Żołna wschodnia
| Merops orientalis[1] | |||
| Latham, 1801 | |||
 Podgatunek ceylonicus, Sri Lanka | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
żołna wschodnia | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 Zasięg występowania w ujęciu systematycznym obejmującym tylko 4 podgatunki | |||
Żołna wschodnia (Merops orientalis) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny żołn (Meropidae). Ma bardzo szeroki zasięg występowania, rozciągający się w Afryce od Egiptu po Sudan Południowy (na tym kontynencie głównie Sahel), w Azji od Bliskiego Wschodu poprzez Półwysep Arabski po Wietnam i Kambodżę. W węższym, coraz częściej stosowanym ujęciu systematycznym do gatunku zalicza się tylko podgatunki azjatyckie występujące od Iranu po Wietnam. Gatunek ten nie jest zagrożony wyginięciem.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
,_Israel.jpg)
Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał John Latham w roku 1801. Nadał mu uznawaną obecnie przez IOC nazwę Merops orientalis. Holotyp pochodził z Imperium Marathów (obecnie część Indii)[4][5][6].
W tradycyjnym ujęciu systematycznym do Merops orientalis zalicza się 8 lub 9 podgatunków – np. w wydanym w 2003 roku 6. tomie Handbook of the Birds of the World wyróżniono ich 8[7]; dziewiąty podgatunek ceylonicus bywał uznawany za synonim podgatunku nominatywnego[7][8]. Tradycyjne ujęcie systematyczne do tej pory stosują autorzy Kompletnej listy ptaków świata[9]. Coraz większą popularność zyskuje jednak nowsze ujęcie systematyczne, w którym do Merops orientalis należą tylko cztery azjatyckie podgatunki, a pozostałe wyodrębniane są do dwóch osobnych gatunków: dwa podgatunki z Półwyspu Arabskiego (cyanophrys i muscatensis) jako Merops cyanophrys, a podgatunki afrykańskie (viridissimus, flavoviridis i cleopatra) jako Merops viridissimus[4][8][10][11].
Proponowany podgatunek nadjanus włączony jest w muscatensis[7].
Podgatunki i zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Wyróżniane w tradycyjnym ujęciu systematycznym podgatunki zamieszkują[10]:
- żołna szmaragdowa[9] – M. o. viridissimus Swainson, 1837 – Senegal do północnej i centralnej Etiopii
- M. o. flavoviridis Niethammer, 1955 – Czad do wschodniego Sudanu
- M. o. cleopatra Nicoll, 1910 – Dolina Nilu (Egipt) do północnego Sudanu
- żołna niebieskolica[9] – M. o. cyanophrys (Cabanis & Heine, 1860) – południowy Izrael, zachodni i południowy Półwysep Arabski
- M. o. muscatensis Sharpe, 1886 – centralny i wschodni Półwysep Arabski
- M. o. beludschicus Neumann, 1910 – południowy Iran do północno-zachodnich Indii
- żołna wschodnia[9] – M. o. orientalis Latham, 1801 – zachodnie Indie na wschód do Bangladeszu
- M. o. ceylonicus Whistler, 1944 – Sri Lanka
- M. o. ferrugeiceps Anderson, 1879 – północno-wschodnie Indie do południowo-centralnych Chin i Indochin
Środowisko życia stanowią obszary zalesione z porozrzucanymi drzewami i krzewami, w okolicach strumieni lub wybrzeży. Spotykany również w obszarach pustynnych z akacjami i daktylowcami, na wydmach i niedaleko ogrodów[12]. Występuje na wysokości do około 2800 m n.p.m.[8]
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała wynosi 26–28 cm, z czego około 10 cm stanowi ogon. Rozpiętość ciała waha się między 29 i 30 cm, zaś masa ciała to 15–20 g[12]. Dla dorosłego samca z Egiptu pozostałe wymiary są następujące: dziób około 2,4 cm, skrzydło 9,2 cm, środkowe sterówki 13,5 cm (pozostałe 7,4 cm), skok 1,1 cm. U podgatunku beludschicus sterówki (nieśrodkowe) mają około 6 cm[12]. U osobników dorosłych wierzch ciała intensywnie zielony, zaś czoło, wierzch głowy i górna część grzbietu mają barwę rudozłotą. Niższa część grzbietu, kuper i bardziej wewnętrzne lotki II rzędu szarozielone lub zielononiebieskie. Lotki I rzędu na wewnętrznych chorągiewkach rude, zaś na zewnętrznych intensywnie zielone. Lotki II rzędu z wyjątkiem tych najbliższych tułowia posiadają czarne plamy na końcu. Sterówki matowozielone, dwie środkowe silnie wydłużone, obrzeżenia chorągiewek wewnętrznych rudawe. Spód ciała jasnozielony. Występuje czarna półobroża na gardle i czarny pasek biegnący przez oko. Pod przepaską przez oczy biegnie jasnoniebieski pasek. Gardło i brzuch posiadają niebieski lub niebieskozielony odcień. Dziób czarniawy, tęczówka szkarłatna, nogi i stopy ołowianoszare. Samice różnią się jedynie brakiem barwy niebieskiej na spodzie ciała oraz węższym niebieskim paskiem pod okiem[2]. U osobników młodocianych brak półobroży, są również bardziej matowe i jaśniejsze, od spodu niemal białe[12].
