Bitwa o Gondar
12°36′00″N 37°28′00″E/12,600000 37,466667| II wojna światowa, kampania wschodnioafrykańska | |||
 Żołnierze Królewskich Strzelców Afrykańskich zbierają broń po kapitulacji sił włoskich na przełączy Wolchefit, 28 listopada 1941 r. | |||
| Czas |
13–27 listopada 1941 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Terytorium | |||
| Przyczyna |
dążenie aliantów do zniszczenia sił włoskich w Afryce Wschodniej | ||
| Wynik |
zwycięstwo aliantów decydujące o wyniku kampanii | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
| Straty | |||
| |||
Położenie na mapie Etiopii  | |||
| 12°36′00″N 37°28′00″E/12,600000 37,466667
| |||
Bitwa o Gondar lub zdobycie Gondaru – ostatnia bitwa aliantów z regularnymi wojskami włoskimi we Włoskiej Afryce Wschodniej podczas II wojny światowej. Została stoczona w listopadzie 1941 roku jako ostatni akt kampanii wschodnioafrykańskiej. Gondar był głównym miastem prowincji Amhara, leżącym w górach na północ od jeziora Tana w Etiopii na wysokości 2100 m i został obsadzony przez włoski garnizon składający się z 40 000 żołnierzy, dowodzonych przez generała Guglielmo Nasi.
Tło sytuacyjne
[edytuj | edytuj kod]
Po klęsce Włochów w bitwie pod Keren 1 kwietnia 1941 r. większość żołnierzy włoskich w Etiopii wycofała się do twierdz Amba Alagi, Dżimma i Gondar. Amba Alagi upadło w maju, a Dżimma w lipcu[3]. Gondar to stolica prowincji Amhara, położona na wzniesieniu na północ od jeziora Tana na wysokości 2100 m. W 1941 roku było to ważne skrzyżowanie drogowe, ale tylko droga do Amhary miała utwardzoną nawierzchnię. Na przełęczy Wolchefit, strzeżonej przez garnizon wojsk włoskich, 110 km w kierunku Amhary, droga prowadziła szykaną w górę 1200 m skarpy, która w niektórych miejscach przybierała postać pionowego klifu. Od przełęczy Wolchefit do Gondaru droga biegła wzdłuż krawędzi skarpy, a w Dabacie (48 km od Gondaru) oraz w Amba Giorgis stacjonowały małe garnizony. Tylko niewielka droga z Um Hagar na północy miała skrzyżowanie z główną trasą. Na zachód od miasta do Gallabat po sudańskiej stronie granicy wiodła droga znajdująca się w złym stanie technicznym, przy której stał garnizon w Chilga. Na zachód od jeziora Tana znajdowały się wyboiste ścieżki, które zbiegały się w Gorgora, a lepsza droga biegła na wschód do Debra Tabor, również z garnizonem w Desje. W Culqualber, 48 km od Gondaru, droga biegła między jeziorem Tana a wzgórzami; od Debra Tabor do Desje była to droga gruntowa i nieprzejezdna w deszczu[4].
Preludium
[edytuj | edytuj kod]Kontrolowanie przełęczy Wolchefit i Culqualber było kluczowym czynnikiem przy tworzeniu pozycji wyjściowych do ataku na Gondar. Wolchefit było bronione przez garnizon składający się z około 4000 ludzi pod dowództwem pułkownika Mario Gonelli. Warownia była oblegana przez nieregularne siły etiopskie, dowodzone przez brytyjskiego majora Ringrose'a od maja 1941 roku; siły oblegające zostały później wzmocnione przez przybycie jednostek Brytyjskiej Armii Indyjskiej oraz elementów 12 Dywizji Afrykańskiej. Od maja do sierpnia 1941 r. przeprowadzono kilka ataków i kontrataków. 28 września 1941 r., wskutek utraty w walce 950 ludzi i braku żywności, Gonelli poddał się wraz z 1629 Włochami i 1450 żołnierzami kolonialnymi[5].
13 listopada mieszane siły z brytyjskiej 12 Dywizji Afrykańskiej generała dywizji Charlesa Fowkesa – wspierane przez nieregularne oddziały etiopskie – zaatakowały kluczowe pozycje pod Culqualber, lecz zostały odparte[6]. Culqualber był oblężony od początku września i stał się już obiektem kilku ataków oraz bombardowań. Drugi atak 21 listopada przypuszczony z kilku kierunków jednocześnie był powstrzymywany do popołudnia, kiedy włoskie posterunki zaczęły się poddawać[7]. W ostatecznym ataku zginęło 206 Brytyjczyków i Etiopczyków; według raportów alianckich wzięto 2423 jeńców włoskich i kolonialnych (źródła włoskie podają liczbę 1003 zabitych, 804 rannych i 1900 jeńców)[8][9].
