Zamek Kapituły Warmińskiej w Olsztynie
 nr rej. 436 (O/55) z 17 września 1957
| |
2.jpg)
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Zamkowa 2 |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny | |
| Rozpoczęcie budowy | |
| Ważniejsze przebudowy | |
| Pierwszy właściciel |
administrator dóbr ziemskich kapituły warmińskiej |
| Kolejni właściciele | |
Położenie na mapie Olsztyna  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
Położenie na mapie Polski  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
| Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:building} | |
Zamek Kapituły Warmińskiej w Olsztynie – wybudowany w XIV wieku w stylu gotyckim. Zamek stanowił siedzibę administratora dóbr ziemskich kapituły warmińskiej. Najsławniejszym administratorem pełniącym te obowiązki w latach 1516-1521 był Mikołaj Kopernik. Największa sala ekspozycyjna to dawny refektarz z finezyjnym sklepieniem kryształowym z ok. 1520. Obecnie w zamku mieści się Muzeum Warmii i Mazur.
Historia Zamku
Zamek zbudowany w latach 1346-1353, składał się z jednego skrzydła po północno-wschodniej stronie czworokątnego dziedzińca. Dojście do zamku, otoczonego pasem murów obronnych i fosą prowadziło od strony Łyny mostem zwodzonym. Południowo-zachodnie skrzydło zamku zbudowano w XV wieku. Wieżę z połowy XIV wieku, położoną w zachodnim narożniku dziedzińca, przebudowano w początku XVI wieku, nadając jej kształt okrągły na czworokątnej podstawie, a wysokość 40 m. Jednocześnie zamkowe mury obronne podwyższono do wysokości 12 m i uzupełniono drugim pasem niższych murów, wzmocnionych basztami. System zamkowych murów połączono częściowo z murami miejskimi, przez co zamek stał się jak gdyby potężnym bastionem wysuniętym poza miasto i broniącym do niego dostępu. Zamek należał do kapituły warmińskiej, która, wraz z biskupem warmińskim, do 1454 podlegała wojskowej opiece zakonu krzyżackiego. Z tego względu odegrał sporą rolę podczas wojen polsko-krzyżackich. W 1410 po bitwie pod Grunwaldem poddał się bez walki Polakom, w 1414 zaś zdobyli go oni po kilkudniowym oblężeniu. W czasie wojny trzynastoletniej (1454-1466) przechodził z rąk do rąk. Krzyżacy zagrozili zamkowi i miastu jeszcze w 1521, obrona jednak była tak skuteczna, że poprzestali po jednym, nieudanym szturmie. Kapituła powierzała zarządzanie komornictwem olsztyńskim wybieranemu co roku ze swego grona kanonikowi nazywanemu administratorem. W latach 1516-1521, z krótką przerwą, administratorem komornictwa olsztyńskiego był Mikołaj Kopernik. On właśnie przygotował obronę Olsztyna przed najazdem krzyżackim. W XVI wieku gościli tu też dwaj biskupi warmińscy, a zarazem wielcy pisarze: Jan Dantyszek – "pierwszy poeta sarmacki", obdarzony cesarskim wawrzynem za "pieśni łacińskie" (1538, 1541) oraz Marcin Kromer z równą swobodą tworzący po łacinie i po polsku dzieła naukowe i literackie (1580). Kromer poświęcił wówczas kaplicę św. Anny, niedawno zbudowaną w południowo-zachodnim skrzydle zamku, a obdarzoną misternym siatkowym sklepieniem.
Z czasem oba skrzydła zamku utraciły militarne znaczenie, a dla celów mieszkalnych stały się mało dogodne. W 1758 doprowadzono więc do zamku dojazd od strony miasta i zbudowano z tej strony skrzydło pałacowe, jednocześnie likwidując podgrodzie i część murów. W 1779 zatrzymywał się tutaj Ignacy Krasicki. Po zaborze Warmii (1772) zamek przeszedł na własność zarządu państwowych majątków ziemskich. W 1845 most nad fosą zastąpiono groblą łączącą zamek z miastem, fosę zaś osuszono. W latach 1901-1911 przeprowadzono generalny remont zamku, naruszono jednakże przy tym wiele fragmentów zabytku, m.in. zmieniono poziom podłóg, a w krużganku wprawiono futryny okienne. Wieżę, przez z górą sto lat pozbawioną hełmu, uwieńczono ponownie w 1926. W 1921 w salach zamku umieszczono muzeum. Zamek także i dzisiaj służy celom muzealnym. W 1945 zamek stał się siedzibą Muzeum Mazurskiego, które dzisiaj nosi nazwę Muzeum Warmii i Mazur. Oprócz działalności wystawienniczej dużą popularnością cieszą się imprezy organizowane tu w ramach Olsztyńskiego Lata Artystycznego (OLA) jak wieczory zamkowe i "Niedziele w Muzeum".
Muzeum
Na zamku znajduje się stała wystawa kopernikowska (zlokalizowana w dwóch pomieszczeniach: na krużganku i sali będącej niegdyś prywatnym mieszkaniem administratora). Na ścianie krużganka umieszczona jest astronomiczna tablica doświadczalna z 1517, wykonana własnoręcznie przez Mikołaja Kopernika.
Mikołaj Kopernik
Mikołaj Kopernik mieszkał w północno-wschodnim skrzydle zamku, w dużej komnacie, z której dwu okien rozciągał się widok na Łynę i młyn zamkowy, a z trzeciego – na dziedziniec, jedne drzwi zaś prowadziły na krużganek, a drugie do komnaty urzędowej. Obie komnaty otrzymały na początku XVI wieku piękne, kryształowe sklepienie, były jednak dość niskie i dopiero cztery wieki później podwyższono je przez obniżenie podłogi. Kopernik napisał tu swą rozprawę o monecie, tu dokonywał obserwacji ruchu planet, a na krużganku sporządził tablicę umożliwiającą mu śledzenie wiosennych i jesiennych zrównań dnia z nocą. Tablica ta jest po dziś dzień zachowaną pamiątką po Koperniku. Kopernik przebywał jeszcze na zamku w latach 1524, 1531, 1535 i 1538 jako wizytator.
W roku 2010, od 16 marca do 21 maja na zamku przebywał sarkofag z doczesnymi szczątkami Mikołaja Kopernika. 22 maja sarkofag został przewieziony do Fromborka, gdzie został uroczyście pochowany w tamtejszej Bazylice Katedralnej[potrzebny przypis].
Bibliografia
- Małgorzata Jackiewicz-Garniec, Mirosław Garniec, Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach, Olsztyn 2006, ISBN 83-912840-4-2
- Leszek Kajzer, Stanisław Kołodziejski, Jan Salm, Leksykon zamków w Polsce, Arkady, Warszawa 2004. ISBN 83-213-4158-6
- Bohdan Guerquin, Zamki w Polsce, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1984. ISBN 83-213-3239-0