Tell Arpaczija
36°29′45″N 42°57′10″E/36,495833 42,952778| Państwo | |
|---|---|
Położenie na mapie Iraku  | |
| 36°29′45″N 42°57′10″E/36,495833 42,952778
| |
Tell Arpaczija – tell, stanowisko archeologiczne w północnym Iraku na obrzeżach miasta Mosul. Położone na lewym brzegu rzeki Tygrys, w odległości sześciu kilometrów od starożytnego miasta Niniwa. Odkryte na wzgórzu jedenaście poziomów archeologicznych podzielonych na cztery fazy stanowi najlepiej udokumentowaną sekwencję rozwoju kultury Halaf, której centrum stanowiło Tell Arpaczija[1]. Początki osady datowane są na koniec VI tysiąclecia p.n.e.
Wykopaliska[edytuj | edytuj kod]
Pierwsze prace wykopaliskowe w Tell Arpaczija przeprowadziła angielska ekspedycja Maxa Mallowana w 1933 roku, choć już w 1928 roku Reginald Campbell Thompson odkrył ceramikę kultury Halaf na powierzchni wzniesienia[2]. Efekty prac brytyjskiej ekspedycji zostały opublikowane w 1935 roku. W 1976 roku kolejne prace wykopaliskowe prowadzone przez Ismaila Hijare przyczyniły się do odkrycia kolejnych poziomów archeologicznych odnoszących się do kultury Halaf[3].
Fazy w architekturze i Spalony Dom[edytuj | edytuj kod]
Z najstarszej fazy 1 w Tell Arpachija pochodzą prostokątne domostwa budowane z glinianych cegieł na gruncie bez fundamentów. W młodszej fazie 2 obok budynków prostokątnych pojawiają się owalne (w tym jeden z pomalowanymi na czerwono ścianami oraz kamiennym ogrodzeniem). Dla fazy 3 charakterystyczne są owalne budynki z prostokątnymi przedsionkami na kamiennym fundamencie. Z najmłodszej fazy 4 pochodzi tak zwany Spalony Dom (ang. Burnt House) – zniszczony częściowo przez ogień budynek w którym odnaleziono najwięcej (ponad 150) zabytków, w tym zdobioną ceramikę, kamienne naczynia oraz figurki[4]. W interpretacji Maxa Mallowana Spalony Dom miał być warsztatem ceramicznym i kamieniarskim. W interpretacjach innych uczonych budynek mógł być składem cennych przedmiotów społeczności Tell Arpaczija lub skarbcem w którym lokalny przywódca przechowywał swoje rzeczy. Według Charlesa Maiselsa budynek mógł stanowić dla osady emporium (emporion) w którym przechowywano rzeczy na potrzeby handlu wymiennego z innymi osadami[5]. Nie jest znana przyczyna spalenia domu, a interpretacje są bardzo rozbieżne: od pożaru podczas najazdu ludzi kultury Ubajd po spalenie podczas rytualnej kremacji.
Pochówki[edytuj | edytuj kod]
Na kilku poziomach archeologicznych odnaleziono ślady pochówków. Blisko owalnych budynków fazy 2 odkryto pochówki czaszek z glinianymi maskami charakterystyczne dla praktyk religijnych Syrii oraz Jerycha. Wczesny cmentarz z ponad 50 pochówkami przez większość czasu usytuowany był poza osadą[6]. Niektóre z pochówków sugerują praktyki celowej deformacji czaszek. Groby zawierają dary w postaci malowanej, polichromowanej ceramiki, a jeden z grobów zawiera gliniane naczynie z unikalnym przedstawieniem długowłosej kobiety oraz myśliwego z łukiem. Niektóre z dziwnych praktyk religijnych stosowanych w Tell Arpaczija skłoniły Ismaila Hijarę do wysunięcia tezy, że osada stanowiła rytualne centrum dla elit, choć ślady zwykłego codziennego życia temu przeczą[7].
Dieta mieszkańców[edytuj | edytuj kod]
Z najwcześniejszych faz Tell Arpaczija pochodzą ślady udomowienia i hodowli kóz oraz owiec, których liczebność malała z czasem na rzecz hodowli bydła oraz świń. Odnaleziono nieliczne ślady polowań na onagery i gazele. Wykorzystywano pszenicę, jęczmień, soczewicę oraz len[4]. Jednak ze względu na wysoki poziom wykonywanej w Tell Arpaczija ceramiki, osada mogła w pewnym stopniu porzucić rolnictwo i stanowić centrum wytwórcze luksusowych przedmiotów na potrzeby handlu wymiennego[8].
Rzemiosło[edytuj | edytuj kod]
Tell Arpaczija jest modelowym stanowiskiem dla kultury Halaf. Najliczniej zachowanymi artefaktami w Arpaczija są amulety wykonywane z takich materiałów jak czarny steatyt, bawiony wapień, kalcyt, terakota, a nawet fryta i kwarcyt[9]. Do wykonywania ozdobnej biżuterii używano tutaj również obsydianu, kwarcu czy lapis lazuli. Na wysokim poziomie stało garncarstwo, nawet to z początkowego okresu rozwoju osady, kiedy nie używano jeszcze koła garncarskiego. Wykonywane w Tell Arpaczija gliniane naczynia były ozdabiane kolorową polichromią oraz zwierzęcymi motywami. Wytwarzaną w swoich warsztatach ceramikę mieszkańcy Tell Arpaczija eksportowali do innych osad, m.in. Tell Gawra, gdzie archeolodzy odnaleźli jej pozostałości[10].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Peter Peregrine, Melvin Ember (red.), Encyclopedia of Prehistory: Volume 8: South and Southwest Asia, 2002, s. 246.
- ↑ Ian Shaw, Robert Jameson (red.), A dictionary of Archaeology, Oxford 1999, s. 75.
- ↑ S. Dunham, Notes on the Relative Chronology of Early Northern Mesopotamia, w: Journal of the Ancient Near Eastern Society of Columbia University, Tom 15, 1983, s. 13.
- ↑ a b Encyclopedia of Prehistory, s. 246.
- ↑ S. Campbell, The Burnt House at Arpachiyah: A Reexamination, w: Bulletin of the American Schools of Oriental Research, nr 318, maj 2000, s. 2-3.
- ↑ The Cambridge Ancient History. Part 1. Prolegomena and prehistory, Cambridge 1970, s. 398.
- ↑ Norman Yoffee, Jeffery J. Clark (red.), Early Stages in the Evolution of Mesopotamian Civilization: Soviet excavation in Northern Iraq, 1993, s. 207-208; Encyclopedia of Prehistory, s. 246.
- ↑ The Cambridge Ancient History, s. 279.
- ↑ Peter Roger, Stuart Moorey, Ancient Mesopotamian Materials and Industries: The Archaeological Evidence, Oxford 1994, s. 77.
- ↑ A dictionary of Archaeology, s. 249.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Naczynie z Arpaczija w kolekcji British Museum
- Zwierzęcy ornament na naczyniu z Arpaczija w kolekcji British Museum. britishmuseum.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-21)].
- Mapa wykopalisk Mallowana (1933) w Arpaczija w kolekcji British Museum. britishmuseum.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-05-23)].
