Estońskie przebudzenie narodowe
Estońskie przebudzenie narodowe (est. Ärkamisaeg) – okres w dziejach XIX-wiecznej Estonii, gdy Estończycy uznali siebie za naród zdolny do samodzielnych rządów. Ramy czasowe obejmują lata 50. XIX wieku, jako początek, i rok 1918, w którym ogłoszono utworzenie Republiki Estońskiej jako koniec epoki[1]. Ten termin bywa również stosowany do opisu sytuacji w Estonii w latach 1988–1990, gdy Estończycy zbuntowali się przeciw rządom radzieckim[2].
Tło historyczne[edytuj | edytuj kod]
Estonia nie utworzyła wcześniej swojej państwowości, choć poszczególne hrabstwa (est. maakondad) jednoczyły się w czasie najazdów i współpracowały na innych polach. Jednak praktycznie nieustająco i zależnie od epoki, Estonia znajdowała się pod panowaniem albo Zakonu Kawalerów Mieczowych, albo Danii, albo Rzeczypospolitej Obojga Narodów, a także Szwecji. Od 1721 roku nastało z kolei panowanie rosyjskiego caratu[1].
Do czasu rosyjskiej dominacji to Niemcy bałtyccy byli grupą uprzywilejowaną na ziemiach estońskich. Tworzyli stan szlachecki, podczas gdy Estończycy byli warstwą chłopską, którą dręczono pańszczyzną i izolowano od własnego języka za sprawą wszechobecnej niemczyzny. Z kolei w okresie rosyjskim Niemcy nadal pełnili ważną rolę i choć zaczęło powstawać niemieckie środowisko estofilów (np. lekarz Georg Julius Bertram-Schultz[3]), to w większości Niemcy nadal blokowali zapędy tożsamościowe Estończyków i współpracowali z urzędnikami rosyjskimi[4].
W XIX wieku, w czasie budzenia się ruchów narodowych w Europie, nasilona rusyfikacja na ziemiach estońskich doprowadziła do osłabienia pozycji Niemców bałtyckich. Jednocześnie zniesiono pańszczyznę, a także rosła liczba wykształconych Estończyków i znaczenie uniwersytetu w Tartu (ówcześnie: Dorpat)[1].
Z inicjatywy Jakoba Hurta zbierano folklor estoński[5]. Powstawała też poezja i dramaturgia w języku narodowym – tworzyli ją m.in. przedwcześnie zmarły „ojciec literatury estońskiej” Kristjan Jaak Peterson[6], Lydia Koidula, a w późniejszym okresie Marie Under[7]. Estończycy doczekali się też własnego[1] eposu narodowego w języku estońskim pt. „Kalevipoeg” (Syn Kaleva) autorstwa Friedriecha Reinholda Kreutzwalda[8]. Estoński ruch narodowy działał na dwóch biegunach – część aktywistów kierowała sympatie w stronę rosyjską (Carl Robert Jakobson), część natomiast w kierunku niemieckich tradycji i kultury.
24 lutego 1918 roku tłumy Estończyków zebrały się w Parnawie (est. Pärnu), by wysłuchać odczytywanej deklaracji niepodległości Estonii. Mimo że dzień później kraj zajęli Niemcy, dzień ten jest świętowany jako Dzień Niepodległości Estonii[4].
Kalendarium[edytuj | edytuj kod]
- 1739 – Biblia Antona thora Hellego przetłumaczona z hebrajskiego na język (północno) estoński, pod redakcją Antona Thora Hellego[9].
- W 1853 – pierwsza wersja „Kalevipoeg” (13 817 wersów) zatrzymana przez cenzurę, 1857–1861 inne wydania, 1862 – wydanie pełne w 20. pieśniach[10].
- 1857 – „Perno Postimees” – pierwsza codzienna gazeta w języku estońskim, wychodząca w Parnawie[11].
- 1863 – początek wydawania przez Jakoba Hurta ogromnego zbioru estońskich pieśni ludowych i poezji[5].
- 1865 – w Dorpacie powstaje Towarzystwo Pieśni i Tańca „Vanemuine"[12].
