Zofia Szembekówna
 Zofia Szembekówna, polska etnografka i archeolożka | |
| Data i miejsce urodzenia |
10 listopada 1885 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
18 lipca 1974 |
| Zawód, zajęcie |
etnografka, archeolożka |
| Odznaczenia | |
| Honorowy członek Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego | |
Zofia Teodora Maria Szembekówna (imię zakonne: Maria Krysta, ur. 10 listopada 1885 w Siemianicach k. Kępna, zm. 18 lipca 1974 w Szymanowie)[1] – polska etnografka i archeolożka amatorka oraz nauczycielka.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Urodziła się 10 listopada 1885 w Siemianicach w rodzinie ziemiańskiej. Była córką Piotra Szembeka i Marii z Fredrów[2], prawnuczką Aleksandra Fredry[3]. Jej rodzicami chrzestnymi byli: Wanda Niemojowska z Marchwacza i Roman Szeptycki z Przyłbic, późniejszy metropolita Kościoła greckokatolickiego − Andrzej Roman Szeptycki[4]. Wraz z siostrą Jadwigą odebrała staranne wykształcenie domowe[1].
Siostry Szembekówny pracowały społecznie i prowadziły prace archeologiczne. Rozkopywały razem cmentarzysko z epoki rzymskiej w Siemianicach w latach 1898−1901, a po zamążpójściu Jadwigi w 1902, Zofia sama prowadziła dalsze badania, aż do 1908[5]. Naukową opiekę nad tymi pracami pełnił kustosz Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk Bolesław Erzepki[6]. Wyniki tych badań opublikowała jako Sprawozdania z poszukiwań archeologicznych w Siemianicach („Roczniki PTPN” 1904, 1908, 1916) oraz Opis cmentarzyska żarowego z epoki brązu w Lipiu (Mater. Antropol.-Archeol. i Etnogr. 11, 1910). Wraz z siostrą, a później sama prowadziła także badania etnograficzne w Wielkopolsce. Na podstawie zebranych w latach 1903-1908 materiałów opatrzonych jej własnymi rysunkami i fotografiami powstały Dalsze przyczynki do etnografii Wielkopolski (Mater. Antropol.-Archeol. i Etnogr. 12, 1912)[1].
W maju 1909 Szembekówna wstąpiła do zgromadzenia sióstr Niepokalanek w Jazłowcu[7] i przybrała imię zakonne Maria Krysta od Przenajświętszego Sakramentu[8][9]. Poświęciła się pracy pedagogicznej, ale również zajmowała się dziejami zgromadzeń zakonnych, formami kultu i zbieraniem materiałów biograficznych. Wspólnie z siostrą Marią Gertrudą Skórzewską w 1929 opracowały życiorysy założycielek Zgromadzenia Sióstr Niepokalanek[10][11]. Była także przełożoną domów w Jazłowcu, Słonimiu, Szymanowie, Nowym Sączu i Warszawie. Od 1945 do 1949 wraz z grupą zakonnic nauczała języka polskiego i historii w szkołach średnich w Szczecinku. Zainteresowania przeszłością tych ziem zaowocowały szkicem historycznym pt. „Z dziejów Pomorza Zachodniego“ (Szczecinek, Kat. 1948). Jako nauczycielka pracowała także w seminarium duchownym księży Marianów w Górze Kalwarii i u oo. Dominikanów w Warszawie[4]. W ostatnich latach swojego życia przebywała w klasztorze Niepokalanek w Szymanowie, gdzie zmarła w 1974[12].
Jej materiały etnograficzne zostały uznane w 1981 przez Stanisława Błaszczyka za „najpełniejszy dokument kultury ludowej Wielkopolski z przełomu XIX i XX w.”[1]. W uznaniu młodzieńczych zasług otrzymała w 1969 honorowe członkostwo Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego[13].
27 maja 2014 roku z inicjatywy Prezesa Towarzystwa Historycznego im. Szembeków, Władysława Ryszarda Szeląga, odbyła się pierwsza uroczysta Konferencja Naukowa pt. „Szembekowie z Wielkopolski” poświęcona zasłużonemu dla Polski Rodowi Szembeków[14].
Publikacje[edytuj | edytuj kod]
- Zofia Szembekówna. Opis cmentarzyska żarowego z epoki bronzu w Lipiu (pow. kępiński). „Materiały antropologiczno-archeologiczne i etnograficzne”. Tom 11, s. 3, 1910. Komisja antropologiczna Akademii Umiejętności w Krakowie.
