Aleksander Waligórski

	generał brygady
Data i miejsce urodzenia	26 lutego 1802 ; Drugnia koło Chmielnika pod Krakowem
Data śmierci	19 lipca 1873
	Przebieg służby
Stanowiska	1822 podporucznik; 1831 porucznik, kapitan; 1856 major; 1863 generał brygady
Główne wojny i bitwy	Powstanie listopadowe; Wojna krymska; Powstanie styczniowe; Wojna francusko-pruska
	Odznaczenia

Aleksander Waligórski
Data i miejsce urodzenia	26 lutego 1802 r. ; Drugnia koło Chmielnika w dawnym województwie krakowskim
Data i miejsce śmierci	19 lipca 1873 ; Paryż, Dom św. Kazimierza (stowarzyszenie)
Ojciec	Roch Waligórski
Matka	Kornelia Goczałowska
Żona	Emma Marie Meliss (ur. 22/9 1825 w Bawarii, zm. 26/10 1858 we Francji); Eglantine Bizeuil (zm. 1871)
Dzieci	Władysław (1846-1863); Bronisława (1847-1887); Anna (1849-1852); Kazimierz (1850-1859); Wanda (1852-1915); Amadeusz (1853-1930); Paulina (1855-1895); Eugénie (1857-1858)

Aleksander Fortunat Józef Roch Waligórski herbu Odrowąż (ur. 26 lutego 1802 r. w Drugni koło Chmielnika w dawnym województwie krakowskim, zm. 19 lipca 1873 r. w Paryżu) – porucznik w powstaniu listopadowym, generał polski w powstaniu styczniowym, inżynier^[a].

Życiorys

Urodził się 26 lutego 1802^[b]^[1] w Drugni koło Chmielnika w dawnym województwie krakowskim. Rodzicami byli: Roch (sędzia sądu krakowskiego z siedzibą w Kielcach^[2]) i Kornelia z d. Goczałowska^[c].

Młodość

Wykształcenie ogólne i wojskowe zdobywał w Korpusie Kadetów w Kaliszu, następnie w Szkole Wojskowej Aplikacyjnej w Warszawie. Od 1826 r. był wykładowcą w tej szkole oraz w Szkole Artylerii, gdzie nauczał matematyki, geometrii i mechaniki.

Powstanie listopadowe

Uczestniczył w spisku przygotowującym powstanie listopadowe i brał w powstaniu czynny udział jako artylerzysta. Został dwukrotnie odznaczony krzyżem Virtuti Militari (17.3.1831 przez gen. Jana Skrzyneckiego i 1.9.1831 przez gen. Hieronima Ramorino). 21 marca 1831 r. awansował do stopnia porucznika i następnie kapitana drugiej klasy 14 września 1831 r.

Francja

Po klęsce powstania listopadowego emigrował do Francji, gdzie dzięki poparciu Józefa Bema pogłębiał swoją wiedzę we francuskiej Szkole Artylerii w Metz.

Norwegia i Szwecja

W 1838 r. wyjechał do Norwegii. Tam znalazł zatrudnienie jako asystent Dyrektora Kanałów i Portów, a od 1846 r. pełnił obowiązki dyrektora Departamentu ds. Kanałów. W Norwegii spędził 17 lat regulując rzeki i budując kanały. Brał udział w planowaniu linii kolejowej w Norwegii i kierował budową jej pierwszego odcinka. Wydał razem z Haraldem N.S. Wergelandem (1814-1893) pierwszą mapę drogową całej Norwegii.

Od 1848 r. przez ponad rok był agentem księcia Adama Czartoryskiego w Skandynawii, z siedzibą w Sztokholmie.

Francja i Turcja

W listopadzie 1855 r. opuścił Norwegię i udał się do Paryża, gdzie został awansowany na majora i mianowany kwatermistrzem sztabu Dywizji Polskiej Kozaków Sułtańskich gen. Władysława Zamoyskiego. Wojna krymska wkrótce się zakończyła i Waligórski powrócił do Francji w końcu 1856 r. Tam utrzymywał się z dorywczych prac jako inżynier cywilny.

Włochy

W 1862 roku był Dyrektorem Nauk w Szkole Wojskowej Polskiej w Cuneo. Wykładał topografię, pomiary, rysunek i prowadził laboratorium chemiczne^[3].

