Świlcza

Świlcza

wieś
Kaplica grobowa rodzin Krupnickich i Kirchnerów
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	rzeszowski
Gmina	Świlcza
Liczba ludności (2023)	3510
Strefa numeracyjna	17
Kod pocztowy	36-072
Tablice rejestracyjne	RZE
SIMC	0664013
Położenie na mapie gminy Świlcza Świlcza
Położenie na mapie Polski Świlcza
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Świlcza
Położenie na mapie powiatu rzeszowskiego Świlcza
50°04′18″N 21°53′54″E

Świlcza – wieś w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie rzeszowskim, w gminie Świlcza. Świlcza bezpośrednio graniczy z Rzeszowem.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa rzeszowskiego.

Miejscowość jest siedzibą gminy Świlcza oraz parafii Wniebowzięcia NMP, należącej do dekanatu Rzeszów Zachód, diecezji rzeszowskiej.

W Świlczy znajdują się: przedszkole, szkoła podstawowa i gimnazjum. Mieści się tu również stadion zdobywcy Pucharu Wójta Gminy Świlcza 2007, klubu Świlczanka Świlcza, który w sezonie 2013/2014 występuje w rzeszowskiej B klasie.

Do miejscowości można dojechać PKS-em, pociągiem oraz autobusem MPK linii nr 22 z ul. Bardowskiego w Rzeszowie i linii nr 3 z Boguchwały.

Integralne części wsi

Integralne części wsi Świlcza

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0664020	Chałupki	część wsi
0664036	Góra od Kościoła	część wsi
0664042	Góra Zachodnia	część wsi
0664059	Góra za Ławą	część wsi
0664094	Kamyszyn	przysiółek
0664065	Mała Strona	część wsi
0664071	Wielka Strona	część wsi
0664088	Za Koleją	część wsi

Historia

Świlcza jest starą, ponad sześćsetletnią osadą, której korzenie sięgają XIV stulecia. Jej pierwotna nazwa brzmiała Śvincza. Od zarania dziejów wieś administracyjnie należała do ziemi przemyskiej i województwa ruskiego ze stolicą we Lwowie. Na tym tle równie ciekawie przedstawia się położenia reszty wsi obecnej gminy Świlcza. Połowa z nich: Świlcza, Rudna Wielka, Przybyszówka, Bzianka i Woliczka w czasach staropolskich należały do województwa ruskiego, a druga połowa: Bratkowice, Mrowla, Trzciana, Dąbrowa i Błędowa Zgłobieńska - do województwa sandomierskiego (administracyjnie mieszkańcy tych wsi byli zatem, jedni Rusiami, drudzy Małopolanami). Od początku swego istnienia Świlcza związana była z Rzeszowem. Należała do rozległych dóbr Jana Pakosławica - pierwszego pana na Rzeszowie, po nim do kolejnych jego sukcesorów. W pierwszej połowie XVII wieku przeszła w gospodarne ręce Mikołaja Spytka Ligęzy, kasztelana sandomierskiego. Zaopatrzył on swoją posiadłość świlecką (razem z sąsiednią Woliczką) w ustawę wiejską, regulującą stosunki pańszczyźniane wewnątrz wsi. Przetrwanie do czasów współczesnych tej ustawy stanowi ewenement w skali południowo-wschodniej Polski.

Częste najazdy nieprzyjacielskie na te pograniczne ziemie (zwłaszcza szczególnie okrutny najazd tatarski Kantymira Murzy z czerwca 1624 r.), a także dodatkowo płynące niebezpieczeństwo z położenia wsi na głównym szlaku komunikacyjnym sprawiły, iż doskonały gospodarz, a przy tym niezgorszy strateg i wódz, kasztelan Ligęza, nakazał we wspomnianej ustawie obwarowanie i uzbrojenie wsi tak, aby mogła się ona skutecznie bronić przed Tatarami.

Historycznie Świlcza to także wiekowa parafia. Metryką dorównuje powstaniu samej osady. Była przy tym parafią bardzo rozległą i ludną. Do 1912 roku tworzyło ją 5 miejscowości: Świlcza z Kamyszynem, Rudna Wielka z Pogwizdowem, Rudna Mała z Rejteradą, Rogoźnica i Woliczka. Łączna suma wiernych wynosiła w 1911 roku 7028. Na samą Świlczę przypadało 3058 dusz. Do dzisiejszego dnia parafię tworzy Świlcza z Woliczką posiadającą kościół filialny oraz Kamyszynem (mającym dojazdową kaplicę). Kamyszyn w średniowieczu funkcjonował jako odrębna wieś.