- Zofia Szembekówna. Dalsze przyczynki do etnografii Wielkopolski. „Materiały Antropologiczno-Arche- ologiczne i Etnograficzne”. t. XII (1912), s. 1−177. Kraków.
- Zofia Szembekówna. Sprawozdanie z poszukiwań archeologicznych w Siemianicach (powiat kępiński) odbytych w latach 1902 i 1903. „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego T.31”, 1905. Towarzystwo Przyjaciół Nauk Poznańskie.
- Zofia Szembekówna. Sprawozdanie z poszukiwań archeologicznych w Siemianicach (powiat kępiński) odbytych w 1904 r.. „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego T.35”, 1909. Towarzystwo Przyjaciół Nauk Poznańskie.
- Zofia Szembekówna. Sprawozdanie z poszukiwań archeologicznych odbytych w r. 1905 i 1906 na cmentarzysku z epoki rzymskiej w Siemianicach Cz. 4. „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego T. 43”, 1915. Towarzystwo Przyjaciół Nauk Poznańskie.
- Bogdan Zakrzewski. Zofia Szembekówna o losach archiwaliów Fredrowskich. „Pamiętnik Literacki: czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej”. 85/1 (1994). s. 157−162. ISSN 0031-0514.
- Bogdan Zakrzewski. Fredroviana w pamiętnikach prawnuczki. „Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej”. 85/2. s. 154-185. ISSN 0031-0514.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d W. Przewoźny, Zofia Szembekówna, w: E. Fryś-Pietraszkowa, A. Kowalska-Lewicka, A. Spiss (red.), Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne. Tom I, Wydawnictwo Naukowe DWN, Kraków 2002, s. 282.
- ↑ Zofia Teodora Maria, Maria Krysta. sejm-wielki.pl. [dostęp 2018-03-10].
- ↑ Pamiętnik literacki, Tom 85. Zakład im. Ossolińskich, 1994, s. 154−155.
- ↑ a b Hanna Tadeusiewicz: Słownik biograficzny Wielkopolski Południowo-Wschodniej Ziemi Kaliskiej, Tom 3. Kaliskie Tow. Przyjaciół Nauk, s. 398. ISBN 83-85638-73-3.
- ↑ Stanisław Błaszczyk. In memoriam. „Lud”. t. 60, s. 370-371, 1976.
- ↑ Queens of Spades – kobiety w archeologii: Hrabianki Szembekówny – Jadwiga (1883-1939) i Zofia (1884-1974). Archeologia Żywa. [dostęp 2018-03-10].
- ↑ Jerzy Fogel: Studia i materiały Dział A. Archeologia powszechna hrabianki Szembekówny - pionierki archeologii wielkopolskiej z przełomu XIX i XX wieku. Instytut Prahistorii, UAM Poznań, s. 13, seria: Folia Praehistorica Posnaniensia t. XII - 2004. ISBN 83-7177-345-5.
- ↑ Andrzej Kwilecki, Henryk Florkowski: Ziemiaństwo wielkopolskie w kręgu arystokracji. Wydawnictwo Poznańskie, 2004, s. 162. ISBN 83-7177-368-4.
- ↑ Ireneusz Grudziński. „Wiadomości Ziemiańskie”. Wydania 16-22, s. 41, 2003. Ziemiańskie biografie: Szembek Zofia Teodora Maria - Siostra Maria Krysta od przenajświętszego Sakramentu (1885-1974).
- ↑ Galeria zdjęć: Zofia Szembekówna. kepnosocjum.pl, 2009. [dostęp 2018-03-10].
- ↑ Zofia Szembekówna jako zakonnica. kepnosocjum.pl, 2009. [dostęp 2018-03-10].
- ↑ S. Błaszczyk, Szembekówna Zofia, w: A. Gąsiorowski, J. Topolski (red.), Wielkopolski Słownik Biograficzny, PWN, Poznań 1983, s. 737.
- ↑ Z. Kłodnicki (red.), Kronika Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego (1895−1995), Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1997, s. 209.
- ↑ Pierwsza w Historii Polski Uroczysta Konferencja pt. „Szembekowie z Wielkopolski” na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Tygodnik Powiatowy, 2014-06-16. [dostęp 2018-03-10].