Powstanie styczniowe

4 marca 1863 udał się wraz ze swymi uczniami na pole walki i dotarł do obozu Mariana Langiewicza w Goszczy. 10 marca 1863 został mianowany generalnym kwatermistrzem wojsk powstańczych w stopniu generała brygady. Towarzyszył Langiewiczowi w przejściu do Galicji^[d]. Waligórski brał udział w walkach na Lubelszczyźnie (Kobylanka, Huta Krzeszowska) w oddziałach gen. Antoniego Jeziorańskiego. W czerwcu 1863 r. został naczelnikiem wojskowym województwa lubelskiego i na tym stanowisku pozostał do listopada. Przebywał głównie w Galicji zajmując się formowaniem nowych oddziałów i koordynacją ich działań w południowej części Królestwa.

16 października 1863 r. Waligórski ze swoim oddziałem liczącym około 600 powstańców wkroczył w granice Królestwa w rejonie Tarnogrodu. 22 października oddziały pod jego dowództwem zostały rozbite przez Rosjan w bitwie pod Łążkiem Zaklikowskim. Sam Waligórski powrócił do Galicji. Ostatnią znaną bitwą, w której uczestniczył Waligórski jest zwycięska potyczka stoczona 18 listopada w miejscowości Puchaczów. Po klęsce pod Łążkiem postawiono Waligórskiego pod sąd i decyzją z 2 lutego 1864 r. Wydział Wojny Rządu Narodowego odsunął go od obowiązków czynnych w wojsku z powodu niedołężności spowodowanej jego podeszłym wiekiem.

Schyłek życia

Waligórski powrócił do Francji, gdzie pracował jako księgowy i kreślarz rysunków i map. W czasie wojny francusko-pruskiej (1870-1871) brał udział w obronie Paryża jako prosty żołnierz, ale odmówił udziału w Komunie Paryskiej. Mimo tej odmowy został skazany na karę pobytu na pontonach w Cherbourgu, gdzie spędził pół roku. Schorowany powrócił do Paryża i wkrótce został pensjonariuszem polskiego przytułku św. Kazimierza w Paryżu, w którym zmarł 19 lipca 1873 r.

Został pochowany na paryskim cmentarzu d'Ivry w nieopłaconym miejscu, we wspólnej mogile przeznaczonej dla ubogich.

Zmarli powstańcy 1863 roku zostali odznaczeni przez prezydenta RP Ignacego Mościckiego 21 stycznia 1933 roku Krzyżem Niepodległości z Mieczami^[4].

W dniu 2 maja 2016 r. wysiłkiem lokalnej społeczności odsłonięto na cmentarzu parafialnym w Drugni symboliczny grób generała Aleksandra Waligórskiego.

Przestawiony na zdjęciu wizerunek generała Aleksandra Waligórskiego budzi kontrowersje. Według biografii generała ma być to zdjęcie z okresu powstania styczniowego. Zdjęcie przedstawia osobę dużo młodszą niż 61 letni wówczas A. Waligórski. Po wtóre widniejące na mundurze odznaczenia dotyczą kampanii w których A. Waligórski na pewno nie brał udziału. Temat ten został omówiony z biografem generała. Niestety nie istnieje żaden znany wizerunek tej osoby^{[potrzebny przypis]}.

Rodzina

Pierwszą żoną była Emma Marie Meliss (ur. 22/9 1825 w Bawarii, zm. 26/10 1858 we Francji), z którą zawarł związek małżeński w Norwegii 13 maja 1845 r. Mieli ośmioro dzieci:
1846-1863 Władysław Aleksander ur. w Norwegii, zginął pod Kobylanką, pow. cieszanowski, późniejsze Województwo lwowskie
1847-1887 Bronisława Emma, popełniła samobójstwo w Cytadeli Warszawskiej^[5]
1849-1852 Anna Elżbieta
1850-1859 Kazimierz Henryk
1852-1915 Wanda Thora
1853-1930 Amadeusz Olav Stanisław
1855-1895 Paulina Julia Frederyka
1857-1858 Eugénie Marie

Z drugą żoną Eglantine Bizeuil nie miał dzieci^[e].

