Żeneta grzywiasta
| Genetta cristata[1] | |||
| Hayman, 1940 | |||
 Żeneta grzywiasta na fragmencie ilustracji opublikowanej w 1974 roku | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
żeneta grzywiasta | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Żeneta grzywiasta[4] (Genetta cristata) – gatunek ssaka z podrodziny Genettinae w obrębie rodziny wiwerowatych (Viverridae), występujący w zachodniej Afryce; według IUCN jest narażony na wyginięcie.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1940 roku brytyjski zoolog Robert William Hayman jako podgatunek żenety serwalowatej (G. servalina) i nadając mu nazwę Genetta servalina cristata[5]. Holotyp pochodził z Okoiyong, na wysokości 450 ft (137 m), z okolic Mamfé, w Kamerunie[6]. Holotypem był dorosły samiec o numerze katalogowym BMNH 39.323 odłowiony 11 czerwca 1933 roku przez brytyjskiego zoologa Ivana Terrance’a Sandersona i znajdujący się w kolekcji Muzeum Historii Naturalnej w Londynie[7]. Na holotyp składała się skóra i czaszka w dobrym stanie; w czaszce brakowało czterech zębów górnych[8].
W strefie sympatrycznej w środkowym Kamerunie, północnym Gabonie i Kongu może dochodzić do krzyżowania się G. cristata i G. servalina[9]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten gatunek za monotypowy[9].
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
- Genetta: starofr. genette „żeneta”[10].
- cristata: łac. cristatus „grzywiasty, czubaty”, od crista „grzebień, czub”[11].
Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Żenetę grzywiastą odnotowano głównie w Nigerii i Kamerunie[12][9][3]. Wykazano, że występuje od rzeki Niger na wschód do rzeki Sanaga, ale istnieją również zapisy dotyczące tego gatunku z zachodniej części delty Nigru[3]; na przykład jeden osobnik został kupiony przy drodze w pobliżu miasta Azumini w Nigerii[13]. Według danych z 2006 roku na podstawie modelowania nisz ekologicznych, żeneta grzywiasta występuje na obszarze ponad 500 km na południe od rzeki Sanaga, w południowym Kamerunie, Gabonie i Kongu, a także 180 km na zachód od znanego obszaru występowania w Nigerii, pomiędzy Oni i Epe[14], jednak nie są to dane kartograficzne[3]. Widoczny brak żenety grzywiastej na wschód od rzek Kongo i Oubangi może być spowodowany brakiem badań, niską zdolnością do rozprzestrzeniania się lub rzecznymi barierami geograficznymi[12].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała (bez ogona) 49,5–62,2 cm, długość ogona 43,1–43,2 cm, długość ucha 8,6–9,5 cm; masa ciała około 2 kg[12]. Kolor futra waha się od jasno płowo-żółtego do blado-ochrowego, ciemniejąc do ochrowego na ramionach i środkowej linii grzbietu. Gardło jest jasnoszare; pozostałe dolne części ciała to mieszanka płowożółtego i szarego, w okolicy genitaliów bladożółtego do popielatego. Czarna linia biegnąca przez środek grzbietu składa się ze stosunkowo długich włosów; zaczyna się za łopatką i biegnie aż do nasady ogona[12]. Grzebień na grzbiecie jest wyprostowany. Włosy w dolnej części pleców mają długość 20–22 mm; podszerstek około 10–13 mm [15]. Duże, ciemnobrązowe do czarnych plamy o średnicy 10 lub 15 mm na grzbiecie biegną w podłużnych rzędach, przy czym trzy górne rzędy są najbardziej jednolite[12][15]. Im bliżej brzusznej strony ciała plamy te stają się mniejsze i bardziej losowo rozmieszczone, zaś na klatce piersiowej i gardle jest tylko kilka małych plamek; między tylnymi kończynami plamy nie występują[12]. Włosy pokrywające mosznę u samców są ciemnobrązowe. Na twarzy występuje ciemna maska i parę białych plamek nad i pod oczami[12]. Na ogonie znajduje się od ośmiu do dziesięciu jasnych pierścieni występujących na przemian z ciemnymi. Szerokość jasnych pierścieni w stosunku do ciemnych na środku ogona wynosi 50–75%; czubek ogona jest jasnoszary[12]. Kończyny przednie i tylne są gęsto nakrapiane. Kończyny przednie są jasne po wewnętrznej stronie i ciemnoszare powyżej, z porozrzucanymi małymi plamkami. Wewnętrzna strona kończyn tylnych jest ciemnoszara, bez plamek, z szarawą plamą nad górną częścią śródstopia. Stopy są ciemne. Jest jedna para sutków[12]. Puszka słuchowa ma wewnętrznie rozdętą komorę tylną, z ciągłą linią krzywą po zewnętrznej stronie[12]. Występuje połączenie przedszczękowo-czołowe, a stosunek zwężenia międzyoczodołowego do szerokości czołowej wynosi 1,00 ±0,12[12]. Wzór zębowy: I C P M = 40[12].
