Biblioteka Fabryczna w Żyrardowie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Biblioteka Fabryczna w Żyrardowie
Państwo

 Polska

Miejscowość

Żyrardów

Adres

1 maja 52

Data założenia

1907

Wielkość zbiorów

70000

Rodzaje zbiorów

literatura piękna obca
literatura piękna polska
historia języka
gramatyka
ortografia
pedagogika
psychologia
historia powszechna
historia literatury religioznawstwo

Położenie na mapie Żyrardowa
Mapa konturowa Żyrardowa, w centrum znajduje się punkt z opisem „Biblioteka Fabryczna w Żyrardowie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Biblioteka Fabryczna w Żyrardowie”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Biblioteka Fabryczna w Żyrardowie”
Położenie na mapie powiatu żyrardowskiego
Mapa konturowa powiatu żyrardowskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Biblioteka Fabryczna w Żyrardowie”
Ziemia52°03′20,412″N 20°26′20,180″E/52,055670 20,438939

Biblioteka Fabryczna w Żyrardowiebiblioteka publiczna należąca obecnie do miasta Żyrardowa, założona w 1907 roku na fali ustępstw rządu carskiego po rewolucji w 1905 roku[potrzebny przypis].

Biblioteka Fabryczna jest jedną z najważniejszych placówek kulturalnych miasta oraz jedną z najstarszych tego typu placówek na Mazowszu. W 2019 księgozbiór biblioteki liczył ok. 90 000 egzemplarzy[1].

Historia biblioteki do 1915 r.[edytuj | edytuj kod]

Już w roku 1895 istniała w osadzie fabrycznej biblioteka zakładowa dla urzędników zakładów lniarskich zlokalizowana w gmachu resursy, specjalizująca się w literaturze technicznej niezbędnej do sprawnego funkcjonowania fabryki[2]. Biblioteka gromadziła głównie dzieła w języku niemieckim, jako że większość wyższych stanowisk technicznych w fabryce zajmowali dyrektorzy oraz majstrowie sprowadzeni z Niemiec i Austro-Węgier. Dostęp do zbiorów mieli tylko wyżsi pracownicy techniczni (majstrowie, kierownicy), zarząd fabryki oraz biuraliści[potrzebny przypis].

Biblioteka publiczna[edytuj | edytuj kod]

Inicjatorem założenia w osadzie fabrycznej ogólnie dostępnej biblioteki był Albin Żbikowski piastujący funkcję jednego z dyrektorów Towarzystwa Akcyjnego Zakładów Żyrardowskich, który dnia 16 grudnia 1906 r., wraz z Teodorą Popowską, uzyskał zezwolenie gubernatora warszawskiego, Dmitrija Nikołajewicza Martynowa, na uruchomienie biblioteki z czytelnią[3].

Początkową siedzibą biblioteki były cztery izby w domu czynszowym przy ówczesnej ulicy Długiej, mieszczące magazyn książek, wypożyczalnię oraz czytelnię[3]. Organizację biblioteki dla wszystkich pracowników fabryki powierzono Teodorze Popowskiej, która odpowiadała także za kupowanie nowych książek dla biblioteki, a począwszy od momentu udostępnienia jej zbiorów publiczności przez wiele lat nią kierowała[potrzebny przypis].

Dzięki statusowi biblioteki zakładowej książnica była niezależna finansowo od władz carskich, a dzięki ciągłemu rozwojowi fabryki uzyskiwała znaczne kwoty na powiększanie księgozbioru. Już w roku 1906, czyli niespełna rok przed udostępnieniem zbiorów publiczności, zakupiono do zbiorów biblioteki 877 woluminów za łączną kwotę 895,32 rb. Jako że część kupowanych książek nie posiadała opraw, biblioteka korzystała z usług introligatorów. Książki oprawiano głównie w księgarni Edwarda Wendego w Warszawie przy ulicy Krakowskie Przedmieście 9. Z księgarni tej pochodził znaczny odsetek zakupionych pozycji, jednakże książki nabywano także w innych księgarniach warszawskich: w Księgarni Gebethnera i Wolffa, w Księgarni Polskiej oraz u Michała Arcta[4].

