Czołg-pomnik
Czołg-pomnik – czołg wycofany z użycia, trwale unieruchomiony na postumencie w celu upamiętnienia wydarzenia, osoby lub organizacji. W tej roli wykorzystywano także rzadziej inne podobne pojazdy opancerzone, jak działa samobieżne.
Czołgi mogą być elementem pomników upamiętniających bitwy, m.in. nad Sommą, gdzie użyto ich po raz pierwszy[1]. W krajach bloku wschodniego czołgi-pomniki były często symbolem militarnego związku kraju ze Związkiem Radzieckim[2][3]. Czołgi-pomniki bywały ustawiane także na cmentarzach wojennych[4].
Czołgi-pomniki stały się liczne w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej po II wojnie światowej, upamiętniając wyzwolenie Polski w sojuszu z Armią Czerwoną. Stosowano w tej roli na ogół wycofywane z użycia czołgi typu T-34 i IS-2, przy czym większość z użytych czołgów T-34/85 upamiętniała wojnę jedynie w sposób symboliczny, będąc wyprodukowana już po wojnie[5].
.jpg)
Czołgi-pomniki trafiające na postument są w różnym stopniu unieruchamiane. Niektóre są w pełni sprawne i same wjeżdżają na postument, po czym załoga wyciąga akumulator z pojazdu, a następnie spawa włazy i ogniwa gąsienic. Czołgi typów, które nadal były wykorzystywane przez Wojsko Polskie miały często dodatkowo usuwany silnik i skrzynię biegów. Aby zapobiec aktom wandalizmu i kradzieży, z czołgów zdejmowano wszystkie elementy ruchome i wyposażenie dodatkowe, które mogłoby zostać oderwane lub odkręcone[potrzebny przypis]. W czerwcu 2014 roku donieccy separatyści uruchomili czołg IS-3 z pomnika w celu użycia bojowego przeciw ukraińskim siłom rządowym, mimo niesprawnego uzbrojenia głównego[6].
Czołgi-pomniki są czasami demontowane. Jest to częste zjawisko w krajach bloku wschodniego jako realizacja dekomunizacji[3]. Zdarza się tak z powodów ideologicznych, gdy dany pomnik był uznawany przez okolicznych mieszkańców za symbol reżimu komunistycznego[7][2], przy czym proces ten nie przebiegał z tą samą intensywnością w każdym regionie[3]. W 1991 roku David Černý z grupą artystów pomalowali pomnik-czołg w Pradze na różowo w ramach rozprawienia się z radzieckim dziedzictwem[8]. Czasem pomnik posiada dużą wartość historyczną. Jedyny zachowany w Polsce czołg T-70 był w przeszłości pomnikiem w Baligrodzie, natomiast jedyne w Polsce dwa działa samobieżne SU-152 były ustawione na cmentarzu wojennym w Cybince[9][4]. Dlatego demontaż pomników tego rodzaju wiąże się często z przekazaniem pojazdów do muzeum[4].
Przykładowe pomniki
[edytuj | edytuj kod]Istniejące
[edytuj | edytuj kod]
- Czołg w al. Zwycięstwa w Gdańsku
- brama boczna – Cmentarz Oficerów Radzieckich we Wrocławiu
- Czołgi T-34 – Cmentarz Żołnierzy Radzieckich w Sandomierzu
- Czołg T-34/85 w Neplach
- Czołg T-34/85 w Wejherowie
- Czołg T-34/85 w Sanoku[10]
- Czołg T-34/85 w Mirosławcu[11]
- Czołg T-34/85 w Mniszewie – Skansen Bojowy 1. Armii WP[12]
Czołg-pomnik w Zdbicach - Czołg T-34/85 w Zdbicach – skansen bojowy[13]
- Czołg T-55 w Podzamczu – park miniatur[14]
- Czołg T-34/85 w Gliwicach[15]
- Czołg IS-2 w Lęborku[16]
- Czołg IS-2 w Starych Łysogórkach[17]
- Czołg T-34 w Nowogrodzie[18]
- Czołg IS-2 w Krakowie[19]
- Czołg IS-2 w Pyrzycach[20]
- Czołg T-34 w Sawinie[21]
Nieistniejące
[edytuj | edytuj kod]
- Czołg T-34/76 w Gdańsku na Półwyspie Westerplatte[22]
- Czołg Sherman M4A2 w Chojnicach (do 1947 r.)[23]
- Pomnik radzieckiego czołgisty w Częstochowie (do 1969 r.)[24][25]
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Witacz – znak stawiany przy wjeździe do miejscowości
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Ria Dunkley, Nigel Morgan, Sheena Westwood, Visiting the trenches: Exploring meanings and motivations in battlefield tourism, „Tourism Management”, 32 (4), 2011, s. 860–868, DOI: 10.1016/j.tourman.2010.07.011 [dostęp 2023-03-10] (ang.).
