [dostęp 2024-02-18] (ang.).
  9. ↑ Denny 1983 ↓, s. 104-106, 111-112.
  10. ↑ Atil 1987 ↓, s. 99-102.
  11. ↑ Sheila R. Canby: Veli Can. Grove Art Online. [dostęp 2022-05-07]. (ang.).
  12. ↑ Denny 1983 ↓, s. 105, 111-112, 115, 120.
  13. ↑ Denny 1983 ↓, s. 118.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Styl_saz&oldid=73557380”