W ciągu swych długich dziejów Świlcza, prężna gospodarczo i społecznie osada, wyróżniała się zamożnością i postawą obywatelską w szeroko rozumianej okolicy. W czasach feudalnych należała do znamienitych magnackich rodów: Ostrogskich, Lubomirskich i Potockich na przełomie XVIII i w XIX wieku przeszła w ręce hrabiów Skarbek-Borowskich. U schyłku XIX i w początkach XX wieku kilkusethektarowy majątek dworski wykupili żydzi i rozparcelowali dając świlczanom możliwość powiększenia gospodarstw i tym samym wzrost zamożności. Zaradność mieszkańców wsi potęgował fakt, iż w XIX stuleciu istniał tu wiejski cech garbarzy skupiający się wokół ołtarza św. Walentego. W następnych latach powstawały kolejne organizacje społeczne i bractwa religijne, jak np. w 1864 roku Bractwo Różańcowe, czy w 1872 roku Straż Pożarna.

Koniec XIX wieku i bez mała cały wiek XX przyniósł nowe zjawisko społeczne, szczególnie zauważalne w operatywnej gospodarczo Świlczy: emigrację zarobkową do Stanów Zjednoczonych, Kanady, Argentyny i Francji. Emigracja pozwoliła nie tylko wzmocnić się ekonomicznie rodzinom tłumnie wyjeżdżających za wielką wodę włościan. Rozszerzała chłopski światopogląd i pozwalała przeszczepić na rodzimy grunt wiele cywilizacyjnie doskonalszych i pożytecznych wzorów. U progu walk o niepodległość w latach wielkiej europejskiej wojny 1914-1918 Świlcza nie pozostawała na uboczu. Wyszło z niej dwóch zasłużonych legionistów: Stanisław Czajkowski i pułkownik Józef Kokoszka oraz ich przyjaciel kapitan Franciszek Wątroba, bohater wojny z bolszewikami.

Ze Świlczy wyszli także inni wielcy Polacy, którzy swą heroiczną pracą zasłużyli się ojczyźnie. Byli to przede wszystkim: błogosławiony ks. Jan Balicki, rektor przemyskiego seminarium i poseł na Sejm Ustawodawczy 1919-1922, członek PSL-u „Piast" Henryk Skrzypek oraz jego syn Stanisław Tadeusz Skrzypek, polsko-amerykański historyk, prawnik i ekonomista. Świleckie korzenie miał również płk Leopold Lis-Kula, którego matka, Elżbieta z Czajkowskich była z pochodzenia świlczanką. Rodowitymi świlczanami byli bracia, profesorowie medycyny i zasłużeni społecznicy, Józef i Stanisław Kubiczowie.

W latach 30. okresu międzywojennego Świlczę spotkało nowe wyróżnienie, od 14 lipca 1934 roku stała się jedną z 11 gmin zbiorowych powiatu rzeszowskiego. To wyróżnienie było równocześnie wyzwaniem i dużym obowiązkiem, który jak się okazało wieś Świlcza wypełniła i wypełnia wzorowo utrzymując do dnia dzisiejszego to zaszczytne przewodnictwo gminy.

Oblicze współczesnej Świlczy zostało ukształtowane wieloma inwestycjami podejmowanymi w kolejnych dziesięcioleciach drugiej połowy XX wieku. Były to przede wszystkim hasłowe, ale i wiekopomne, przedsięwzięcia takie jak: elektryfikacja, gazyfikacja, melioryzacja, telefonizacja, kanalizacja. Były inwestycje obiektów kulturalno-oświatowych i religijnych: kościoła, szkoły, przedszkola, domu strażaka itp.

Świlcza rozciąga się na 18,6 km², zamieszkuje ją ok. 3100 mieszkańców. Jest drugą pod względem wielkości (po Bratkowicach) wsią gminy. Funkcjonują w niej najważniejsze instytucje. Społeczne: gmina i parafia. Kulturalno-oświatowe: przedszkole, szkoła podstawowa i gimnazjum. Związki i towarzystwa: Ochotnicza Straż Pożarna, Koło Gospodyń Wiejskich, Koło Wędkarskie „Karaś", Ludowy Klub Sportowy, Towarzystwo Przyjaciół Świlczy.

Linki zewnętrzne

• Świlcza, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 700 .
• Towarzystwo Przyjaciół Świlczy
• Strona parafii