Dziobowal południowy

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Dziobowal południowy
Mesoplodon grayi[1]
von Haast, 1876[2]
Ilustracja
Dorosła samica (z grupy pięciu osobników) wyrzucona na mieliznę i zmarła na Sunset Beach w Port Waikato w Nowej Zelandii w dniu 13 stycznia 2011 roku
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Nadrząd

kopytne

Rząd

Cetartiodactyla

Podrząd

Whippomorpha

Infrarząd

walenie

Parvordo

zębowce

Nadrodzina

Ziphioidea

Rodzina

zyfiowate

Rodzaj

dziobowal

Gatunek

dziobowal południowy

Synonimy
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[8]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Dziobowal południowy[9] (Mesoplodon grayi) – słabo poznany gatunek ssaka morskiego z rodziny zyfiowatych (Ziphiidae), występujący w umiarkowanych wodach półkuli południowej; według IUCN nie jest zagrożony wyginięciem.

Taksonomia[edytuj | edytuj kod]

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1876 roku niemiecki geolog i paleontolog Julius von Haast nadając mu nazwę Mesoplodon Grayi[2]. Opis ukazał się w brytyjskim czasopiśmie Proceedings of the Zoological Society of London[10]. Na holotyp składały się trzy czaszki z kawałkami skóry, które pobrano z okazów wyrzuconych przez morze na Waitangi Beach, na wyspie Chatham należącej do Nowej Zelandii[11][12][3]. Czaszki zostały dostarczone do Canterbury Museum w Christchurch przez W. Hooda[11].

Analizy filogenetyczne z 2009 roku wykazały, że M. grayi należy do kladu składającego się z M. hectori, M. peruvianus, M. perrini, M. grayi, M. stejnegeri i M. densirostris[13]. Subtelne różnice morfologiczne między M. grayi po wschodniej i zachodniej stronie Nowej Zelandii sugerowały ograniczony przepływ genów między tymi populacjami[14], ale późniejsza analiza genetyczna wykazała, że M. grayi z całej Nowej Zelandii i z zachodniej Australii były częścią dużej panmiksyjnej populacji[15]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World (jak również inne ujęcia systematyczne[12][16]) uznają ten gatunek za monotypowy[17].

Kladogram (z wyróżnieniem pozycji M. grayi) stanowi kompilację analiz Dalebouta i współpracowników (2009) oraz Caroll i współpracowników (2021)[13][18]:

Mesoplodon




M. bowdoini



M. carlhubbsi




M. layardii








M. densirostris



M. stejnegeri




M. grayi




M. perrini



M. peruvianus





M. hectori






M. europaeus




M. mirus



M. eueu





M. ginkgodens






M. bidens



Etymologia[edytuj | edytuj kod]

  • Mesoplodon: gr. μεσος mesos „środkowy”; oπλα opla „uzbrojenie”; οδους odous, οδοντος odontos „ząb”[19].
  • grayi: John Edward Gray (1800–1875), brytyjski zoolog, autor opisu wielu taksonów ssaków i gadów[20].

Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

Dziobowal południowy występuje od umiarkowanych wód południowej części Oceanu Atlantyckiego, Oceanu Indyjskiego i południowej części Oceanu Spokojnego (przy czym większość zapisów o wyrzucaniu na brzeg pochodzi z obszaru o szerokości geograficznej południowej między 30°S a 45˚S) po wody Antarktydy (do szerokości geograficznej południowej 65°S)[16][17][8]. Miejsca wyrzucenia na brzeg obejmują Nową Zelandię, południową część Australii, Południową Afrykę, Argentynę, Chile i Peru[8]. Na wschodnich i zachodnich wybrzeżach Nowej Zelandii, w szczególności wokół Wyspy Północnej i północnej części Wyspy Południowej, odnotowano liczne wyrzucenia na brzeg, w tym liczne wyrzucenia masowe[21][22]. Jeden osobnik, który utknął na holenderskim wybrzeżu[23], został uznany za zabłąkanego[16][17].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Szkielet
Wyraźnie widoczny dziób dziobowala południowego

Długość ciała 400–500 cm; masa ciała około 900 kg (niepotwierdzona)[16]. Ciało dziobawala południowego ma wrzecionowaty kształt o największym obwodzie w okolicy środka długości. Płetwa ogonowa jest szeroka w stosunku do długości ciała, a wcięcie jest ściśnięte bocznie[16]. Płetwa grzbietowa jest mała i osadzona w około dwóch trzecich odległości między czubkiem dzioba a końcem ogona. Ubarwienie jest zazwyczaj ciemnobrązowe, ciemnoszare lub czarne i zazwyczaj jaśniejsze po stronie brzusznej[16]. Końcówka rostrum jest często zabarwiona na biało, zwłaszcza u dorosłych samców[16]. Rostrum i żuchwa tworzą długi, wyraźny dziób, a na gardle znajdują się dwa rowki. U dorosłych samców po obu stronach żuchwy znajduje się po jednym kle; kły ustawione są mniej więcej w połowie linii żuchwy[16]. Kły są w przybliżeniu trójkątne, ale z czasem mogą się mocno zużyć[16]. Samice są bezzębne[13].