Na tym etapie kampanii alianci cieszyli się pełnym panowaniem w powietrzu: Włosi mieli w Afryce Wschodniej już tylko jednego Fiata CR.42, pilotowanego przez sierżanta Giuseppe Motteta. 22 listopada podczas ostatniego lotu Regia Aeronautica w Afryce Wschodniej ostrzelał baterię brytyjskiej artylerii pod Culqualber, zabijając oficera Królewskiej Artylerii, podpułkownika Ormsby'ego. Następnie Mottet wylądował w Gondar, zniszczył swój samolot i walczył dalej z piechotą[10].
Bitwa
[edytuj | edytuj kod]Przełęcze górskie
[edytuj | edytuj kod]Wokół miasta znajdowały się dwie przełęcze, które były kontrolowane przez wojska włoskie. Zostały one zaatakowane przez dwie brygady 12 Dywizji Afrykańskiej. Dwie włoskie grupy na przełęczach zostały odcięte i zmuszone do poddania się, gdy skończyły się ich zapasy[11].
Miasto Gondar
[edytuj | edytuj kod]Po tym, gdy wojska alianckie zajęły przełęcze, wkrótce przejęły kontrolę nad wzgórzami wokół Gondaru i dotarły do miasta 23 listopada. Garnizon w Gondar został poważnie osłabiony, ponieważ wielu żołnierzy kolonialnych, którym Włosi przestali płacić żołd, zdezerterowało. Ostateczny atak na Gondar, gdzie gen. Nasi miał swoją kwaterę główną, rozpoczął się 27 listopada o godz. 5:30. Początkowym celem było lotnisko Azozo, które zostało zdobyte w południe 27 listopada, a wkrótce potem wojska Wspólnoty Narodów dotarły do zamku Fasilides[12]. O 16:30, kiedy Kenijski Pułk Samochodów Pancernych penetrował obrzeża miasta, Nasi wysłał swoją ostatnią wiadomość do Włoch, oznajmiając, że brygada rezerwowa została rozmieszczona na froncie południowym, ale nie była w stanie powstrzymać ataku, a nieprzyjacielscy żołnierze pokonali drut kolczasty i pojazdy opancerzone wroga wjechały do miasta. Nasi poddał się wkrótce potem z resztą swoich sił[1][7]. Niektórzy włoscy maruderzy walczyli do 30 listopada.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Playfair 2004 ↓, s. 321
- ↑ Maravigna 1949 ↓, s. 191.
- ↑ Playfair 2004 ↓, s. 200, 310–311, 313.
- ↑ Playfair 2004 ↓, s. 312.
- ↑ Boca 2014 ↓.
- ↑ Playfair 2004 ↓, s. 319.
- ↑ a b Mead 2007 ↓, s. 142
- ↑ Playfair 2004 ↓, s. 230.
- ↑ Vincenzo Meleca: La Battaglia di Culqualber. [dostęp 2020-10-11]. (ang.).
- ↑ Håkan Gustavsson: Biplane fighter aces. Italy. Maresciallo Giuseppe Mottet. 14.08.2014. (ang.).
- ↑ Playfair 2004 ↓, s. 320–321.
- ↑ H. Moyse-Bartlett: The King's African Rifles. Cz. Volume II. Uckfield: Naval and Military Press, 2016. ISBN 978-1843423942.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Angelo del Boca: Gli italiani in Africa Orientale: La caduta dell'Impero. T. III. Roma: Bari, Laterza, 2014, seria: Storia e società (Editori Laterza). ISBN 978-88-520-5496-9. (wł.).
- Pietro Maravigna: Come abbiamo perduto la guerra in Africa. Roma: Tosi, 1949. OCLC 716558562. (wł.).
- Richard Mead: Churchill's Lions: A Biographical Guide to the key British Generals of World War II. Stroud (UK): Spellmount, 2007. ISBN 978-1-86227-431-0. (ang.).
- Ian Stanley Ord Playfair: The Mediterranean and Middle East: The Germans come to the help of their Ally (1941). Wyd. Naval & Military Press. T. II. London: HMSO, 2004, seria: History of the Second World War United Kingdom Military Series. ISBN 978-1-84574-066-5. (ang.).
- David Shireff: Bare Feet and Bandoliers: Wingate, Sandford, the Patriots and the Liberation of Ethiopia. Pen & Sword Military 2009, 1995. ISBN 978-1-84884-029-4. (ang.).