Baranki Boże (zespół muzyczny)
Rok założenia | |
---|---|
Rok rozwiązania | |
Pochodzenie | |
Gatunek |
Baranki Boże – polski zespół muzyczny ze Słupska założony w 1986 r. Zespół tworzył muzykę z gatunku oi!. Łączony jest także z polską sceną Rock Against Communism (RAC), między innymi ze względu na wymowę niektórych utworów i treści nacjonalistyczne, ale w niektórych opracowaniach pojawiają się także nietrafne informacje o punkowych konotacjach. Jednak zespół zdecydowanie wywodził się z subkultury skinheads. Przez przeciwników oskarżany jest o neonazizm i rasizm.
Historia i występy[edytuj | edytuj kod]
Zespół założony został w Słupsku[1][2][3][4] w 1986 r.[a][5] Założyciele kapeli przyjęli dla niej nazwę Baranki Boże[1][6][7]. Zespół działał w drugiej połowie lat 80. oraz na początku lat 90. XX wieku[2][3][8][9]. Pierwszy koncert w jakim kapela uczestniczyła miał miejsce we wrześniu 1986 r. w ramach „Przeglądu Zespołów Młodzieżowych”[5]. W 1988 r. powstały nagrania zrealizowane w Teatrze Rondo[2][5]. Ze względu na przekaz zawarty w utworach, który często był nieakceptowany przez część osób, także przez ówczesne władze, pod presją i naciskiem niektóre z tekstów zostały ówcześnie nieco zmienione aby załagodzić ich wymowę. Dotyczy to między innymi utworu „Nacjonalizm”. Po wcieleniu dwóch członków zespołu do armii[2], do składu doszły dwie nowe osoby[2][5]. Po stosunkowo krótkim czasie grupa przestała istnieć[2].
W 1994 r. Dariusz „Czarny” Lewandowski, brat wokalisty Baranów Bożych (Maciek "Lewy" Lewandowski), były już wówczas wokalista zespołu Karcer, na festiwalu w Jarocinie zorganizował występ kapeli pod nazwą Karcer 69. Wystąpił wówczas jako wokalista tej grupy, a na instrumentach grali wówczas byli członkowie Baranków Bożych (w tym czasie Maciek "Lewy" Lewandowski był wówczas marynarzem i pływał po świecie
). Był to występ jednorazowy. Występ spotkał się z negatywnym przyjęciem i obrzuceniem muzyków różnymi przedmiotami[10].
Reaktywacja kapeli w drugim (ostatnim) składzie nastąpiła w drugiej połowie lat 90. XX wieku[2][5]. Rok 1995 r. przyniósł między innymi koncert w Lublinie, na którym zespół wykonał, oprócz znanych kompozycji, także dwie nowe („Czternaście Słów”, „Koszerne Życie”), które nie zostały nagrane[5]. W 1996 r. zrealizowano nagrania do pierwszego albumu obejmujące łącznie trzynaście utworów[2][5]. Ten materiał zawiera na nowo nagrane utwory z Sesji WDK, pięć nowych, późniejszych kompozycji oraz jeden cover[5]. W 1997 r. w Słupskim Ośrodku Kultury i odbywał się występ zespołu w ramach imprezy zatatuowanej „Małe Dinozaury”. Powstały wówczas nagrana koncertowe utworów Baranków Bożych[2][6]. Kolejne zakończenie działalności miało miejsce w 1998 r., a następne próby reaktywacji nie powiodły się[5][11].
W 2023 r. na profilu zespołu prowadzonym na portalu Facebook przeprowadzono aukcję dwóch egzemplarzy albumów muzycznych Baranków Bożych („1986-1996” oraz „WDK Session”) z autografami członków zespołu. Pozyskane środki finansowe, według deklaracji zawartej w informacji o aukcji, przeznaczono na pomoc dla zespołu Obłęd na pokrycie kosztów pomocy prawej[12], niezbędnej w związku z prowadzonym przeciwko tej kapeli postępowaniu, w którym zarzuty dotyczyły rzekomego propagowania faszyzmu[13][14].
