De revolutionibus orbium coelestium

De revolutionibus orbium coelestium

De revolutionibus orbium coelestium, Norymberga, 1543 (kliknij, by czytać książkę)
Autor	Mikołaj Kopernik
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Norymberga
Język	łacina
Data wydania	1543
Wydawca	Johannes Petreius
Pierwsze wydanie polskie
Data wydania polskiego	1854

Pomnik „De revolutionibus” w Toruniu, 1973 rok

De revolutionibus orbium coelestium (pol. O obrotach sfer niebieskich) – dzieło polskiego astronoma Mikołaja Kopernika, które zawiera wykład heliocentrycznej i heliostatycznej budowy wszechświata. Na owe czasy stanowiło przewrót w nauce i ówczesnym światopoglądzie. Ukazało się drukiem w Norymberdze w 1543. Składa się z sześciu ksiąg.

W 1999 autograf De revolutionibus orbium coelestium został wpisany na listę UNESCO Pamięć Świata.

Historia powstania

W 1514 rozpoczęło się spisywanie Księgi I De revolutionibus orbium coelestium.

W 1533 roku poglądy Mikołaja Kopernika wyłożone w rękopisie jego dzieła De Revolutionibus zreferowano papieżowi Klemensowi VII.

Teolog norymberski, Andreas Osiander, usunął przedmowę Kopernika i dopisał własną niepodpisaną, z której wynikało, że jest to tylko hipoteza, dzięki której można skonstruować efektywne modele matematyczne opisujące ruch planet. Zmienił także tytuł z De revolutionibus na De revolutionibus orbium coelestium.

W roku 1542 pierwsze dwa arkusze De revolutionibus wyszły spod prasy drukarskiej. Mikołaj Kopernik wysłał do Norymbergi napisaną przez siebie przedmowę dedykowaną papieżowi Pawłowi III. Rozdziały 13 i 14 Księgi I ukazały się drukiem w Wittenberdze pod postacią osobnej książki De lateribus et angulis triangulorum... (O bokach i kątach trójkątów), z przedmową Retyka, który od roku 1541 był w posiadaniu rękopisu dzieła De revolutionibus orbium coelestium (O obrotach sfer niebieskich).

Dalsze dzieje rękopisu

Po śmierci Kopernika rękopis otrzymał wieloletni przyjaciel astronoma, biskup warmiński Tiedemann Giese. Ten przekazał autograf dzieła jedynemu uczniowi Kopernika, astronomowi Retykowi. Ten przekazał w testamencie swojemu uczniowi Valentinowi Otto. Kolejnymi właścicielami byli astronom z Heidelbergu Jacob Christmann, Jan Ámos Komenský, gdański astronom Jan Heweliusz, następnie ślad się urywa, by w końcu w XIX wieku wylądować w zbiorach rodu Nostitz w Czechach.

Po II wojnie światowej majątek Nostitzów znacjonalizowano, a rękopis Kopernika w 1953 władze czeskie wypożyczyły do Polski z okazji obchodów 410. rocznicy urodzin astronoma. Autograf pozostał już w Polce, a oficjalnie został podarowany przez władze czeskie polskiemu rządowi 25 lipca 1956. W zamian strona polska przekazała rękopiśmienną Biblię w języku czeskim z XV wieku.

25 września 1956 na Wawelu, podczas uroczystej sesji inauguracyjnej walnego zjazdu Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Muzeum Narodowe w Warszawie przekazało rękopis Bibliotece Jagiellońskiej do Działu Rękopisów, gdzie znajduje się do dziś.

