Autyzm wysokofunkcjonujący
Autyzm wysokofunkcjonujący (ang. High-functioning autism, HFA) – nieformalne określenie jednego z typów autyzmu dziecięcego, rodzaj całościowych zaburzeń rozwoju należący do szerokiego spektrum autystycznego (podobny do zespołu Aspergera). Etiologia, mechanizmy i możliwości psychoterapii nie zostały dotychczas ustalone[a]. Znanymi przedstawicielami grupy osób z HFA są Temple Grandin i Darold Treffert.
Objawy[edytuj | edytuj kod]
Dziecko z AS/HFA ma ograniczony kontakt z rodziną i spędza mało czasu z rówieśnikami. Bywa bardziej od innych dzieci zafascynowane różnymi systemami (np. zabawki, urządzenia mechaniczne, matematyka). Bardziej konsekwentnie niż one podąża za własnymi pragnieniami i przekonaniami. Tego rodzaju różnice w zachowaniach bywają uznawane za „upośledzenie” lub „zaburzenia” (niepełnosprawności), jednak część psychologów sugeruje stosowanie pojęć „odmienność” i „styl poznawczy”. Odmienność utrudnia integrację, będącą warunkiem rozwoju w kolejnych okresach życia[5][b]. Iloraz inteligencji osób z HFA jest bardzo zróżnicowany – często przekracza 115 (zob. skala Wechslera)[c], co sprawia, że osoby z autyzmem wysokofunkcjonującym w miarę dobrze lub dobrze funkcjonują w społeczeństwie.
Krytyka[edytuj | edytuj kod]
Wielu autystycznych aktywistów i samorzeczników nie zgadza się z kategoryzowaniem jednostek jako osób z „wysokofunkcjonującym” lub „niskofunkcjonującym” autyzmem, argumentując że określenie „niskofunkcjonujący autyzm” sprawia, że inni mają niskie oczekiwania wobec dziecka i postrzegają je jako „mniej warte”[9]. Krytycy określeń „wysokofunkcjonujący” i „niskofunkcjonujący” zauważają, że funkcjonowanie jednostki może być zmienne z dnia na dzień, a takie wyrażenia nie biorą takich czynników pod uwagę[10]. Ponadto prowadzi to do nieuwzględnienia w dyskusji osób z „średniofunkcjonującym autyzmem”, a przez to, że spektrum autyzmu jest nieliniowe, jednostki znajdujące się w nim mogą być wysokofunkcjonujące w pewnych obszarach życia, a w innych – średnio- lub niskofunkcjonujące.
Zauważa się również, że określenie osoby jako wysokofunkcjonującej może wynikać z jej postrzegania przez otoczenie wskutek stosowania przez nią „kamuflażu”, co jest dla niej wyczerpujące i dezorientujące, z czym wiążą się często współwystępujące zaburzenia lękowe, depresja, zaburzenia tikowe czy zaburzenia odżywiania[11].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Są formułowane hipotezy, dotyczące roli czynników genetycznych, epigenetycznych, dietetycznych, środowiskowych, znaczenia proporcji ilości komórek glejowych i neuronów (zob. mózg Alberta Einsteina)[2][3][4] itp.
- ↑ Publikowana w kolejnych wydaniach DSM (wyd. WHO) definicja autyzmu ulega zmianom. Ma wymowę negatywną („upośledzenie”, „zaburzenie”, „niepełnosprawność”). Część specjalistów (m.in. Simon Baron-Cohen[6][7]) sugeruje stosowanie w odniesieniu do AS/HFA terminu „odmienność”, nie zawierającego oceny wartościującej. Uzasadnieniem utrzymania terminu „niepełnosprawność” jest istnienie przepisów prawnych, zezwalających na udzielanie pomocy (np. wsparcia finansowego) tylko osobom niepełnosprawnym[5][8].
- ↑ Sprawność umysłowa nazywana „inteligencją” jest pojęciem niejednoznacznym (zob. definicje). Wskaźnik IQ określa inteligencję racjonalną – umiejętności intelektualne, analityczne i abstrakcyjne (zob. też inteligencja emocjonalna, inteligencja wieloraka, inteligencja społeczna).
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Ami Klin, PhD (Recent Publications). [w:] Strona internetowa Marcus Autism Center is a subsidiary of Children’s Healthcare of Atlanta [on-line]. Marcus Autism Center. [dostęp 2018-02-10]. (ang.).
- ↑ William E. Barbeau. Neonatal and regressive forms of autism: Diseases with similar symptoms but a different etiology. „Medical Hypotheses”. 109, s. 46–52, November 2017. Elsevier Inc.. DOI: 10.1016/j.mehy.2017.09.015. ISSN 0306-9877. (ang.).
- ↑ S.S. Kantha, A. Einstein. Albert Einstein’s dyslexia and the significance of Brodmann Area 39 of his left cerebral cortex. „Med Hypotheses”. 37 (2), s. 119–122, luty 1992. PMID: 1584096.
- ↑ Ti-Fei Yuan. Einstein’s brain: Gliogenesis in autism?. „Medical Hypotheses”. 72 (6), s. 753, June 2009. Elsevier Inc.. DOI: 10.1016/j.mehy.2009.01.023. ISSN 0306-9877. (ang.).
- ↑ a b Simon Baron-Cohen (Zakład Eksperymentalnej Psychologii i Psychiatrii, Uniwersytet Cambridge): Czy zespół Aspergera i autyzm wysokofunkcjonujący (HFA) są na pewno zaburzeniami? (tekst zgłoszony do Special Millennium Issue of Developmental and Psychopathology Draft: 5 stycznia 2000). [w:] Strona internetowa Nie-Grzeczne Dzieci [on-line]. Strona internetowa Stowarzyszenia Pomocy Dzieciom z Ukrytymi Niepełnosprawnościami im. Hansa Aspergera, 2000. [dostęp 2018-02-08].
- ↑ Profesor Simon Baron-Cohen. [w:] Strona internetowa University of Cambridge (Department of Developmental Psychiatry) [on-line]. Autism Research Centre ARC. [dostęp 2018-02-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-10-30)]. (ang.).
- ↑ Simon Baron-Cohen Director of Autism Research Centre, Cambridge University. [w:] Spectrum [on-line]. Simons Foundation Autism Research Initiative (SFARI). [dostęp 2018-02-08]. (ang.).
- ↑ Jules Morgan. Simon Baron-Cohen: cultivating diversity. „The Lancet Psychiatry; IF 2016 44.002”. 2 (11), s. 967, November 2015. DOI: 10.1016/S2215-0366(15)00461-7. (ang.).
- ↑ More Problems with Functioning Labels.
- ↑ Identity-First Autistic. [dostęp 2020-09-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-12-30)].
- ↑ Agnieszka Rynkiewicz, Małgorzata Janas-Kozik, Agnieszka Słopień, Dziewczęta i kobiety z autyzmem, „Psychiatra Polska”, www.psychiatriapolska.pl, 2018, DOI: 10.12740/PP/OnlineFirst/95098, ISSN 0033-2674 (pol.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Temple Grandin: „The world needs all kinds of minds”, TED 2010 ang. (dostępne polskie napisy)
- Ami Klin: „A new way to diagnose autism”, TED 2011 ang. (dostępne polskie napisy)
- Wendy Chung: „Autism — what we know (and what we don't know yet)”, TED 2014 ang. (dostępne polskie napisy)
- Magdalena Higgins, tłumaczenie artykułu „Byłam dzieckiem autystycznym”