Skład i powiązania[edytuj | edytuj kod]
Członkowie zespołu ze wszystkich okresów działalności:
- Henio K., Heniutek – perkusja[2][5][15][16]
- Maciek "Lewy" Lewandowski – wokal[2][5][6][15][16][17]
- Marek Szałacki – perkusja[2][5][6][15][16]
- Piotrek P. – gitara[2][5][15][16]
- Robert "Ołówek" Mencel – gitara basowa[2][5][6][15][16]
- Robert "Urko" Urbanek – gitara[2][5][6][15][16]
Członek | pierwszy skład | drugi skład |
---|---|---|
Henio K. | Nie | Tak |
Maciek "Lewy" Lewandowski | Tak | Tak |
Marek Szałacki | Tak | Nie |
Piotrek P. | Nie | Tak |
Robert "Ołówek" Mencel | Tak | Tak |
Robert "Urko" Urbanek | Tak | Nie |
Maciek "Lewy" Lewandowski jest bratem Dariusza „Czarnego” Lewandowskigo będącego niegdyś wokalistą punk rockowego zespołu Karcer oraz zespołu Fenix (RAC)[18][10]. Wystąpił on w utworze „Face The Aggression” zespołu Obłęd z płyty „100% Obłęd” wydanej 2012 r.[17][19][20].
Twórczość i opinie[edytuj | edytuj kod]
Twórczość zespołu określa jest jako wczesny oi! i rac. Takie określenie oznacza, że nie ma wielkich fajerwerków technicznych
. Za to przesłania płynące z tekstów utworów uznaje się za ponadczasowe, a dokonania za klasykę gatunku[21]. Zespół uznawany jest za wręcz kultowy w środowisku skinhead[3]. Był to jeden z pierwszych zespołów skinheads w Polsce[8][18][22][23]. Jego legendarny charakter i duże znaczenie dla sceny oi!, rac, czy sceny nacjonalistycznego przyznają nawet jego zagorzali przeciwnicy[3][6]. Jednak jeśli chodzi o scenę międzynarodową to razem z zespołem BTM jest mniej znaną polską kapelą tej sceny, szczególnie w porównaniu z docenianym zespołem Honor[24], ale nie uszedł całkowicie uwadze i niewątpliwie zaliczany był do czołówki mocnej ówcześnie sceny przełomu lat 80. i 90. XX wieku[9][25]. Nietrafnym jest więc przypisywanie w niektórych zestawieniach zespołowi kategorii punk mimo, że sama muzyka prowadzić może do takich skojarzeń[22][26][27][28], a nawet brat jednego z członków zespołu (ex-wokalista zespołu Karcer) stwierdza w jednym z wywiadów, że fajny punk rock grali
[10]. Natomiast jeden z krytycznych co do twórczości zespołu głosów określa ich muzykę jako nieskomplikowane rzępolenie
, a cały zespół nazywa prymitywną, rasistowską formacją z Pomorza
[28].
Pośród utworów nagranych przez zespół znalazły się także covery utworów innych zespołów: „Niedziela” (muzyka Cockney Rejects)[26][29], „White Power” (Skrewdriver)[29]. Na wydawnictwie z 2013 r. pod tytułem „1986-1996”, będącym albumem kompilacyjnym z utworami pochodzącymi z różnych okresów działalności zespołu i nagrywanymi w różnych okolicznościach oraz miejscach, zamieszczono między innymi aż trzy wersje utworu „Nacjonalizm” (demo, WDK Session), w tym jedna z nich nagrana w wersji ocenzurowanej i dostosowanej do ówczesnych wymagań[30].
Według informacji zwartej w wywiadzie z Dariuszem „Czarnym” Lewandowskim (ex-Karcer, ex-Feniks), część tekstów do utworów Baranków Bożych była jego autorstwa[10].
