Dzierżno Duże
50°22′08″N 18°33′32″E/50,368889 18,558889
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Rzeka | |
| Data uruchomienia |
1964 |
| Powierzchnia |
6,15 km² |
| Głębokość |
20 m |
| Funkcja |
przyrodnicza, krajobrazowa, oczyszczająca, przeciwpowodziowa. |
Położenie na mapie gminy Rudziniec  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu gliwickiego  | |
| 50°22′08″N 18°33′32″E/50,368889 18,558889
| |
Dzierżno Duże – zbiornik poeksploatacyjny utworzony w 1964 roku w środkowej części doliny Kłodnicy przez zalanie dwóch wyrobisk popiaskowych o podobnej głębokości maksymalnej (do 20 metrów) oddzielonych rozmytą obecnie groblą. Zbiornik jest położony na terytorium Gliwic, Pyskowic i gminy Rudziniec, w zachodniej części województwa śląskiego na lewym brzegu Kanału Gliwickiego.
Zbiornik powstał w wyrobisku po zakończonej eksploatacji piasków podsadzkowych i wprowadzeniu do niej wód rzeki Kłodnicy w 1964 roku[1]. Powierzchnia zbiornika wynosi 516 ha[2].
Nazwa zbiornika pochodzi od Dzierżna, dzielnicy Pyskowic. Zbiornik również jest nazywany Jeziorem Rzeczyckim. W pobliżu zbiornika znajduje się drugi, mniejszy zbiornik wodny Dzierżno Małe.
Informacje ogólne
[edytuj | edytuj kod]Zbiornik zasilany jest w głównej mierze silnie zanieczyszczonymi wodami Kłodnicy za pośrednictwem trzystopniowej kaskady wlotowej. Niewielki procent dopływu powierzchniowego stanowią niewykorzystane przez żeglugę wody z piątej sekcji Kanału Gliwickiego okresowo dopływające do zbiornika za pośrednictwem jazu segmentowo-klapowego wybudowanego w wale północnym oraz wody niewielkich – okresowo płynących – potoków (Rzeczyckiego i Kleszczowskiego) zasilających zbiornik od strony południowej – ich koryta nie są zabudowane. Odprowadzanie wody ze zbiornika do Kanału Gliwickiego (Kłodnica i Kanał Gliwicki na odcinku Dzierżno – Pławniowice posiadają wspólne koryto), odbywa się przez urządzenia zrzutowo-upustowe zlokalizowane na 300 metrowej długości przekopie łączącym zbiornik z Kanałem Gliwickim. Od strony południowej i wschodniej misa zbiornika posiada charakter "naturalny", od zachodu czaszę zbiornika ogranicza zapora ziemna, a od północy wybudowano tzw. wał północny.
Parametry morfometryczne
[edytuj | edytuj kod]Podstawowe dane morfometryczne zbiornika Dzierżno Duże są następujące: minimalny poziom piętrzenia – 194,50 m n.p.m., normalny poziom piętrzenia: 202,50 m n.p.m., maksymalny poziom piętrzenia – 203,50 m n.p.m., pojemność martwa (przy minimalnym poziomie piętrzenia) – 40,5 hm³, pojemność użytkowa (przy normalnym poziomie piętrzenia) – 47,5 hm³, rezerwa powodziowa (przy maksymalnym poziomie piętrzenia) – 6,0 hm³, pojemność całkowita (przy maksymalnym poziomie piętrzenia) – 93,5 hm³, powierzchnia zbiornika przy normalnym poziomie piętrzenia – 6,15 km², długość zbiornika – 5,8 km; szerokość maksymalna zbiornika – 1,5 km, średnia szerokość – 1,0 km, głębokość maksymalna – 20 m, długość linii brzegowej – 15,7 km, wskaźnik kształtu misy zbiornika – 0,78.
Funkcje zbiornika
[edytuj | edytuj kod]Zbiornik spełnia ważne funkcje przyrodnicze i krajobrazowe (m.in. jako regionalnej rangi ostoja ptactwa wodnego[3]), a ponadto służy poprawie warunków żeglugowych na Kanale Gliwickim, oczyszcza wody silnie zanieczyszczonej Kłodnicy przez pełnienie roli „naturalnego” osadnika, zapewnia przepływ nienaruszalny, pełni zadania przeciwpowodziowe[2]. W przeszłości posiadał znaczenie dla rolnictwa i hodowli, a współcześnie jest traktowany również jako miejsce nieformalnego odłowu drobnych skorupiaków służących produkcji pokarmu dla ryb akwariowych. Charakter gospodarki wodnej w obrębie zbiornika Dzierżno Duże powoduje, iż cechuje się on wahaniami stanów wody dochodzącymi do 9 metrów.
Ichtiofauna
[edytuj | edytuj kod]W Dzierżnie Dużym występują następujące gatunki ryb: karaś, karp, leszcz, lin, okoń, płoć, szczupak[4].
Jakość wód
[edytuj | edytuj kod]Według Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska jakość wód w zbiorniku zależna jest od jakościowego i ilościowego stanu rzeki Kłodnicy, która bezpośrednio go zasila. Odnotowano również przypadki, kiedy to zbiornik stawał się źródłem wtórnego zanieczyszczania wody. Na rok 2020 jakość wód zostały ocenione jako pozaklasowe[5].
