Wolbórka
 Wolbórka w Tomaszowie Mazowieckim (Park Miejski „Bulwary”) | ||||||||||||||||
| Kontynent | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Państwo | ||||||||||||||||
| Rzeka | ||||||||||||||||
| Długość | 48,8 km | |||||||||||||||
| Powierzchnia zlewni |
941 km² | |||||||||||||||
| Źródło | ||||||||||||||||
| Miejsce | w okolicy Tuszyna | |||||||||||||||
| Współrzędne | ||||||||||||||||
| Ujście | ||||||||||||||||
| Recypient | rzeka Pilica | |||||||||||||||
| Miejsce |
w okolicy miasta Tomaszów Mazowiecki | |||||||||||||||
| Współrzędne | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa łódzkiego  | ||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | ||||||||||||||||
.jpg)
Wolbórka – rzeka w środkowej Polsce, w województwie łódzkim. Wolbórka jest najdłuższym lewobrzeżnym dopływem Pilicy.
Toponimia[edytuj | edytuj kod]
W średniowieczu (XIII-XV w.) rzeka nazywała się Wojborza albo Wojborzyca, w okresie staropolskim (XV-XVII w.) Wolborza albo Wolborzyca. Nazwa zbliżona do współczesnej Wolborka po raz pierwszy pojawia się w XVIII w. (1775). W niektórych źródłach błędnie podaje się, że Wolbórka nosi(ła) alternatywne miano „Czarna”. Tak (Czarna) nazywa się główny dopływ dolnej Wolbórki.
Przebieg[edytuj | edytuj kod]
Wolbórka jest rzeką o długości 48,8 km[1] i powierzchni dorzecza 941 km². Płynie przez Wzniesienia Łódzkie i Równinę Piotrkowską do Doliny Białobrzeskiej. Rzeka wypływa ze źródeł w lasach, ok. 3 km na północny zachód od Tuszyna, koło trasy Łódź – Tuszyn. Początkowo Wolbórka płynie przez las, a następnie szeroką doliną wśród łąk. Na 15. kilometrze od źródeł przyjmuje płynącą od północy Miazgę. Od tego miejsca rzeka jest całkowicie uregulowana, a jej dolina – w pełni zmeliorowana. Wolbórka aż do ujścia płynie wśród prawie bezdrzewnego krajobrazu. Urozmaicają go jedynie stare parki w Remiszewicach, Rzeczkowie i Lubiatowie. Rzeka tworzy szeroką, bagnistą dolinę w Wolborzu, przyjmując tutaj Moszczankę i kilka innych, mniejszych dopływów. Dalej Wolbórka płynie nadal szeroką, zmeliorowaną doliną, która zwęża się dopiero pod Tomaszowem Mazowieckim. Tutaj zachowała swoje naturalne koryto i nadbrzeżne zadrzewienia – przepływa przez dwa największe miejskie parki. Wolbórka wpływa do Pilicy w Tomaszowie Mazowieckim przy ulicy Wapiennej.
Dorzecze[edytuj | edytuj kod]
Ważniejsze dopływy:
- Pobocznica (P), długość 6 km
- Trzebinka (L), długość 3,5 km, dorzecze 16,4 km²
- Miazga (L), długość 29 km, dorzecze 139,4 km²
- Moszczanka (P), długość 17,9 km, dorzecze 169,1 km²
- Czarna (L), długość 20,2 km, dorzecze 316 km²
Ważniejsze miejscowości nad Wolbórką: Będków, Wolbórz, Tomaszów Mazowiecki (jedyne miasto).
Wykorzystanie przemysłowe[edytuj | edytuj kod]
W przeszłości wody Wolbórki poruszały młyny i urządzenia hutnicze XVIII-wiecznego przemysłu ciężkiego. Wartki nurt rzeki był główną siłą napędową dwóch wielkich pieców hutniczych w osadach, które dały początek miastu Tomaszów Mazowiecki (Kuźnice Tomaszowskie, Gustek). Około 1830 roku w dzisiejszym powiecie tomaszowskim było dziewięć młynów nad Wolbórką. W XVII i XIX wieku wodami Wolbórki spławiano wapno hydrauliczne wytwarzane w kilku tomaszowskich manufakturach przy kopalniach wapienia. Rzeka była również szlakiem transportu zboża z dóbr będkowskich. W następnym stuleciu przy Wolbórce i rzece Czarnej powstało wiele zakładów przemysłu lekkiego w Tomaszowie. Choć po wynalezieniu maszyny parowej odchodzono od napędu wodnego, to jednak woda nadal była niezbędna do schładzania urządzeń (m.in. fabryk rodziny Landsberów, Moritza Piescha, Batavii, fabryki dywanów Bornsteina w Starzycach nad Czarną i Mullera na Rolandówce nad Wolbórką)[2][3]. Do rzeki odprowadzano również ścieki poprodukcyjne jeszcze pod koniec XX wieku (w Tomaszowie: fabryka dywanów „Weltom”, przemysłu lekkiego „Tomtex”, przemysłu chemicznego – „Wistom” nad rzeką Czarną przy jej ujściu do Wobórki). Nieopodal ujścia Wolborki do rzeki Pilicy znajduje się tomaszowska oczyszczalnia ścieków.
Rekreacja[edytuj | edytuj kod]
W Tomaszowie Mazowieckim nad Wolbórką znajdują się dwa największe w mieście parki: powstały w 1953 w czynie społecznym, dzisiejszy park im. „Solidarności” oraz zrewitalizowany w 2019 roku park miejski „Bulwary”[4][5].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Wolbórka, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2010-05-03].
- ↑ Barbara Wachowska (red.), Tomaszów Mazowiecki. Dzieje miasta, 1980, ISBN 83-01-01188-2.
- ↑ Jan Góral, Ryszard Kotewicz, Dwa wieki Tomaszowa Mazowieckiego. Zarys dziejów miasta 1788-1990, Grafbis, 1992, ISBN 83-900886-0-6.
- ↑ PKS Tomaszów Mazowiecki [online], www.pkstomaszowmaz.pl [dostęp 2021-08-18].
- ↑ Park Bulwary otwarty! [online], www.tomaszow-maz.pl [dostęp 2021-08-18] (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Jerzy Duma, Gewässernamen im rechten Zuflussgebiet der Weichsel zwischen Pilica und Brda (Nazwy wodne w zlewisku lewych dopływów Wisły od Pilicy po ujście Brdy), Lieferung 14, Stuttgart 1999: Franz Steiner Verlag, s. 94–95.
- Jerzy Duma, Nazwy rzek lewobrzeżnego Mazowsza z całym dorzeczem Pilicy, Warszawa 1999: Towarzystwo Naukowe Warszawskie, s. 76, 85, 102.
- Jadwiga Moszczyńska, Hydrologia dorzecza Wolbórki, Acta Geographica Lodziensia 46, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź 1986: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wydawnictwo PAN.