Odniesienia do twórczości[edytuj | edytuj kod]
Niektóre utwory grupy Baranki Boże stały się inspiracją dla innych twórców, którzy wykonywali covery tych kompozycji zamieszczane na ich albumach muzycznych. Można tu przykładowo wymienić zespół Polska, który w albumie „Silni, Zwarci, Gotowi” (1994 r. kaseta magnetofonowa, 2004 r. płyta kompaktowa) zawarł cover utworu „Niedziela”[31] (jak wyżej zaznaczono, który także był coverem wykonanym przez Baranki Boże z muzyką zespołu Cockney Rejects[26][29][31]), zespół Ramzes & The Hooligans, który w albumie „Demos & Rarities” również zawarł ten sam utwór[32][33], czy Olaf J.[b], który w albumie „Inspiracje Vol.2” wykonał utwór „Baader-Meinhof Brigade”[34]. Ponadto utwór „Piwo” znalazł się w albumie Noi!ze Gang Cover Band zatytułowanym „Short Story About Polish Skinhead Scene - Always On The Wrong Side - Oi!” (w Polsce wydanym w 2013 r., a ponadto wydanym w Kanadzie). Formacja zamieściła na tym wydawnictwie covery także szeregu innych zespołów oi! i rac[35].
Nagranie jednego z koncertów zespołu wykorzystano w filmie „Skin or die” zrealizowanym w Szwajcarii. Film mówił o europejskim ruchu rasistowskim skinów[3][6][36]. W Polsce był on prezentowany po tytułem „Skini” w telewizji polskiej[6].
Kontrowersje[edytuj | edytuj kod]
Przeciwnicy nacjonalizmu i ogólnie subkultury skinheads, wywodzący się ze środowisk lewackich i liberalnych, zdecydowanie potępiają zespół i twórczość przez niego prezentowaną. Przez nich zespół uważany jest za jeden z pierwszych zespołów tworzących neofaszystowską scenę muzyczną, w tym w szczególności budujących pierwszy okres działania neonazistów w Słupsku, a w kontekście jego reaktywacji w drugiej połowie lat 90. XX wieku wskazują, iż błyskawicznie wprowadził grupę na scenę jako istotną część polskiego ruchu neofaszystowskiego
[3][6][11]. W ich opiniach twórczość zespołu zawiera w sobie treści neonazistowskie, rasistowskie, pochwalające agresję i przemoc[3][6][22][37]. Przy czym w ramach tej sceny zespół zaliczony został przez autorów tego typu publikacji do całej plejady gwiazd związanych ze sceną „nazi-skinowską”, tą jej częścią, którą utożsamia się z grupą zespołów „narodowych”, odróżnianych jednak od grupy zespołów „narodowo-socjalistycznych”[37][25].
Jednak według innych opinii zarówno Baranki Boże, jak i kilka innych kapel z rodzącej się w latach 80. XX wieku sceny skinheads, nie były zespołami neofaszystowskimi, mimo iż część utworów zawierała treści nacjonalistyczne i rasistowskie. Często był to po prostu hołd dla antyspołecznego i antykomunistycznego stylu życia oraz chuliganów[23]. A według wspomnianego wyżej Dariusza „Czarnego” Lewandowskiego w latach 80. XX wieku w Słupsku nie było konfliktu między skinami i punkami. Co najwyżej punki biły się z osobami, które chwilowo, np. na potrzeby Jarocina, przypisywały sobie przynależność do punków, a potem wracały do codziennego życia. Natomiast punki i skini znali się, często byli to koledzy, nie było walk między nimi, choć częściowo mogło to wynikać ze stosunkowo niedużej grupy osób wówczas utożsamiającej się z subkulturą skinhead skupionej wokół Baranów Bożych (w 1986 roku było tylko kilku zaledwie skinów, którzy w większości byli naszymi kolegami
). Nadmienić też można przechodzenie osób pomiędzy tymi grupami w różnych okresach czasu[10].
