Żółtaczka (medycyna)
| Żółtaczka | |||||||||||||||||||
 Żółtaczka: charakterystyczne zabarwienie skóry i twardówki |
|||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||
| ICD-10 | R17 Żółtaczka, nie określona |
||||||||||||||||||
| DiseasesDB | 7038 | ||||||||||||||||||
| MedlinePlus | 003243 | ||||||||||||||||||
| MeSH | D007565 | ||||||||||||||||||
Żółtaczka (icterus) – objaw polegający na zażółceniu skóry, błon śluzowych i białkówki oczu wskutek nagromadzenia się bilirubiny w surowicy krwi i tkankach organizmu. Prawidłowy poziom bilirubiny (całkowitej) w surowicy krwi człowieka wynosi 0,3–1,0 mg/dl lub 5,1–17,0 μmol/l[1].
Spis treści
Etiologia i podział[edytuj]
- żółtaczka hemolityczna – spowodowana przyczynami przedwątrobowymi, jako skutek zwiększonej produkcji bilirubiny przez wątrobę wynikającej z masywnego rozpadu krwinek czerwonych lub wchłaniania się rozległego krwiaka śródtkankowego.
- żółtaczka miąższowa – spowodowana przyczynami wewnątrzwątrobowymi jako wynik upośledzenia wnikania bilirubiny do wątroby i sprzęgania jej z glukuronianem lub jej wydzielania do żółci (uszkodzenie toksyczne wątroby, wirusowe zapalenie wątroby, marskość wątroby)
-
- W obrębie żółtaczek miąższowych możemy wyróżnić choroby spowodowane wrodzonymi defektami enzymatycznymi przemiany bilirubiny (np. zespół Criglera-Najjara, zespół Gilberta, zespół Dubina-Johnsona)
- żółtaczka mechaniczna zwana inaczej zaporową, zastoinową – spowodowana przyczynami pozawątrobowymi jako wynik zwężenia lub zamknięcia dróg żółciowych (kamica, nowotwory), co uniemożliwia prawidłowy spływ żółci do dwunastnicy.
Do głównych składowych objawu należą: żółte zabarwienie twardówki oka, skóry (widoczne u ludzi rasy białej), błon śluzowych, ciemne zabarwienie moczu, w niektórych przypadkach świąd skóry oraz odbarwienie stolca.
Żółtaczki dzieli się również ze względu na stopień nasilenia:
- subicterus – bilirubina <43 μmol/l
- icterus – bilirubina <171 μmol/l (10 mg%)
- żółtaczka o dużym nasileniu – bilirubina >171 μmol/l
Przemiana bilirubiny[edytuj]
Bilirubina występuje w dwóch formach: wolnej oraz w postaci sprzężonej z kwasem glukuronowym. Sprzęganie bilirubiny zachodzi w hepatocytach.
Bilirubina wolna (zwana inaczej pośrednią) we krwi łączy się z albuminami. W tej postaci nie może ona przeniknąć przez błonę podstawną kłębuszków nerkowych i przedostać się do moczu, jest nierozpuszczalna w wodzie. Może za to przenikać przez barierę krew-mózg i w dużych stężeniach działać neurotoksycznie.
Bilirubina połączona z kwasem glukuronowym jako glukuronid bilirubiny (tzw. bilirubina bezpośrednia, sprzężona, związana) nie łączy się z białkami krwi, dzięki czemu z łatwością przedostaje się przez błonę filtracyjną nefronu, do moczu, jest rozpuszczalna w wodzie. Wydzielana przez wątrobę do żółci bilirubina przedostaje się do światła jelita, gdzie na skutek działania bakterii ulega utlenieniu do sterkobilinogenu. Sterkobilinogen wchłaniany jest częściowo w dalszej części przewodu pokarmowego z powrotem do krwi, skąd wychwytują go na nowo hepatocyty (tzw. krążenie jelitowo-wątrobowe bilirubiny). Kiedy wątroba nie jest w stanie przetworzyć całego dostarczanego sterkobilinogenu, na skutek uszkodzenia hepatocytów lub zbyt dużego napływu substratu, jego część przedostaje się do moczu (i jest nazywany urobilinogenem).