Z początkiem sierpnia 2024r. odkryto niepokojące zmiany w wodach Dzierżna Dużego oraz IV sekcji Kanału Gliwickiego. Na skutek wykrycia dużej ilości śniętych ryb oraz podejrzeń o zakwit złotej algi rozporządzeniem porządkowym Wojewody Śląskiego z dn. 05.08.2024r. wydano zakaz korzystania z wód zbiornika oraz sekcji IV Kanału Gliwickiego w km od 21+570 do 30+890 (od śluzy Dzierżno do śluzy Rudziniec)[6], który kolejno przedłużono do dnia 26 sierpnia 2024r. Do 16 sierpnia odłowiono ze zbiornika kilkadziesiąt ton martwych ryb[7]. 3 sierpnia 2024r. po potwierdzeniu występowania śnięcia ryb do działań kryzysowych, mających na celu zminimalizowanie skutków zdarzeń przystąpili pracownicy Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie w Gliwicach, do których dołączyli: Państwowa Straż Pożarna, Państwowa Straż Rybacka, PZW, wędkarze, Wojska Obrony Terytorialnej, wolontariusze. Na miejscu czynnościom mającym doprowadzić do zatrzymania wymierania zbiornika poddali się w większości społecznie wędkarze Koła PZW nr 29 Dzierżno Duże oraz zaprzyjaźnione im koła z innych części regionu i kraju[8]. Do pracy przy powstrzymaniu katastrofy ekologicznej przystąpili także inspektorzy WIOŚ w Katowicach, WIW w Katowicach oraz Policja. Dla pracujących przy wyławianiu śniętych ryb wolontariuszy i służb zorganizowano społeczne zbiórki żywności i materiałów potrzebnych do realizacji działań. Organizatorami zbiórek na terenie Knurowa i Taciszowa byli Harcerze Klubu Specjalnościowego "Macha"[3], na terenie Gliwic zarząd Rady Dzielnicy "Śródmieście" z Gliwic[1], a na terenie Pyskowic członkowie projektu Stacja Pyskowice[4].
-
Widok na Kanał Gliwicki (po lewej) i Dzierżno Duże (po prawej), sierpień 2024r. -
Dzierżno Duże, sierpień 2024r. -
Jaz nr 5 pomiędzy Kanałem Gliwickim, a Dzierżnem Dużym. Sierpień 2024r. -
Panorama zbiornika Dzierżno Duże. -
Katastrofa ekologiczna na zbiorniku Dzierżno Duże - akcja wyławiania śniętych ryb i oczyszczania wody ze złotej algi. -
Katastrofa ekologiczna na zbiorniku Dzierżno Duże - zanieczyszczone wody. -
Katastrofa ekologiczna na zbiorniku Dzierżno Duże - śnięte ryby na "stawikach" Dzierżna Dużego. -
Katastrofa ekologiczna na zbiorniku Dzierżno Duże - akcja wyławiania śniętych ryb i oczyszczania wody ze złotej algi. -
Katastrofa ekologiczna na zbiorniku Dzierżno Duże - akcja wyławiania śniętych ryb i oczyszczania wody ze złotej algi.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Dzierżno Duże, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-06-04].
- ↑ a b Zbiornik Dzierżno Duże. gliwice.rzgw.gov.pl. [dostęp 2022-06-04]. (pol.).
- ↑ a b Dzierżno i Drama. pyskowice.pl. [dostęp 2022-06-04]. (pol.).
- ↑ a b Jezioro Dzierżno Duże. fishster.pl. [dostęp 2022-06-04]. (pol.).
- ↑ Robert Machowski, Mariusz Rzętała, Martyna A. Rzętała, Zbiornik Dzierżno Duże, https://rebus.us.edu.pl/, 2020 [dostęp 2024-08-16].
- ↑ Zakaz korzystania z wód zbiornika Dzierżno Duże oraz sekcji IV Kanału Gliwickiego. Wojewoda wydał rozporządzenie porządkowe - Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Gliwicach - Portal Gov.pl [online], Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Gliwicach [dostęp 2024-08-15] (pol.).
- ↑ Telewizja Polska S.A, Dzierżno umiera! Tony martwych ryb, padają kolejne zwierzęta [online], katowice.tvp.pl [dostęp 2024-08-15] (pol.).
- ↑ Marcelina Przystał- Skarżyńska, Śnięte ryby. Eksperyment na Dzierżnie WIDEO [online], TVS.pl, 13 sierpnia 2024 [dostęp 2024-08-15] (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Mariusz Rzętała: Bilans wodny oraz dynamika zmian wybranych zanieczyszczeń zbiornika Dzierżno Duże w warunkach silnej antropopresji. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2000, s. 176. ISBN 83-226-1024-6. (pol.).
- Mariusz Rzętała. Użytkowanie jeziora poeksploatacyjnego w warunkach skrajnego obciążenia antropogenicznego na przykładzie zbiornika Dzierżno Duże. „Geographia. Studia et dissertationes”. 29, s. 15-37, 2007. ISSN 0208-5054. (pol.).
- Mariusz Rzętała: Funkcjonowanie zbiorników wodnych oraz przebieg procesów limnicznych w warunkach zróżnicowanej antropopresji na przykładzie regionu górnośląskiego. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2008, s. 172. ISBN 978-83-226-1809-7. (pol.).