Wydarzenia dotyczące Słupskiego Archiwum Muzycznego[edytuj | edytuj kod]
W 1997 r. powstały nagrana koncertowe. Wydarzenie miało miejsce w Słupskim Ośrodku Kultury i odbywała się pod szyldem „Małe Dinozaury”[2][6]. Przez znaczny okres czasu (od co najmniej 2005 r.) informacja o koncercie oraz wybrane nagrania siedmiu utworów zespołu w formacie mp3 były dostępne na stronie internetowej ośrodka, w ramach projektu Słupskiego Archiwum Muzycznego[3][6][38][39]. Dopiero wykreowanie afery przez środowiska lewackie (od około 2008 r.) uznające za skandal zamieszczenie oczywistych, prawdziwych informacji wraz z przykładowymi utworami, doprowadziły do usunięcia tych informacji i nagrań z repozytorium, a tym samym do fałszowania oczywistej i niezaprzeczalnej historii ośrodka oraz lokalnego środowiska muzycznego[3][6][38], bowiem celem projektu jest archiwizacja i udostępnianie w internecie utworów wykonywanych przez zespoły muzyczne działające w Słupsku
[3][38][40]. Stało się to mimo faktu, że prezentowane utwory nie zawierały treści, które były wyeksponowane przez te środowiska, a wyciągnięte zostały z innych utworów[3][6] (Utwory, które się tam znalazły, nie miały nic wspólnego z propagowaniem faszyzmu. Tych, które cytowano w jakiejś prasie, w ogóle u nas nie było.
[3]). Nawet spokojne i merytoryczne argumenty przedstawiane przez przedstawicieli ośrodka dla zacietrzewionych, fanatycznych oponentów nie miały jednak jakiegokolwiek znaczenia i ostatecznie informacje o zespole oraz utwory usunięto[3][6].
Dyskografia[edytuj | edytuj kod]
Dyskografia zespołu[edytuj | edytuj kod]
Dyskografia zespołu – albumy muzyczne i ich wydania[7]:
- „1986-1996”[41]:
- 1996 r. – Eternal Devils, ED VIII, kaseta magnetofonowa[29]
- 2013 r. – Nadsat Productions, Löngship Records, CD008, LSCD 006 / CDD008, LSCDD 006, płyta kompaktowa (dwie wersje wydania)[15][16][30]
- 2023 r. – Jerzy Dąbczak Records, JDR005, Vol. 5, płyta kompaktowa, płyta winylowa (siedem wersji wydania) LP, nagrania po remasteringu[41][42]
- 2024 r. – Jerzy Dąbczak Records, Taśmy Ochódzkiego, JDR-005, TO-002, kaseta magnetofonowa[43]
- „WDK Session”: 2013 r. – Nadsat Productions, Löngship Records, LP 008, LSLP 005, 115299, LP008, LSLP005, płyta winylowa (LP)[26].
Ponadto wydana została publikacja nieoficjalna zatytułowana „Baranki Boże”, zamieszczona na płycie kompaktowej (data wydania nieznana) zawierająca utwory z sesji nagraniowych „Demo '88” i „Studio '96”[44].
Składanki[edytuj | edytuj kod]
Składanki (albumy kompilacyjne), na których zamieszczono utwór lub utwory zespołu[7]:
- „Made in Poland”: 1991 r. – Zera Production – ZERA 002, kaseta magnetofonowa, „Demo '89 untitled” (a także Szczerbiec i Polska)[45]
- „Oi! The Demos Vol1”: 2004 r. – Demos (Demons) Records – CD 001, płyta kompaktowa (a także Szczerbiec i BTM)[46]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Sobiela i Sikora 2022 ↓, s. 63.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q last.fm Baranki Boże 2007 ↓, /pl/music/Baranki+Boże/.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Głos Pomorza 2008 ↓, /nazistowski-zespol-na-stronach-internetowych-sok/ar/4340227.
- ↑ Crombieboy 2023 ↓, Part 2: Oi Music, Zines And Metalheads.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q okladki 2013 ↓, Wkłada do albumu Löngship Records, CD008, LSCD 006 / CDD008, LSCDD 00.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Marszałek 2006 ↓, /pdf/pl/pismo/15/10_Baranki-Boze-mp-truja.pdf.