Bibliotekę Fabryczną udostępniono publiczności w 1907 roku. Inwentarz biblioteki wymieniał wówczas 2792 tomy, które razem z pracami introligatorskimi kosztowały łącznie 2001,91 rb[5].

Księgozbiór[edytuj | edytuj kod]

Księgozbiór prowadzono zachowując podział na 5 działów oznaczonych literami: A, B, C, D, E. Kategoria A obejmowała klasykę literatury polskiej i obcej oraz wydawnictwa z zakresu literatury pięknej. W dniu otwarcia biblioteki dział ten liczył 1010 wol. (36,17%) Kategoria B obejmowała dzieła literatury pięknej polskiej i obcej wraz z wydawnictwami przeznaczonymi dla dzieci i młodzieży. W dniu otwarcia biblioteki dział ten liczył 918 t. (32,88%) Kategoria C obejmowała z jednej strony literaturę fachową i dzieła popularnonaukowe z zakresu nauk humanistycznych, z drugiej zbiór podręczników z zakresu szeroko pojętej humanistyki. W dniu otwarcia biblioteki dział ten liczył 381 poz. (13,65%) Kategoria D obejmowała wydawnictwa specjalistyczne i popularnonaukowe z zakresu nauk matematyczno-przyrodniczych, techniki, medycyny oraz podręczniki techniczne. W dniu otwarcia biblioteki dział ten liczył 393 t. (14,08%) Kategoria E obejmowała słowniki oraz wydawnictwa encyklopedyczne. W dniu otwarcia biblioteki liczyła 90 t. (3,22%)[potrzebny przypis].

Ogółem literatura piękna zgromadzona w działach A i B obejmowała w 1907 r. 1928 t., co stanowiło 69% całości zbioru książek. Z tego ok. 60% (czyli 41% całości) stanowiły wydania dzieł polskich, zaś pozostałe 40% (27,6% całości) stanowiły przekłady dzieł innych literatur narodowych.

W kategoriach A i B najliczniejszą grupę tworzyły dzieła obyczajowe, w tym liczne utwory podróżnicze, historyczne oraz znaczący zbiór literatury kobiecej; najmniej licznie prezentowane był dramat. W dziale młodzieżowym z kolei znaczący udział miały powieści dla dziewcząt. Zdecydowanie najwięcej tomów reprezentowało współczesną literaturę polską, tj. dziewiętnastowieczną i z początku XX wieku; były to dzieła takich autorów jak Bolesław Prus, Józef Ignacy Kraszewski, Władysław Reymont, Henryk Sienkiewicz i Stefan Żeromski, a także Władysław Orkan, Łoziński, Wiktor Gomulicki, Korzeniowski, Maria Rodziewiczówna i Teodor Jeske-Choiński. W dziale dramatu oprócz klasyków romantycznych takich jak Adam Mickiewicz i Juliusz Słowacki nie zabrakło dzieł najnowszych, na przykład Wyspiańskiego. Wiele dzieł reprezentowało twórców renesansowych: Mikołaja Reja, Jana Kochanowskiego i Andrzeja Frycza Modrzewskiego[potrzebny przypis].

Zbiór tłumaczeń z literatur obcych obejmował wydania klasyki dziewiętnastowiecznej, między innymi takich autorów jak: Charles Dickens, Victor Hugo, Lew Tołstoj, Fiodor Dostojewski, Jules Verne, Antoni Czechow, Mark Twain. Z autorów starszych reprezentowani byli: Dante Alighieri, Cervantes i Homer, a z dramatu nowożytnego: William Shakespeare, Friedrich Schiller, Lord Byron oraz Michaił Lermontow.

Kategoria C gromadziła różnorakie dzieła z zakresu humanistyki, zwłaszcza językoznawstwa, w tym: historii języka, gramatyki, ortografii, pedagogiki, psychologii, historii powszechnej i historii literatury, religioznawstwa.

400 książek z działu czwartego (D) reprezentowało przede wszystkim zagadnienia medyczne, zwłaszcza profilaktykę, neonatologię, higienę, alkoholizm. W tym dziale ulokowano także wydawnictwa z zakresu rolnictwa oraz uprawy warzyw, poradniki profesjonalne dla różnorodnych zawodów technicznych reprezentowanych w fabryce lnu oraz podręczniki do nauk ścisłych (fizyki, chemii, geometrii, arytmetyki)[potrzebny przypis].