Projekty inżynieryjne w Norwegii

07/ 1843 r. – Niwelacja wodospadów Rånåsfoss na rzece Glomma i Sundfoss koło Blaker.
29/10 1844 r. – Projekt niwelacji terenu od jeziora Vrangsjøen k. Kongsvinger do rzeki Glomma.
Lato 1845 r. – Zabezpieczenia przeciwpowodziowe w dorzeczach rzek Drammen i Glomma.
22/3 1846 r. – Propozycja przystosowania do żeglugi dróg wodnych między Nordsjø i Skien.
9/12 1847 r. – Raport uregulowania rzeki Vikersundelven między Vikersundem i Hokksundem.
Marzec 1848 r. – Badania wodospadu Gravfoss k. Geithus (niedaleko Drammen).
10/4 1848 r. – Propozycja uregulowania wodospadu Vrangfossen na rzece Eidselven w Telemarku.
1849-1851 – Projekt kanalizacji poszczególnych odcinków drogi wodnej Mjøsa do Øyeren.
Wrzesień 1851 r. – Raport końcowy użeglowienia drogi wodnej od jeziora Skulerudvann do fjordu Idelfjorden k. Halden.
1851-1852 – Budowa pierwszego w Norwegii odcinka kolejowego z Christianii do Strømmen.
1853-1855 – Budowa kanału w Moss.

Działalność społeczna

13/11 1849 – członek sekcji nauk przyrodniczych Królewskiego Norweskiego Towarzystwa Naukowego w Trondheim^[f].
1865-1868 – prezes zarządu Towarzystwa Wojskowych Polskich w Paryżu.

Awanse

11/9 1822 r. podporucznik Półkompanii Rakietników Pieszych^[6]
21/3 1831 r. porucznik Armii Polskiej dowodzonej przez gen. Hieronima Ramorino^[7]
1831 r. awans na kapitana podczas powstania listopadowego.
15/2 1856 r. mianowany majorem i kwatermistrzem w sztabie Dywizji Kozaków Sułtańskich gen. Władysława Zamoyskiego^[8]
10/3 1863 r. – mianowany generałem kwatermistrzem wojsk powstańczych w stopniu generała brygady przez dyktatora powstania gen. Mariana Langiewicza.

Odznaczenia

10/8 1828 r. order św. Stanisława Biskupa Męczennika 4 klasy – za zasługi pedagogiczne^[9].
17/3 1831 r. Złoty Krzyż Virtuti Militari otrzymał od generała Skrzyneckiego^[7].
1/9 1831 r. Złoty Krzyż Virtuti Militari otrzymał od generała Hieronima Ramorino^[7].

Uwagi

↑ Hasło opracowany na podstawie książki Jacka Juniszewskiego, „Generał Waligórski, inżynier i żołnierz”, Wydawnictwo Poligraf, Brzezia Łąka, 2013.
↑ „...data urodzenia jest podawana błędnie. Przyczynił się do tego sam (Waligórski).... Przystępując do Dywizji Polskich Kozaków Sułtańskich w 1856 r., podał datę 26 lipca 1802 r., a kiedy w maju 1872 r. wprowadzał się do przytułku podał datę 19 marca 1802 r. Najczęściej powtarzany jako rok urodzenia jest 1794. Rodacy z Paryża podali tę datę, wysyłając jego życiorys wraz z wiadomością o zgodnie do polskich gazet. Mogła to być zwykła pomyłka, ale nie wykluczone, że postarzyli go by wzbogacić udziałem w kampanii napoleońskiej 1813 r.”
↑ Mieszkali w domu nr 2.
↑ Langiewicz przekraczał granicę podając się za Waligórskiego i legitymując się jego szwedzkim paszportem.
↑ Według informacji dostarczonej przez potomków Waligórskiego, Eglantine Bizeuil popełniła samobójstwo zażywając truciznę, kiedy dowiedziała się o aresztowaniu jej starego schorowanego męża podczas Komuny Paryskiej.
↑ Najstarsza norweska instytucja naukowa założona w 1760 r.