- ↑ a b c Discogs Baranki Boże ↓, Artist Code: [a2103030].
- ↑ a b Zdulski, Wrzesień i Zdulski 2011 ↓, s. 38-39.
- ↑ a b Birth of Hoolign 1992 ↓, s. 17.
- ↑ a b c d e Bosy 2009 ↓, Wywiad z byłym wokalistą Karceru - Czarnym.
- ↑ a b Fizyk 2008 ↓, /pdf/pl/pismo/16/023_Slupscy-wszechpolacy.pdf.
- ↑ Facebook Baranki Boże ↓, posty 22.03.2023 r..
- ↑ Osolinsz 2023 ↓, id: 6fhg8a.
- ↑ Pawlenka 2023 ↓, /a/obledne-gusta-muzyczne-radnego-pis.
- ↑ a b c d e f g h Discogs 1986-1996 master CD008 ↓, Release Code: [r4962339].
- ↑ a b c d e f g h Discogs 1986-1996 master CDD008 ↓, Release Code: [r4897558].
- ↑ a b metal-archives.com 2022 ↓, /artists/Maciej_Lewandowski/963372.
- ↑ a b Medeksza 1996 ↓, s. 9.
- ↑ Discogs Maciek (BB) ↓, Artist Code: [a3063986].
- ↑ Discogs 100% Obłęd ↓, Release Code: [r4125131].
- ↑ nacjonalista.pl 2020 ↓, /2020/05/09/klasyka-muzyki-nacjonalistycznej-baranki-boze-nigdy-wiecej/.
- ↑ a b c Sobiela 2011 ↓, s. 158.
- ↑ a b Pankowski 1999 ↓, /artikel/1999/34/kuschelrock-und-kolumnen.
- ↑ Dyck 2016 ↓, s. 95.
- ↑ a b Crombieboy 2023 ↓, Postscript: A Commentary From The Sosnowiec Crew (1992).
- ↑ a b c d Discogs WDK Session ↓, Release Code: [r4798766].
- ↑ branimir 2023 ↓, /text/1/t/43746/title/Gra_muzyka.
- ↑ a b Nowak 2012 ↓, BTM.
- ↑ a b c d Discogs 1986-1996 ED VIII ↓, Release Code: [r5685712].
- ↑ a b Discogs 1986-1996 master 2013 ↓, Master Release Code: [m603774].
- ↑ a b Discogs Silni, Zwarci, Gotowi ↓, Release Code: [r3417511].
- ↑ Discogs Demos & Rarities ↓, Release Code: [r2695734].
- ↑ Olifant Demos & Rarities CD ↓, /sklep/ramzes-the-hooligans-demos-rarities/.
- ↑ Discogs Inspiracje Vol.2 ↓, Release Code: [r8092995].
- ↑ Discogs hort Story About Polish Skinhead Scene ↓, Release Code: [r4842579].
- ↑ last.fm The Gits 2011 ↓, /pl/music/The+Gits/.
- ↑ a b Lutyński 2008 ↓, „Bastion” legionu wszechpolskiego.
- ↑ a b c Klusek 2007 ↓, /historia-slupskiej-muzyki/ar/4284973.
- ↑ res 2005 ↓, /z-archiwum-rocka/ar/c13-6091149.
- ↑ Słupski Ośrodek Kultury ↓, /32-pracownie/muzyka/o-pracowni/177-slupskie-archiwum-muzyczne.
- ↑ a b Discogs 1986-1996 master ↓, Master Release Code: [m3219898].
- ↑ Discogs 1986-1996 CD JDR005 ↓, Release Code: [r28100785].
- ↑ Discogs 1986-1996 TO-002 ↓, Release Code: [r29985907].
- ↑ Discogs Baranki Boże Baranki Boże ↓, Release Code: [r8866343].
- ↑ Discogs Made in Poland ↓, Release Code: [r13237513].
- ↑ Discogs Oi! The Demos Vol1 ↓, Release Code: [r3023225].