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
Żeneta grzywiasta zamieszkuje las liściasty, w którym występują obszary zarośli i gęsta roślinność podszytu; bbserwowana jest również w lasach wtórnych i górskich[12]. Występuje do co najmniej 1000 m n.p.m.[3][12]. W Nigerii jej obecność była pozytywnie skorelowana z obecnością pierwotnych lasów suchych i plantacjami krzewów mango wewnątrz lasów oraz w mniejszym stopniu z wtórnym suchym lasem i pierwotnym lasem zalewowym[12][13]. Negatywny wpływ na obecność żenety grzywiastej miały tereny podmiejskie, plantacje ananasów, zarośla oraz plantacje olejowca gwinejskiego[12][13].
Zwierzęta trzymane w niewoli najaktywniejsze były o zmierzchu, odpoczywając przez cały dzień[12]. Są też zwinnymi wspinaczami, spędzający większość czasu na wysokich stanowiskach[12]. Wypróżniały się i oddawały mocz w jednym miejscu[12]. Podczas oddawania moczu zaznaczały również swój zapach, powoli przesuwając miednicę z boku na bok, a także tarzały się i ocierały w pozostawione zapachy lub substancje, które je przyciągały[12]. Odnotowano cztery rodzaje wokalizacje: mruczenie i warczenie, długie miauczenie, krótki pisk oraz krótkie kichnięcie/kaszel/chrząknięcie (używane jako zawołanie służące kontaktowi)[12].
W Nigerii procentowe występowanie zdobyczy w żołądkach jedenastu osobników wynosiło: 51% owadów, 20% ssaków, 9% gadów i 6% materii roślinnej[12]. Pod względem biomasy najważniejszymi ofiarami były małe ssaki, a następnie stawonogi; skład pokarmu pokrywa się w 70% z gatunkiem sympatrycznym żenetą rudoplamą (G. maculata), co wskazuje na silną międzygatunkową konkurencję o pokarm między tymi dwoma gatunkami[12]. W niewoli zaobserwowano jak dwie żenety ścigają i rzucają się na małe owady, żaby i jaszczurki[12].
Zachowania godowe i rozród słabo poznane: w Nigerii pod koniec sierpnia i w połowie października schwytano tygodniowe osobniki młodociane, a u samicy odłowionej w grudniu znaleziono dwa zarodki[12].
Status zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii VU (ang. Vulnerable „narażony na wyginięcie”)[3], ponieważ całkowita populacja żenety grzywiastej wynosi około 7000 dojrzałych osobników i występuje prawdopodobieństwa spadku liczebności gatunku o co najmniej 10% w ciągu ostatnich 12 lat (zakładając długość pokolenia wynoszącą cztery lata)[3]. Poważnym zagrożeniem dla żenety grzywiastej może być utrata siedlisk: lasy w stanie Cross River są szybko przekształcane w farmy lub nieużytki rolne, a delta Nigru jest wykorzystywana jako obszar produkcji ropy naftowej[3][12]. W pewnym stopniu populacja może ucierpieć z powodu dużej presji myśliwych (poluje się na niego z powodu popytu na mięso dzikich zwierząt)[3][12].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Genetta cristata, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Rosevear 1974 ↓, s. 200.
- ↑ a b c d e f g h i P. Gaubert, F.M. Angelici & E. Do Linh San, Genetta cristata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2015, wersja 2021-3 [dostęp 2022-03-03] (ang.).
- ↑ W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 141. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ I.T. Sanderson. The Mammals of the North Cameroons Forest Area. Being the Results of the Percy Sladen Expedition to the Mamfe Division of the British Cameroons. „Transactions of the Linnean Society of London”. 24 (7), s. 686, 1940. DOI: 10.1111/j.1096-3642.1940.tb00342.x. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Genetta cristata. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-03-03].
- ↑ Rosevear 1974 ↓, s. 198.
- ↑ Rosevear 1974 ↓, s. 198–199.
- ↑ a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 408. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 292, 1904. (ang.).
- ↑ cristata, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-03-03] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa A.P. Jennings & G. Veron: Family Viverridae (Civets, Genets and Oyans). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 1: Carnivores. Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 215–224. ISBN 978-84-96553-49-1. (ang.).
- ↑ a b c F.M. Angelici & L. Luiselli. Habitat associations and dietary relationships between two genets, Genetta maculata and Genetta cristata. „Revue d’Écologie”. 60 (4), s. 341-354, 2005. (ang.).
- ↑ P. Gaubert, M. Papes & A.T. Peterson. Natural history collections and the conservation of poorly known taxa: Ecological niche modeling in central African rainforest genets (Genetta spp.). „Biological Conservation”. 130 (1), s. 106–117, 2006. DOI: 10.1016/j.biocon.2005.12.006. (ang.).
- ↑ a b Rosevear 1974 ↓, s. 199.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- D.G. Rosevear: The carnivores of West Africa. London: Trustees of the British Museum (Natural History), 1974, s. 1–548, seria: Publication no. 723. ISBN 0565-00723-8. (ang.).