Ciemiężyk

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Vincetoxicum)
Ciemiężyk
Ilustracja
Morfologia (Vincetoxicum hirundinaria)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

goryczkowce

Rodzina

toinowate

Rodzaj

ciemiężyk

Nazwa systematyczna
Vincetoxicum Wolf.
Gen. 130. 1776; Gen. Sp. 269. 1781[3]
Typ nomenklatoryczny

V. hirundinaria Medikus[3]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Ciemiężyk (Vincetoxicum Wolf.) – rodzaj roślin należący do rodziny toinowatych. Obejmuje w zależności od ujęcia od kilkunastu[4][5] (Vincetoxicum sensu stricto) do około 260 gatunków[6]. W węższym ujęciu są to gatunki występujące w Europie (gdzie jest ich 11) i południowo-zachodniej Azji[5] (w Turcji jest ich 8[5], w Pakistanie – 6[4]). Trzy gatunki europejskie są inwazyjne w Ameryce Północnej (V. nigrum, V. rossicum i V. hirundinaria)[7]. W Polsce rośnie jeden gatunek – ciemiężyk białokwiatowy (V. hirundinaria)[8]. W szerszym ujęciu są to rośliny rozprzestrzenione na rozległych obszarach Starego Świata i Australii[9][6].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Kwiatostan Vincetoxicum rossicum
Torebka z nasionami Vincetoxicum nigrum
Pokrój
Byliny o wyprostowanych pędach osiągających do 1,5 m wysokości, czasem pnące lub drewniejące u nasady[5].
Liście
Pojedyncze, naprzeciwlegle, dolne zwykle jajowate, górne węższe[5].
Kwiaty
Skupione w luźne główki w kątach liści, obupłciowe, pięciokrotne. Działki kielicha drobne, zrosłe tylko u nasady, rozpostarte. Płatki korony rozpostarte, w pąku skręcone, barwy od białej, poprzez żółtą, zielonkawą do ciemnoczerwonej. Pręcików jest 5.
Owoce
Wygięte, wydłużone torebki zawierające nasiona formujące się w dwóch rzędach. Nasiona są wiatrosiewne – wyposażone są w aparat lotny[5].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Synonimy[10]

Alexitoxicon St.-Lag., Antitoxicum Pobed., Pycnostelma Bunge ex Decne.

Rodzaj z rodziny toinowatych (Apocynaceae), w obrębie której klasyfikowany jest do podrodziny Asclepiadoideae, plemienia Asclepiadeae i podplemienia Tylophorinae[10]. Do rodzajów klasyfikowanych tradycyjnie do tego samego podplemienia należą: Biondia, Blyttia, Diplostigma, Goydera, Pentatropis, Pleurostelma, Rhyncharrhena i Tylophora. Badania molekularne wykazały, że z wyjątkiem Pentatropis, wszystkie wyżej wymienione rodzaje są w istocie zagnieżdżone w obrębie Vincetoxicum, co w efekcie skutkuje znacznie szerszym ujęciem systematycznym. Rodzaj w szerszym ujęciu wyewoluował w tropikalnej Afryce przed ok. 18 milionami lat. Dwie niespokrewnione linie rozwojowe roślin o pędach wyprostowanych i zasięgach obejmujących strefę umiarkowaną zaliczano tradycyjnie do rodzaju Tylophora. Z takich roślin w Azji Środkowej wyewoluowała linia Vincetoxicum sensu stricto przed około 4,5 milionami lat. Rośliny te rozprzestrzeniały się z Azji w kierunku Europy, głównie wzdłuż obszarów górskich[9][11][12].

Wykaz gatunków[6][13][14]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).
  3. ↑ a b Vincetoxicum. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2018-07-27].
  4. ↑ a b S.I. Ali: Vincetoxicum N.M. von Wolf. [w:] Flora of Pakistan [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-07-27].
  5. ↑ a b c d e f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 213. ISBN 0-333-74890-5.
  6. ↑ a b c Vincetoxicum Wolf, [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-06-24].
  7. ↑ Scott E. Sheeley, Dudley J. Raynal. The Distribution and Status of Species of Vincetoxicum in Eastern North America. „Bulletin of the Torrey Botanical Club”. 123, 2, s. 148-156, 1996. 
  8. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 202, ISBN 978-83-62975-45-7.
  9. ↑ a b Liede-Schumann, Sigrid; Kong, Hanghui; Meve, Ulrich; Thiv, Mike. Vincetoxicum and Tylophora (Apocynaceae: Asclepiadoideae: Asclepiadeae)—two sides of the same medal: Independent shifts from tropical to temperate habitats. „Taxon”. 61, 4, s. 803-825, 2012. 
  10. ↑ a b Genus: Vincetoxicum Wolf. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. [dostęp 2018-07-27].
  11. ↑ Tadashi Yamashiro, Tatsuya Fukuda, Jun Yokoyama, Masayuki Maki. Molecular phylogeny of Vincetoxicum (Apocynaceae-Asclepiadoideae) based on the nucleotide sequences of cpDNA and nrDNA. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 31, 2, s. 689-700, 2004. DOI: 10.1016/j.ympev.2003.08.016. 
  12. ↑ Sigrid Liede-Schumann, Rizwana Khanum, Abdul Sama Mumtaz, Iulian Ghergheld, Amirhossein Pahlevani. Going west – A subtropical lineage (Vincetoxicum, Apocynaceae: Asclepiadoideae) expanding into Europe. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 94A, s. 436-446, 2016. 
  13. ↑ Nazwy polskie według: Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
  14. ↑ Nazwy polskie według: Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych łacińsko-polski. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 195. ISBN 978-83-925110-5-2.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ciemiężyk&oldid=70724199”