Behawior[edytuj | edytuj kod]
Theodor von Heuglin pisał o afrykańskich przedstawicielach żołny wschodniej, że w grupach rodzinnych lub w parach przesiadują w zaroślach trojeści (Asclepias). Natomiast T.C. Jerdon, odnosząc się do osobników z Indii, opisał gatunek następująco:
Zazwyczaj poluje, jak to czynią muchołówki, z nieruchomego stanowiska, którym może być szczyt gałęzi drzewa lub krzewu (albo żywopłotu), słup, źdźbło trawy, stara budowla, bardzo często drut telegraficzny, kopiec ziemi w polu. Zasiada niecierpliwie rozglądając się w poszukiwaniu owadów, za którymi może przebyć długi dystans, startując gwałtownie, i łapie ją [zdobycz] w locie przez słyszalne zatrzaśnięcie dzioba [...] Często łapie dwa lub trzy owady, nim znowu siądzie na żerdź [...]
Niekiedy również pożywienie zbiera z gałęzi[2]. Wśród zdobyczy odnotowano pluskwiaki, termity, chrząszcze, muchówki, ćmy, motyle, ważki, pająki i gąsienice. Głos stanowi powtarzany, miły w odsłuchu tryl triiiie. Niekiedy odzywa się przenikliwym tit-tit-tit albo głośnym priit[12].
Lęgi[edytuj | edytuj kod]
Okres lęgowy trwa od marca do czerwca, zależnie od regionu nawet do sierpnia. W Afryce i na Półwyspie Arabskim występują pojedyncze gniazda, w Indiach odnotowuje się luźne kolonie, większe w Mjanmie i Pakistanie – 10 do 30 par[12].
Gniazdo mieści się w zagłębieniu w ziemi wykopanym przez oba ptaki z pary, w afrykańskiej części zasięgu w płaskiej ziemi lub niskim zboczu, zaś w pozostałych partiach w skarpie. Tunel ma długość 79–125 cm[13], zaś komora gniazdowa mieszcząca się na końcu około 15 cm średnicy[12]. W trakcie badań w Tamilnadu gniazda mieściły się około 450–460 m od najbliższych siedzib ludzkich[13].
Zniesienie liczy 4–8 białych jaj – w trakcie badań w Indiach w 15 lęgach te z trzema jajami stanowiły 46,6%, zaś te z czterema 40%; te z pięcioma i sześcioma jajami były bardzo rzadkie[13]. Przeciętna ich masa to 2,65–3,95 g, a wymiary 21x14 mm[13]. Inkubacja trwa 18–22 dni, wysiaduje głównie samica. W lęgach badanych w Tamilnadu pisklęta kluły się niesynchronicznie i ważyły średnio 3,16 g[13]. Młode opuszczają gniazdo po 22–31 dniach od wyklucia; karmione są przez oboje rodziców[12]. W 27. dniu ich życia dzioby mierzą około 2,5 cm[13].
Status zagrożenia[edytuj | edytuj kod]
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) od 2014 roku stosowane jest ujęcie systematyczne, w którym takson ten podzielony został na trzy gatunki. IUCN każdy z nich zalicza do kategorii najmniejszej troski (LC, Least Concern)[3][14][15]. Całkowita populacja nie jest znana, lecz prawdopodobnie ma trend wzrostowy[3][14][15].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Merops orientalis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e Henry Eeles Dresser: A history of the birds of Europe : including all the species inhabiting the western palaearctic region. T. 5. 1871–1881, s. 171.
- ↑ a b c Merops orientalis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b H. Fry i inni, Asian Green Bee-eater (Merops orientalis), [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [online], Lynx Edicions, Barcelona, 2020 [zarchiwizowane z adresu 2020-05-10].
- ↑ J. Latham, Supplementum Indicis ornithologici, sive systematis ornithologiae, [1801], xxxiii (łac.).
- ↑ J. Latham, Supplement II to the General synopsis of birds, 1801, 152.7 (ang.).
- ↑ a b c J. del Hoyo, A. Elliot, D.A. Christie: Handbook of the Birds of the World. T. 6: Mousebirds to Hornbills. Lynx Edicions, 2003, s. 334. ISBN 84-87334-30-X.
- ↑ a b c G.M. Kirwan, H. Fry, P.F.D. Boesman, Asian Green Bee-eater (Merops orientalis), version 1.0, [w:] Birds of the World (red. G.M. Kirwan) [online], Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2020 [dostęp 2023-09-20] (ang.).
- ↑ a b c d Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek, M. Kuziemko, Rodzina: Meropidae Rafinesque, 1815 – żołny – Bee-eaters (wersja: 2023-04-08), [w:] Kompletna lista ptaków świata [online], Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego [dostęp 2023-09-20].
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker, P. Rasmussen (red.), IOC World Bird List (v13.2) [online] [dostęp 2023-09-20] (ang.).
- ↑ HBW and BirdLife International, Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 7 [online], grudzień 2022 [dostęp 2023-09-20].
- ↑ a b c d e f g h Nicole Bouglouan, Green Bee-eater [online], Oiseaux-Birds, 18 stycznia 2012.
- ↑ a b c d e f S. Asokan i inni, Observations on Nest-sites, Eggs and Nestling Growth Patterns of the Small Bee-eater Merops orientalis L. in India, „World Journal of Zoology”, 4 (3), 2009, s. 163–168, ISSN 1817-3098.
- ↑ a b Merops cyanophrys, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2023-09-20] (ang.).
- ↑ a b Merops viridissimus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2023-09-20] (ang.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy (4 podgatunki azjatyckie), [w:] eBird [online], Cornell Lab of Ornithology (ang.).
- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy – żołna niebieskolica M. (o.) cyanophrys, [w:] eBird [online], Cornell Lab of Ornithology (ang.).
- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy – żołna szmaragdowa M. (o.) viridissimus, [w:] eBird [online], Cornell Lab of Ornithology (ang.).