- ↑ a b Nomin Lhagvasuren, The Silk Road: Spring-Cleaning History?, „Transitions Online”, 5 (19), 2003 [dostęp 2023-03-10].
- ↑ a b c Mischa Gabowitsch, The Limits of Iconoclasm: Soviet War Memorials since the End of Socialism, „International Public History”, 1 (2), 2018, s. 20180014, DOI: 10.1515/iph-2018-0014, ISSN 2567-1111 [dostęp 2023-03-10] (ang.).
- ↑ a b c Tadeusz Blachura. SU-152 z Drzonowa. „Militaria”. No. 1/1999. 4, s. 57, 1999. ISSN 1231-692X.
- ↑ Michał Fiszer, Jacek Fiszer, 379. dzień wojny. „Twierdza Bachmut”. Rosjanie znów dają się rolować Ukraińcom [online], Polityka.pl, 9 marca 2023 [dostęp 2023-03-10].
- ↑ Juliusz Sabak, Donieccy separatyści uruchomili 70 letni czołg-pomnik. „Będzie walczyć z siłami rządowymi” [online], defence24, 12 czerwca 2014.
- ↑ Czołg – ideologiczny złom?, http://www.trojmiasto.pl.
- ↑ Jenelle Davis, Marking Memory: Ambiguity and Amnesia in the Monument to Soviet Tank Crews in Prague, „Public Art Dialogue”, 6 (1), 2016, s. 35–57, DOI: 10.1080/21502552.2016.1149387, ISSN 2150-2552 [dostęp 2023-03-10] (ang.).
- ↑ Piotr Szechyński: Baligród i okolice. Twoje Bieszczady. [dostęp 2012-08-18].
- ↑ Sanok – Pomnik – Czołg T-34-85 – stare zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2023-07-04].
- ↑ Mirosławiec – Czołg – stare zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2023-07-04].
- ↑ Mniszew – Czołg-pomnik – zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2023-07-04].
- ↑ Zdbice – Czołg średni T-34 – 85 – zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2023-07-04].
- ↑ Podzamcze – Czołg T-55 (oryginał) – zdjęcia [online], fotopolska.eu [dostęp 2023-07-04].
- ↑ Gliwice – Pomnik czołg upamiętniający walki II wojny światowej o wyzwolenie Gliwic – stare zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2023-07-04].
- ↑ Lębork – Czołg IS-2 – stare zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2023-07-04].
- ↑ Stare Łysogórki – Pomnik – Czołg IS-2 – stare zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2023-07-04].
- ↑ Nowogród – Pomnik „Czołg nad Narwią” – stare zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2023-07-04].
- ↑ Kraków – Czołg IS-2 – zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2023-07-04].
- ↑ Pyrzyce – Czołg-pomnik IS-2 – zdjęcia [online], fotopolska.eu [dostęp 2023-07-04].
- ↑ Sawin – Pomnik Czołg T-34 – zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2023-07-04].
- ↑ Gdańsk – Czołg – pomnik – stare zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2023-07-04].
- ↑ Chojnice – Sherman M4 – czołg – stare zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2023-07-04].
- ↑ Nie był to prawdziwy czołg, lecz betonowy pomnik czołgu z metalową lufą.
- ↑ Częstochowa – Pomnik radzieckiego czołgisty – stare zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2023-07-04].
