Żabieńcowate
 Żabieniec babka wodna | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina |
żabieńcowate |
| Nazwa systematyczna | |
| Alismataceae Vent. Tabl. Règne Vég. 2: 157. 5 Mai 1799, nom. cons. | |
| Zasięg występowania | |
| |
Żabieńcowate (Alismataceae Vent.) – rodzina roślin wodnych lub błotnych należąca do jednoliściennych. Obejmuje 16[3]–18[4] rodzajów z ok. 115[5][2] gatunkami. Rozległy zasięg obejmuje obszary pod wpływem klimatu umiarkowanego oraz strefę międzyzwrotnikową[2], poza terenami pustynnymi[5]. Najwięcej gatunków występuje na kontynentach amerykańskich[6]. Tkanki roślin zawierają sok mleczny[2].
Liście limnocharisa żółtego Limnocharis flava są spożywane jako warzywo w Azji południowej. We wschodniej części tego kontynentu jadane są także kłącza strzałki wodnej Sagittaria sagittifolia. Indianie żywili się natomiast strzałką szerokolistną Sagittaria latifolia. Niektóre gatunki z rodzajów Echinodorus i Helanthium uprawiane są jako rośliny akwariowe, z kolei rośliny z rodzajów strzałka Sagittaria, żabieniec Alisma i Echinodorus uprawiane są jako ozdobne w stawach, głównie w strefie międzyzwrotnikowej[5].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Byliny, rzadko rosnące też jako rośliny roczne, korzeniące się w gruncie, o pędach wzniesionych, unoszących się na powierzchni wody lub zanurzonych[5]. Łodyga w postaci kłącza podziemnego lub podwodnego, czasem z cienkimi rozłogami[5], w tym u niektórych przedstawicieli z bulwkami[7], bywa też wykształcona w postaci bulwocebuli[5][7]. Pędy zawierają często białawy sok mleczny, powietrzne są często mięsiste[5].
- Liście
- Wszystkie odziomkowe, skrętoległe[7] lub rzadziej w okółkach rozmieszczone wzdłuż pędu[5], pojedyncze, zwykle niby-ogonkowe (ogonki często dłuższe od blaszki, na przekroju okrągłe lub trójkątne[5]), rzadziej siedzące. Blaszka o różnym kształcie – zmienność może być związana z wiekiem – liście młodych roślin często są równowąskie, a dojrzałych od równowąskich poprzez jajowate do trójkątnych i oszczepowatych[7]. Występują też różnice między liśćmi zanurzonymi, pływającymi i wzniesionymi[5]. Liście są równolegle użyłkowane z poprzecznymi wiązkami przewodzącymi lub użyłkowane siateczkowato[7]. Blaszki są całobrzegie i czasem faliste[5].
- Kwiaty
- Zebrane w kwiatostany wierzchotkowe, które zebrane w okółkach tworzą kwiatostany złożone groniaste i wiechowate, rzadko baldachowate. Kwiaty są promieniste, obupłciowe lub rzadziej jednopłciowe, złożone z dwu trójkrotnych okółków okwiatu. Zewnętrzny okółek jest zielony i trwały, a wewnętrzny biały, rzadziej żółtawy. Pręciki wyrastają w okółkach (brak ich w kwiatach żeńskich) po 3, 6, 9 lub w większej liczbie do 30). Pylniki są dwukomorowe, pękają podłużnymi szczelinami. Słupki mogą być trzy w okółku lub jest ich wiele (nawet ponad 1,5 tysiąca) i ustawione są spiralnie (brak ich w kwiatach męskich). Tworzone są przez wolne, jednokomorowe owocolistki z trwałymi szyjkami, zawierające pojedyncze lub kilka zalążków[8][9].
- Owoce
- Drobne niełupki tworzące owoc zbiorowy lub rzadziej – pękające u nasady mieszki[7][8]. Nasiona są liczne, gruczołowate, grzbieciste lub zbięte[5], z U-kształtnym zarodkiem[8], pozbawione bielma[8] i albumin[7].
Pochodzenie i systematyka[edytuj | edytuj kod]
Rodzina wyewoluowała ok. 80 milionów lat temu w czasie późnej kredy[5]. Z Egiptu znane są skamieniałości identyfikowane z rodzajem Echinodorus datowane na 79 milionów lat temu (kampan)[2].
- Systematyka według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)
Zgodnie z danymi APWeb żabiściekowate należą do rzędu żabieńcowców i zajmują w jego drzewie filogenetycznym następującą pozycję[2]:
| żabieńcowce |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
W systemie APG III rodzina żabieńcowatych została połączona z wyłączaną wcześniej (do systemu APG II z 2003 włącznie) rodziną limnocharysowatych (Limnocharitaceae). Wyodrębnianie tej rodziny zmieniało żabieńcowate w takson parafiletyczny[2].
- Podział rodziny i wykaz rodzajów[2]
W obrębie rodziny wyróżnia się dwa klady, z których jeden obejmuje rodzaje Alisma, Luronium, Damasonium i Baldellia, a drugi resztę rodziny[2][5]. Relacje między rodzajami w obrębie tych grup pozostają niejasne, podobnie zresztą sama klasyfikacja rodzajów wymaga zmian, bowiem kilka z rodzajów ma w tradycyjnym ujęciu charakter parafiletyczny[2][5].
- Albidella Pichon
- Alisma L. – żabieniec
- Astonia S.W.L.Jacobs
- Baldellia Parl. – żabienica
- Burnatia Micheli
- Butomopsis Kunth
- Caldesia Parl. – kaldezja
- Damasonium Mill.
- Echinodorus Rich. ex Engelm. (tu włączane są w niektórych ujęciach[4] wyodrębniane rodzaje Aquarius Christenh. & Byng oraz Helanthium (Benth. & Hook.f.) Engelm. ex J.G.Sm.)
- Hydrocleys Rich. – hydrokleja
- Limnocharis Bonpl.
- Limnophyton Miq.
- Luronium Raf. – elisma
- Ranalisma Stapf
- Sagittaria L. – strzałka
- Wiesneria Micheli
- Pozycja w systemie Reveala (1994-1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa żabieńcowe (Alismatidae Takht.), nadrząd Alismatanae Takht., rząd żabieńcowce (Alismatales Dumort.), podrząd Alismatineae Engl., rodzina żabieńcowate (Alismataceae Vent.)[10].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-07-24] (ang.).
- ↑ List of Genera in ALISMATACEAE, [w:] Vascular plant families and genera [online], Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2019-05-03] (ang.).
- ↑ a b Plants of the World Online (ang.). The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2020-07-24].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 122. ISBN 978-1842466346.
- ↑ Gurcharan Singh: Plant Systematics. Enfield: Science Publishers, 2004, s. 339-341. ISBN 1-57808-351-6.
- ↑ a b c d e f g Michael G. Simpson: Plant Systematics. Amsterdam, Boston, Heidelberg...: Academic Press Elsevier, 2010, s. 208-210. ISBN 978-0-12-374380-0.
- ↑ a b c d Qingfeng Wang, Robert R. Haynes & C. Barre Hellquist: Alismataceae. W: Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-09-03].
- ↑ Robert R. Haynes, C. Barre Hellquist: Alismataceae Ventenat. W: Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-09-03].
- ↑ Crescent Bloom: Alismataceae (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-26].