Przypisy

↑ Bibl. poz. 1 s. 123.
↑ RomualdR. Sadowski RomualdR., Słownik biograficzny, 2018, ISBN 978-83-947408-2-5 .
↑ Józef (1852-1935)J.(1. 1. ) Białynia-Chołodecki Józef (1852-1935)J.(1. 1. ), Pamiętnik powstania styczniowego w pięćdziesiątą rocznicę wypadków, M. Mniewska, 1913 [dostęp 2016-04-24] .
↑ Zarządzenie o nadaniu Krzyża Niepodległości z mieczami poległym i zmarłym Powstańcom 1863 r. (M.P. z 1933 r. nr 24, poz. 32).
↑ BronisławaB. Waligórska BronisławaB., MonikaM. Rudaś-Grodzka MonikaM., Listy z cytadeli 1886, Archiwum Kobiet, Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN. Wydawnictwo, 2018, s. 37, ISBN 978-83-65832-61-0 [dostęp 2024-07-24] .
↑ Bibl. poz. 1. s. 7.
↑ ^a ^b ^c Bibl. poz. 1. s. 12.
↑ Bibl. poz. 1. s. 72.
↑ Bibl. poz. 1. s. 8.

Bibliografia

Jacek Juniszewski, Generał Waligórski, Inżynier i Żołnierz, Wydawnictwo Poligraf, Brzezia Łąka 2013, s. 144.
Bolesław Orłowski, Polska przygoda z techniką, wielkie i małe sukcesy polskich inżynierów, wynalazców i menedżerów, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Lotnictwa, Warszawa 2009.

[1] Hasło opracowany na podstawie książki Jacka Juniszewskiego, „Generał Waligórski, inżynier i żołnierz”, Wydawnictwo Poligraf, Brzezia Łąka, 2013.

[2] „...data urodzenia jest podawana błędnie. Przyczynił się do tego sam (Waligórski).... Przystępując do Dywizji Polskich Kozaków Sułtańskich w 1856 r., podał datę 26 lipca 1802 r., a kiedy w maju 1872 r. wprowadzał się do przytułku podał datę 19 marca 1802 r. Najczęściej powtarzany jako rok urodzenia jest 1794. Rodacy z Paryża podali tę datę, wysyłając jego życiorys wraz z wiadomością o zgodnie do polskich gazet. Mogła to być zwykła pomyłka, ale nie wykluczone, że postarzyli go by wzbogacić udziałem w kampanii napoleońskiej 1813 r.”

[5] Mieszkali w domu nr 2.

[7] Langiewicz przekraczał granicę podając się za Waligórskiego i legitymując się jego szwedzkim paszportem.

[10] Według informacji dostarczonej przez potomków Waligórskiego, Eglantine Bizeuil popełniła samobójstwo zażywając truciznę, kiedy dowiedziała się o aresztowaniu jej starego schorowanego męża podczas Komuny Paryskiej.

[11] Najstarsza norweska instytucja naukowa założona w 1760 r.

[3] Bibl. poz. 1 s. 123.

[4] RomualdR. Sadowski RomualdR., Słownik biograficzny, 2018, ISBN 978-83-947408-2-5 .

[6] Józef (1852-1935)J.(1. 1. ) Białynia-Chołodecki Józef (1852-1935)J.(1. 1. ), Pamiętnik powstania styczniowego w pięćdziesiątą rocznicę wypadków, M. Mniewska, 1913 [dostęp 2016-04-24] .

[8] Zarządzenie o nadaniu Krzyża Niepodległości z mieczami poległym i zmarłym Powstańcom 1863 r. (M.P. z 1933 r. nr 24, poz. 32).

[9] BronisławaB. Waligórska BronisławaB., MonikaM. Rudaś-Grodzka MonikaM., Listy z cytadeli 1886, Archiwum Kobiet, Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN. Wydawnictwo, 2018, s. 37, ISBN 978-83-65832-61-0 [dostęp 2024-07-24] .

[12] Bibl. poz. 1. s. 7.

[Bibl._poz._1._s._12-13] Bibl. poz. 1. s. 12.

[14] Bibl. poz. 1. s. 72.

[15] Bibl. poz. 1. s. 8.

[a]

[b]

[1]

[2]

[c]

[3]

[d]

[4]

[5]

[e]

[f]

[6]

[7]

[8]

[9]