Różnicowanie żółtaczek[edytuj]
| Żółtaczka przedwątrobowa (hemolityczna) |
Żółtaczka wątrobowa (miąższowa) |
Żółtaczka pozawątrobowa (zastoinowa, mechaniczna) |
|
|---|---|---|---|
| Bilirubina pośrednia | podwyższona | w normie (rzadziej podwyższona) |
w normie |
| Bilirubina bezpośrednia | w normie | podwyższona | podwyższona |
| Bilirubina bezpośrednia w moczu | w normie | podwyższona (ciemny mocz) |
podwyższona (ciemny mocz) |
| Urobilinogen w moczu | podwyższony | podwyższony | zmniejszony lub brak |
| Barwa stolca | ciemna | jasna lub ciemna | jasna |
| Sterkobilinogen w kale | podwyższony | obniżony | znacznie obniżony |
| Wynik prób wątrobowych AspAT i AlAT | ujemny | "silnie" dodatni | dodatni |
| Fosfataza alkaliczna, GGTP | w normie | podwyższone | znacznie podwyższone |
| LDH | < 1,3 | > 1,64 | – |
| Haptoglobina | obniżona | w normie | w normie |
| Świąd skóry | nie | możliwy | tak |
Żółtaczka hemolityczna[edytuj]
- diagnostyka:
- wzrost stężenia bilirubiny pośredniej, wolnej we krwi
- wzrost stężenia urobilinogenu w moczu
- próby wątrobowe AlAT i AspAT w normie
- dehydrogenaza mleczanowa wzrost
- klinicznie:
- jasny mocz
- ciemny kał
- często powiększona śledziona (splenomegalia)
Żółtaczka miąższowa[edytuj]
- diagnostyka:
- klinicznie:
- niekiedy poprzedzona występowaniem objawów grypopodobnych
- ciemny mocz
- jasny kał
- bóle mięśni
Żółtaczka mechaniczna[edytuj]
- diagnostyka:
- klinicznie:
- ciemne zabarwienie moczu
- odbarwienie kału – żółć nie przedostaje się do światła jelita
- kiedy powstała jako powikłanie kamicy żółciowej – poprzedza ją napad kolki, stężenie bilirubiny w surowicy nie przekracza zwykle 10 mg%, żółtaczka zwykle samoistnie ustępuje po kilku dniach
- spowodowana guzem nowotworowym zamykającym drogi żółciowe – narasta powoli i stale, stężenie bilirubiny w surowicy często znacznie podwyższone, co powoduje świąd skóry (widoczne liczne przeczosy), bezbólowa, objaw Courvoisiera
Żółtaczka jąder podkorowych (kernicterus)[edytuj]
Objawy uszkodzenia komórek układu pozapiramidowego w przebiegu ciężkiej żółtaczki noworodków (zwykle będącej następstwem konfliktu serologicznego) spowodowanego niedojrzałością bariery krew – mózg w obrębie naczyń krwionośnych jąder podkorowych mózgowia.
Fizjologiczna żółtaczka noworodków[edytuj]
Przejściowy stan hiperbilirubinemii niesprzężonej pojawiający się w pierwszym tygodniu życia, który zanika ok. 10. dnia życia. Jest wynikiem nadmiernej hemolizy (w wyniku rozpadu krwinek zawierających hemoglobinę płodową) i niedojrzałości wątroby do wychwytu, sprzęgania i wydzielania bilirubiny. Przedłużająca się żółtaczka w okresie noworodkowym jest nazywana "ciężką żółtaczką noworodków" (łac. icterus neonatorum gravis) i sugeruje podłoże patologiczne wystąpienia tego objawu.
Badania diagnostyczne[edytuj]
W celu ustalenia rozpoznania wykonuje się różnorodne badania laboratoryjne oraz obrazowe. Kanonem diagnostyki jest wykonanie USG oraz oznaczenie aktywności AlAT i AspAT oraz stężenia bilirubiny całkowitej oraz jej frakcji (sprzężonej i wolnej), albumin, czasu protrombinowego, stężenia żelaza w surowicy.
Wskaźniki uszkodzenia hepatocytów[edytuj]
- aktywność AlAT
- aktywność AspAT
- stężenie żelaza w surowicy
- aktywność γ-GT (gamma-glutamylotransferazy)
Wskaźniki cholestazy[edytuj]
- fosfataza alkaliczna (fosftaza zasadowa, FZ)
- bilirubina całkowita w surowicy
- stężenie miedzi w surowicy
- stężenie cholesterolu całkowitego w surowicy
- stężenie kwasów żółciowych w surowicy
- aktywność γ-GT
Wskaźniki prawidłowej funkcji syntetycznej i odtruwającej[edytuj]
- czas protrombinowy
- stężenie albumin we krwi
- test BSP
- test z zielenią indocyjanową
- stężenie amoniaku w surowicy
- stężenie kwasów żółciowych w surowicy
- próba tymolowa
Zobacz też[edytuj]
- wątroba
- drogi żółciowe
- zespół Criglera-Najjara
- zespół Gilberta
- zespół Dubina-Johnsona
- Przeszczepienie wątroby
- Marskość wątroby
Linki zewnętrzne[edytuj]
Przypisy
- ↑ Debby Golonka: Digestive Disorders Health Center: Bilirubin (ang.). WebMD. [dostęp 2010-01-14]. s. 3.