Najmniejszy liczbowo dział E choć niewielki zawierał ważne wydawnictwa słownikowe i encyklopedyczne z XIX wieku, takie jak: encyklopedia Orgelbranda, encyklopedia Glogera, Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego oraz kilka słowników, w tym niemiecko-polski i polsko-niemiecki.

Od początku istnienia oprócz edycji książkowych Biblioteka Fabryczna gromadziła w swych zbiorach roczniki bieżących tytułów prasy: Bluszcz, Tygodnik Ilustrowany, Gazeta Świąteczna, Wychowanie Człowieka, Wieczory Rodzinne, Zdrowie, Skaut, Ognisko, Podręcznik Językowy, Marchołt, Mucha, Biblioteka Warszawska, Dobra Gospodyni, Die Woche oraz Zur Lust und Lehre.

Rok po otwarciu biblioteki, w połowie 1908 r. Biblioteka miała 1123 stałych czytelników, co stanowiło zaledwie 13,5% załogi zakładów lniarskich; w roku następnym liczba czytelników wzrosła do 1267 osób (odpowiednio 15,2% załogi). Od samego początku kobiety stanowiły bardzo mały odsetek czytelników; w 1908 r. biblioteka miała 395 czytelniczek (35,17% ogółu czytelników), w roku następnym 470 (37,01% czytelników). Tak niski poziom czytelnictwa kobiet jest tłumaczony ogromną ilością obowiązków kobiet, które oprócz pracy w fabryce musiały jeszcze zajmować się obowiązkami domowymi[6].

Z roku na rok systematycznie wzrastał poziom czytelnictwa w osadzie fabrycznej, co przejawiało się zarówno we wzroście liczby czytelników, ale i we wzroście liczby wypożyczanych pozycji; w pierwszym roku działalności biblioteka wypożyczała średnio 150 książek dziennie, zaś w drugim roku funkcjonowania – 169 dziennie. Dynamiczny rozwój książnicy został przerwany przez wybuch I wojny światowej, a zwłaszcza przez zniszczenie fabryki przez wycofujące się z frontu zachodniego wojska rosyjskie w nocy z 16 na 17 lipca 1915 r.; straty fabryki wyceniono na ponad 5 000 000 rb w złocie. Rozwój miasta i biblioteki zostały zahamowane na wiele lat.[7].

W okresie 1907-1915 biblioteka była czynna codziennie przez 4 godziny, z wyjątkiem niedziel oraz świąt[potrzebny przypis].

Historia biblioteki od 1915 r.[edytuj | edytuj kod]

Dopiero wraz z ożywieniem gospodarczym po 1936 r. i tzw. Aferze Żyrardowskiej, po której zakłady zostały przejęte przez Państwowy Bank Rolny nastąpiło ożywienie gospodarcze, wraz z którym ożywiło się życie kulturalne miasta, w tym biblioteki. Zbiory szczęśliwie przetrwały wojnę i obecnie biblioteka funkcjonuje jako Miejska Biblioteka Publiczna – Filia nr 6 i mieści się na parterze budynku mieszkalnego przy ulicy 1 Maja 52. Biblioteka posiada duży zasób druków sprzed 1945 r., w tym na przykład exempla poloników petersburskich z połowy XIX wieku, zespół wartościowych wydawnictw encyklopedycznych z końca XIX wieku oraz szereg wczesnych wydań dzieł literatury polskiej[potrzebny przypis].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Książki, audiobooki, Biblioteka Fabryczna w Żyrardowie [dostęp 2019-05-15] [zarchiwizowane 2019-10-22].
  2. Zwoliński 1979 ↓, s. 185-186.
  3. a b Zwoliński 1979 ↓, s. 186.
  4. Zwoliński 1979 ↓, s. 186–187.
  5. Zwoliński 1979 ↓, s. 187.
  6. Zwoliński 1979 ↓, s. 189-190.
  7. Zwoliński 1979 ↓, s. 399-400.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Krzysztof Zwoliński, Zakłady Żyrardowskie w latach 1885–1915, „Prace Mazowieckiego Ośrodka Badań Naukowych,”, 32, Książka i Wiedza, 1979, ISSN 0208-8894.