Ekologia[edytuj | edytuj kod]

Dziobowal południowy występuje w wodach o głębokości powyżej 200 m[16]; nieliczne obserwacje w płytkich wodach dotyczą zwykle chorych zwierząt, tuż przed wyrzuceniem na ląd[8]. Podobnie jak inne gatunki dziobowalów, dziobowale południowe mogą występować częściej na obszarach o złożonej topografii dna morskiego, ale to wciąż wymaga potwierdzenia[16]. Brak informacji na temat wzorców aktywności[16].

Chociaż często zakłada się, że dziobowale południowe żywią się głębinowymi głowonogami (np. kałamarnice), analizy zawartości żołądków wyrzuconych na brzeg osobników sugerują, że mogą one przede wszystkim spożywać głębinowe gatunki ryb[16] (np. morszczuki, Lampadena czy Photichthys argenteus)[8]. Podobnie jak inne gatunki zyfiowatych, dziobowale południowe przez większość swojego życia prawdopodobnie żerują na głębokościach większych niż 500 m[16].

Prawie nic nie wiadomo o biologii rozrodu dziobowali południowych[16]. Samice rodzą jedno młode, a ciąża prawdopodobnie trwa dwanaście miesięcy[16]. Potomstwo prawdopodobnie pozostaje zależne od matek przez okres co najmniej roku.

Nie ma dostępnych szczegółowych informacji dotyczących migracji, areałów osobniczych i organizacji społecznych dla tego gatunku, ale obserwacje dziobowalów południowych na morzu dotyczą zwykle stosunkowo małych grup składających się z pięciu lub mniej osobników[16]; średnia wielkość grupy dla 31 obserwacji na morzu wynosiła 3,1 zwierzęcia (zakres 1–8)[21]. Bardzo mało wiadomo o typowym składzie tych grup[16]; na podstawie wyrzuconych na ląd zwierząt, Patel i współpracownicy zasugerowali, że gatunek ten może występować w grupach segregowanych płciowo, często obejmujących niespokrewnione osobniki[24].

Zależności międzygatunkowe[edytuj | edytuj kod]

W 2016 roku udokumentowano drapieżnictwo orek oceanicznych (Orca orcinus) na dziobowalach południowych[25].