- ↑ Discogs Olaf Jasiński ↓, Artist Code: [a1905881].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Baranki Boże [online], Discogs, Artist Code: [a2103030] [dostęp 2024-06-12] (ang.).
- Baranki Boże [online], Facebook [dostęp 2024-06-13] (pol.).
- Baranki Boże [online], last.fm, 18 sierpnia 2007 [dostęp 2024-06-12] (pol.).
- Baranki Boże – 1986-1996 [online], Discogs, Master Release Code: [m3219898] [dostęp 2024-06-12] (ang.).
- Baranki Boże – 1986-1996 [online], Discogs, Master Release Code: [m603774] [dostęp 2024-06-12] (ang.).
- Baranki Boże – 1986-1996 [online], Discogs, Release Code: [r4962339] [dostęp 2024-06-12] (ang.).
- Baranki Boże – 1986-1996 [online], Discogs, Release Code: [r4897558] [dostęp 2024-06-12] (ang.).
- Baranki Boże – 1986-1996 [online], Discogs, Master Release Code: [m3219898] [dostęp 2024-06-12] (ang.).
- Baranki Boże – 1986-1996 [online], Discogs, Release Code: [r5685712] [dostęp 2024-06-12] (ang.).
- Baranki Boże – 1986-1996 [online], Discogs, Release Code: [r28100785] [dostęp 2024-06-12] (ang.).
- Baranki Boże – 1986-1996 [online], Discogs, Release Code: [r29985907] [dostęp 2024-06-12] (ang.).
- Baranki Boże – 1986-1996 (Longship LSCDD 006 NADSAT CDD 008) (CD) [online], okladki101.wordpress.com; Okładki CD, kaset i winyli, 9 września 2013 [dostęp 2024-06-12] (ang.).
- Baranki Boże – Baranki Boże [online], Discogs, Release Code: [r8866343] [dostęp 2024-06-12] (ang.).
- Baranki Boże – WDK Session [online], Discogs, Release Code: [r4798766] [dostęp 2024-06-12] (ang.).
- Bosy, KARCER Dziś i ty nie różnisz się od innych [online], stilon-c60.blogspot.com, 13 grudnia 2009 [dostęp 2024-06-12] (pol.), Wywiad z byłym wokalistą Karceru - Czarnym; opublikowany wcześniej w NJJZN / Nie Jesteś Jednym Z Nas – skinzin.
- branimir, Gra muzyka [online], publixo.com, 19 lutego 2023 [dostęp 2024-06-12] (pol.).
- Matt Crombieboy , Fight To Live, Live To Fight: Skinheads In The Polish People’s Republic And After [online], 15 września 2023 [dostęp 2024-06-04] (ang.), Wywiad z Trojanem, byłym członkiem sosnowieckiej ekipy skinheadów w latach 80. XX wieku.
- Kirsten Dyck , Reichsrock. The International Web of White-Power and Neo-Nazi Hate Music, Rutgers University Press, 2016, DOI: 10.36019/9780813574738 (ang.).
- Fizyk, Słupscy wszechpolacy, „Nigdy więcej” (16), 2008 [dostęp 2024-06-13] (pol.), zima=wiosna.
- Klasyka muzyki nacjonalistycznej: Baranki Boże – Nigdy więcej [online], nacjonalista.pl, 9 maja 2020 [dostęp 2024-06-12] (ang.).
- Daniel Klusek , Historia słupskiej muzyki [online], gp24.pl; Głos Pomorza; Polska Press Sp. z o.o., 18 lutego 2007 [dostęp 2024-06-12] (pol.).
- Tomasz Lutyński , „Bastion” legionu wszechpolskiego, „Nigdy więcej” (16), 2008 [dostęp 2024-05-28] (pol.), zima=wiosna.
- Maciej Lewandowski [online], metal-archives.com, 13 września 2022 [dostęp 2024-06-12] (ang.).
- Maciek (BB) [online], Discogs, Artist Code: [a3063986] [dostęp 2024-06-12] (ang.).
- Wiktor Marszałek , Baranki Boże mp-trują [PDF], „Nigdy Więcej” (15), 2006 , lato.