De revolutionibus... a Indeks ksiąg zakazanych

• 1543 – wydanie drukiem De revolutionibus orbium coelestium, Libri VI. Brak oficjalnego stanowiska Kościoła katolickiego, zainteresowanie wyższych dostojników treścią, którą w przedmowie, napisanej przez wydawcę, przedstawiono jako hipotezę ułatwiającą obliczenia.
• 1559 – wprowadzenie w Kościele katolickim Indeksu ksiąg zakazanych.
• 1566 – drugie wydanie De Revolutionibus..., Bazylea.
• 1616 – pierwsza sprawa Galileusza. Eksperci Kościoła tezę o tym, iż „Słońce stanowi centrum świata i jest całkowicie nieruchome pod względem ruchów lokalnych”, uznają za „bezsensowną i absurdalną z punktu widzenia filozoficznego” oraz „formalnie heretycką”. Tezę, iż „Ziemia nie stanowi centrum świata, ani nie jest nieruchoma, lecz obraca się zarówno wokół samej siebie, jak i ruchem dobowym”, uznają za podobnie absurdalną oraz „co najmniej błąd w wierze”. Ogłoszenie przez Kongregację Kardynalską Inkwizycji, że Galileusz poddaje się wyrokowi. Równocześnie, dekretem z 5 marca, Kongregacja zakazuje De revolutionibus..., wpisując na Indeks „do czasu wprowadzenia poprawek”.
• 1617 – trzecie wydanie De Revolutionibus..., pod tytułem Astronomia instaurata, Amsterdam.
• 1618-1621 – publikacja Epitome Astronomiae Copernicanae Keplera; umieszczone na Indeksie.
• 1620 – wskazanie przez Kongregację poprawek, jakie należy nanieść w De Revolutionibus...
• 1632 – publikacja głównego dzieła Galileusza: Dialogu o dwu wielkich systemach świata: ptolemeuszowym i kopernikowym, Florencja. Konfiskata i zakaz rozprowadzania.
• 1633 – proces Galileusza; powtórzenie potępienia heliocentryzmu z 1616, umieszczenie Dialogu na Indeksie.
• 1664 – bulla Aleksandra VII Speculatores domus Israel jako wstęp do wydanego przez niego Indeksu (Index librorum prohibitorum Alexandri VII Pontificis Maximi jussu editus) – potępienie wszelkich dzieł utrzymujących, że Ziemia się porusza.
• 1751 – wobec powszechnej akceptacji w środowisku naukowym heliocentrycznego obrazu naszego systemu planetarnego, objaśnianego mechaniką Newtona, papież-erudyta Benedykt XIV udziela imprimatur na druk Dzieł Zebranych Galileusza.
• 1757 – w wydaniu Indeksu przejrzanym przez Benedykta XIV z tekstu dekretów znika zapis zakazujący dzieł traktujących o heliocentryzmie, na samej liście pozostają jednak książki wpisane na tej podstawie.
• 1819 – ostatnie wydanie Indeksu zawierające De Revolutionibus... oraz inne dzieła heliocentryczne.
• 1820 – Canon Settele usiłując opublikować w Rzymie podręcznik astronomii jednoznacznie uznający heliocentryzm za prawdziwy, spotyka się z odmową Mistrza Świętego Pałacu Apostolskiego. Po odwołaniu się do papieża (który przekazuje sprawę Kongregacji) otrzymuje zezwolenie na druk.
• 1822 – 11 września Kongregacja Kardynalska Inkwizycji stwierdza, że „druk i publikacja prac traktujących o ruchu Ziemi i nieruchomości Słońca, zgodnie z powszechną opinią współczesnych astronomów, są w Rzymie dozwolone”. 25 września Pius VII zatwierdza dekret.
• 1828 – dzieło Mikołaja Kopernika zostało zwolnione z Indeksu.
• 1835 – kolejne wydanie Indeksu. Pius VII usuwa zeń De Revolutionibus... oraz pozostałe książki uznane wcześniej za heretyckie z powodu heliocentryzmu.
• 1854 – ukazanie się pierwszego polskiego przekładu dokonanego przez Jana Baranowskiego.

Upamiętnienie

• Do tytułu dzieła odwoływał się krakowski Kabaret Jama Michalika.
• W 2010 roku w Toruniu powstało Centrum Nowoczesności „Młyn Wiedzy”, zawierające stałą wystawę „O obrotach”.
• W Krakowie znajduje się placówka „De revolutionibus” – kawiarnia i księgarnia, działająca też popularyzatorsko, m.in. przez publiczne wykłady i współorganizację Copernicus Festival.

Zobacz też

• Elementy
• Philosophiae Naturalis Principia Mathematica

Linki zewnętrzne

• Rękopis De revolutionibus (Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa)

Wydania rękopisu (faksymile)

• De revolutionibus orbium coelestium ; Nicolai Copernici „De revolutionibus” codicis propria auctoris manu scripti imago phototypa ; Nicolai Copernici Opera omnia, Cracoviae ; Varsaviae 1973
• Rękopis dzieła Mikołaja Kopernika „O obrotach”: facsimile, Warszawa ; Kraków 1972

Wydania I, II i III

• Wydanie I, Norymberga 1543 r.: Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu; Biblioteka Kórnicka; Biblioteka Jagiellońska: 1, 2; Biblioteka Narodowa w Paryżu; Biblioteka Kongresu
• Wydanie II, Bazylea 1566 r.: Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu; Biblioteka Kórnicka; Biblioteka Jagiellońska: 1, 2, 3
• Astronomia Instavrata, Libris sex comprehensa…, Amstelrodami 1617 (wydanie trzecie ze zbiorów Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu)

Edycje w jęz. oryginału

• De revolutionibus orbium coelestium libri sex ; Mikołaja Kopernika Toruńczyka O obrotach ciał niebieskich ksiąg sześć, Varsaviae 1854
• Nicolai Copernici de revolutionibus libri sex, Cracoviae ; Varsaviae 1975
• De revolutionibus orbium coelestium, Norimbergae, J. Petreium, 1543 (Wikiźródła)

Tłumaczenia na jęz. polski

• De revolutionibus orbium coelestium libri sex ; Mikołaja Kopernika Toruńczyka O obrotach ciał niebieskich ksiąg sześć, Varsaviae 1854
• Mikołaj Kopernik O obrotach, Kraków, Warszawa 1976
• Mikołaja Kopernika „O obrotach”: księga pierwsza Wrocław 1987

Tłumaczenia na inne języki

• Nicolaus Copernicus On the Revolutions, Warsaw-Cracow 1978 (tłumaczenie całości na jęz. angielski)
• Tłumaczenie O obrotach na angielski (fragmenty)

Inne linki

• Królewiecki egzemplarz dzieła Mikołaja Kopernika De revolutionibus (Norymberga 1543). Dzieje dokumentu
• O wydaniach De revolutionibus
• O Koperniku, w: Urania Nr 7/8, 1965 s. 194–200