Status zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern „najmniejszej troski”)[8]. Umieszczony w ClTES w załączniku II[16]. Nie ma szacunków dotyczących globalnej wielkości populacji dziobawala południowego[8]. Gatunek ten może być jednym z liczniejszych gatunków dziobowali i może być stosunkowo powszechny na niektórych obszarach, takich jak wody na południu Nowej Zelandii[8][16]. Podobnie jak inne gatunki dziobowali, dziobowale południowe są potencjalnie narażone na połykanie plastikowych śmieci i hałas czyniony przez człowieka, a poszczególne osobniki mogą być łapane jako przyłów w połowach z użyciem sieci dryfujących[16]. Jako gatunek ograniczony do chłodniejszych wód może być również podatny na skutki zmian klimatu[16]. Niemniej jednak nic nie wiadomo na temat formy ani zakresu tych potencjalnych oddziaływań[16].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Nie Berardius Hectori J.E. Gray, 1871; holotyp: żuchwa i zęby; miejsce typowe: Kaikoura, Nowa Zelandia[3].
  2. ↑ Kombinacja nazw.
  3. ↑ Holotyp: część czaszki znajdująca się w Royal College of Surgeons; miejsce typowe: Nowa Zelandia[3].
  4. ↑ Holotyp: przegubowy szkielet z Muzeum Brytyjskiego; miejsce typowe: południowy Ocean Spokojny, Nowa Zelandia[3].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Mesoplodon grayi, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b van Haast 1876 ↓, s. 9.
  3. ↑ a b c d P. Hershkovitz. Catalog of Living Whales. „Bulletin of the United States National Museum”. 246, s. 130–132, 1966. (ang.). 
  4. ↑ J. Hector. Notice of a Variation in the Dentition of Mesoplodon hectori, Gray. „Transactions and proceedings of the New Zealand Institute”. 6, s. 86, ryc. xv.a, 1873. (ang.). 
  5. ↑ J.F.J. van Haast. On Oulodon: a new genus of Ziphioid Whales. „Transactions and Proceedings of the New Zealand Institute”. 9, s. 450, 1876. (ang.). 
  6. ↑ W.H. Flower. A further contribution to our knowledge of the existing ziphioid whales, of the genus Mesoplodon. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1877 (2), s. 684, 1878. (ang.). 
  7. ↑ W.H. Flower. A further Contribution to the Knowledge of the existing Ziphioid Wliales. Genus Mesoplodon. „Transactions of the Zoological Society of London”. 10, s. 417 (przypis), 1878. (ang.). 
  8. ↑ a b c d e f g h R.L. Pitman & B.L. Taylor, Mesoplodon grayi, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2022-1 [dostęp 2022-08-21] (ang.).
  9. ↑ Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 191. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  10. ↑ van Haast 1876 ↓, s. 7–13.
  11. ↑ a b van Haast 1876 ↓, s. 7.
  12. ↑ a b D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Mesoplodon grayi. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-08-21].
  13. ↑ a b c M.L. Dalebout, D. Steel & C.S. Baker. Phylogeny of the Beaked Whale Genus Mesoplodon (Ziphiidae: Cetacea) Revealed by Nuclear Introns: Implications for the Evolution of Male Tusks. „Systematic Biology”. 57 (6), s. 857–875, 2009. DOI: 10.1080/10635150802559257. (ang.). 
  14. ↑ K.F. Thompson, K Ruggiero, C.D. Millar, R. Constantine & A.L. van Helden. Large-scale multivariate analysis reveals sexual dimorphism and geographic differences in the Gray’s beaked whale. „Journal of Zoology”. 294 (1), s. 13–21, 2014. DOI: 10.1111/jzo.12151. (ang.). 
  15. ↑ K.F. Thompson, S. Patel, C.S. Baker, R. Constantine & C.O. Millar. Bucking the trend: genetic analysis reveals high diversity, large population size and low differentiation in a deep ocean cetacean. „Heredity”. 116 (3), s. 277–285, 2016. DOI: 10.1038/hdy.2015.99. (ang.). 
  16. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w C. MacLeod: Family Ziphiidae (Beaked Whales). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 4: Sea Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2014, s. 355. ISBN 978-84-96553-93-4. (ang.).
  17. ↑ a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 288. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  18. ↑ E.L. Carroll, M.R. McGowen, M.L. McCarthy, F.G. Marx, N. Aguilar, M.L. Dalebout, S. Dreyer, O.E. Gaggiotti, S.S. Hansen, A. van Helden, A.B. Onoufriou, R.W. Baird, C.S. Baker, S. Berrow, D. Cholewiak, D. Claridge, R. Constantine, N.J. Davison, C. Eira, R.E. Fordyce, J. Gatesy, G.J.G. Hofmeyr, V. Martín, J.G. Mead, A.A. Mignucci-Giannoni, P.A. Morin, C. Reyes, E. Rogan, M. Rosso, M.A. Silva, M.S. Springer, D. Steel & M.T. Olsen. Speciation in the deep: genomics and morphology reveal a new species of beaked whale Mesoplodon eueu. „Proceedings of the Royal Society B”. Biological sciences. 288 (1961), s. 20211213, 2021. DOI: 10.1098/rspb.2021.1213. (ang.). 
  19. ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 415, 1904. (ang.). 
  20. ↑ B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 165. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).
  21. ↑ a b M.L. Dalebout, C.G. Russell, M.J. Little & P. Ensor. Observations of live Gray’s beaked whales (Mesoplodon grayi) in Mahurangi Harbour, North Island, New Zealand, with a summary of at-sea sightings. „Journal of the Royal Society of New Zealand”. 34 (4), s. 347–356, 2004. DOI: 10.1080/03014223.2004.9517771. (ang.). 
  22. ↑ K.F. Thompson, C.D. Millar, C.S. Baker, M. Dalebout, D. Steel, A.L. van Helden & R.C. Constantine. A novel conservation approach provides insights into the management of rare cetaceans. „Biological Conservation”. 157, s. 331–340, 2013. DOI: 10.1016/j.biocon.2012.07.017. (ang.). 
  23. ↑ H. Boshma. Maxillary teeth in specimens of Hyperoodon rostratus (Muller) and Mesoplodon grayi Von Haast stranded on the Dutch coasts. „Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen”. 53, s. 779, 1950. (ang.). 
  24. ↑ S. Patel, K.F. Thompson, A.W. Santure, R. Constantine & C.D. Millar. Genetic kinship analyses reveal that Gray’s beaked whales strand in unrelated groups. „Journal of Heredity”. 108 (4), s. 456–461, 2017. DOI: 10.1093/jhered/esx021. (ang.). 
  25. ↑ R. Wellard, K. Lightbody, L. Fouda, M. Blewitt, D. Riggs & C. Erbe. Killer Whale (Orcinus orca) predation on beaked whales (Mesoplodon spp.) in the Bremer Sub-Basin, Western Australia. „PLoS ONE”. 11 (12), s. e0166670, 2016. DOI: 10.1371/journal.pone.0166670. (ang.). 

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dziobowal_południowy&oldid=72096618”