- Łukasz Medeksza , ROBSON [czasopismo, PDF], „Nigdy Więcej” (3), 1996, s. 6-16 [dostęp 2024-06-04] (pol.), Wywiad z Robsonem, byłym twórcą i liderem Aryjskiego Frontu Przetrwania.
- Nazistowski zespół na stronach internetowych SOK [online], gp24.pl; Głos Pomorza; Polska Press Sp. z o.o., 31 marca 2008 [dostęp 2024-06-12] (pol.).
- Noi!ze Gang Cover Band – Short Story About Polish Skinhead Scene - Always On The Wrong Side - Oi! [online], Discogs, Release Code: [r4842579] [dostęp 2024-06-12] (ang.).
- Natalia Julia Nowak , Oi! Oi! Oi! Street punk na kilku przykładach [online], salon24.pl, 5 listopada 2012 [dostęp 2024-06-12] (pol.).
- Obłęd – 100% Obłęd [online], Discogs, Release Code: [r4125131] [dostęp 2024-06-12] (ang.).
- Olaf J.* – Inspiracje Vol.2 [online], Discogs, Release Code: [r8092995] [dostęp 2024-06-12] (ang.).
- Olaf Jasiński [online], Discogs, Artist Code: [a1905881] [dostęp 2024-06-12] (ang.).
- Robert Osolinsz , Pomoc prawna dla zespołu Obłęd [online], zrzutka.pl, 20 czerwca 2023 [dostęp 2024-03-15] (pol.).
- Rafał Pankowski , Kuschelrock und Kolumnen [online], jungle.world, 25 sierpnia 1999 [dostęp 2024-06-12] (niem.).
- Marcin Pawlenka , Obłęd(ne) gusta muzyczne radnego PiS [online], Życie Bytomskie, 9 maja 2023 [dostęp 2024-03-15] (pol.).
- Polska (2) – Silni, Zwarci, Gotowi [online], Discogs, Release Code: [r3417511] [dostęp 2024-06-12] (ang.).
- Ramzes & The Hooligans – Demos & Rarities [online], Discogs, Release Code: [r2695734] [dostęp 2024-06-12] (ang.).
- Ramzes & The Hooligans – Demos & Rarities CD [online], Olifant [dostęp 2024-06-12] (pol.).
- res, Z archiwum rocka [online], naszemiasto.pl; serwis Nasze Miasto; Polska Press Sp. z o.o., 9 lutego 2005 [dostęp 2024-06-12] (pol.).
- Słupskie Archiwum Muzyczne [online], Słupski Ośrodek Kultury [dostęp 2024-06-12] (pol.).
- Skinheads from Poland, „Birth of Hoolign”, Derby 1992, s. 17, issue three [dostęp 2024-06-12] (ang.).
- Artur Sobiela , Wątki antykomunistyczne w polskiej muzyce punk 1978–1989 [czasopismo, PDF], „Meritum” (Tom 3), Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego (Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie), 2011, s. 143-160, ISSN 2080-4547 (pol.).
- Artur Sobiela , Tomasz Sikora , Narodowy spis zespołów, Kraków: Wydawnictwo Ha!art, 2022, ISBN 978-83-66571-69-3 (pol.).
- The Gits [online], last.fm, 29 stycznia 2011 [dostęp 2024-06-12] (pol.).
- Various – Made in Poland [online], Discogs, Release Code: [r13237513] [dostęp 2024-06-12] (ang.).
- Various – Oi! The Demos Vol1 [online], Discogs, Release Code: [r3023225] [dostęp 2024-06-12] (ang.).
- Mirosław Zdulski , Ida Wrzesień , Tomasz Zdulski , Ciernie miasta. Skinheadzi a ultraprawica w krajach Europy Środkowej, Jelenia Góra: KPSW, 2011 (pol.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Baranki Boże [online], Facebook [dostęp 2024-06-11] (pol.).
- Baranki Boże [online], Glory Days of R.A.C, 29 sierpnia 2020 [dostęp 2024-06-12] (ang. • pol.).