- W 1868 zniesiono pańszczyznę (wcześniej, w 1816, car Aleksander I anulował poddaństwo osobiste w guberni estlandzkiej, a w 1819 – w guberni inflanckiej).
- 1870 – powstał pierwszy teatr estoński, kierowany przez poetkę i dramatopisarkę Lydię Koidulę[13][12].
- W 1869 roku zorganizowano pierwszy Estoński Festiwal Pieśni i Tańca, który zgromadził 20 tysięcy uczestników. Duża część repertuaru była jednak w języku niemieckim[14].
- 1878 – Carl Robert Jakobson zakłada gazetę „Sakala”, gdzie występuje z dominacją niemieckich właścicieli ziemskich[15].
- 17.09.1881 roku – za sprawą młodego poety Jaana Bergmanna, który tworzy wiersz o „fladze powiewającej nad Estonią”, wśród tartuskiej społeczności studenckiej powstaje pierwsza flaga Estonii[16].
- 1888 – otwarcie gimnazjum, które od 1860. roku planowane było jako placówka z wykładowym estońskim – polityka rusyfikacyjna jednak nie pozwoliła na zrealizowanie tych zamierzeń[1].
- Od 1897 roku zaczęła wychodzić gazeta estońskojęzyczna „Eesti Postimees”, której wydawcą był Johann Voldemar Jaansen[11].
- 1917 – w Tallinie powstaje literacka grupa „Siuru”, postulująca tworzenie literatury w języku estońskim[7].
- 24 lutego 1918 – deklaracja niepodległości Republiki Estonii[4].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e Estoński ruch narodowy w XIX i na początku XX w. – Histmag.org [online] [dostęp 2018-04-15].
- ↑ Józef. Darski, Estonia. Historia, współczesność, konflikty narodowe, Warszawa: Instytut Polityczny, 1995, ISBN 978-83-86191-01-7, OCLC 37624832.
- ↑ Kristīne Barkovska, Andris Kazjukevičs, Polska i kraje Bałtyckie w dialogu kultur, „Polijas un Baltijas kultūras sakari”, 2007.
- ↑ a b c Estonia. Mały naród, który postawił się imperium, „wyborcza.pl” [dostęp 2018-04-15] (pol.).
- ↑ a b Z wizytą w Estońskim Archiwum Folkloru | Pismo Folkowe [online], pismofolkowe.pl [dostęp 2018-04-15] (pol.).
- ↑ Portret „pierwszego poety” estońskiego – Kristjana Jaaka Petersona – Eesti.pl, „Eesti.pl”, 10 czerwca 2005 [dostęp 2018-04-15] (pol.).
- ↑ a b Grzegorz. Gazda, Słownik europejskich kierunków i grup literackich XX wieku., wyd. 1, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, ISBN 83-01-13181-0, OCLC 48802779.
- ↑ Kalevipoeg – Eesti.pl, „Eesti.pl”, 6 sierpnia 2009 [dostęp 2018-04-15] (pol.).
- ↑ Marcin Czerwień, Proza historyczna Jaana Krossa: Filozofia pisarstwa, metoda twórcza, estońskość, Wydawnictwo UJ, 2013, s. 55, przypis 278., ISBN 978-83-233-8907-1.
- ↑ Stefan Pastuszewski, Stefan Pastuszewski – Tasowanie pomników w Dorpacie [online], www.akant.org [dostęp 2018-04-15] (pol.).
- ↑ a b Zubiński, Tadeusz, 1953–, Ciche kraje, wyd. 1, Rzeszów: Fosze, 2006, s.57, ISBN 978-83-88845-63-5, OCLC 76915722.
- ↑ a b Piotr Wojciech Kotlarz, Historia dramaturgii, 2016, s. 393, ISBN 83-7859-717-2.
- ↑ Teatr estoński – Eesti.pl, „Eesti.pl”, 29 września 2006 [dostęp 2018-04-15] (pol.).
- ↑ Baltic song and dance celebrations – intangible heritage – Culture Sector – UNESCO [online], ich.unesco.org [dostęp 2018-04-15] (ang.).
- ↑ Jakobson Carl Robert, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2018-04-15].
- ↑ Marie Alice L’Heureux, Appropriating Space: Ideology and Identity in the Cultural Landscape of Estonia, 2002.