Europejska Przestrzeń Badawcza

Logo Europejskiej Przestrzeni Badawczej

Europejska Przestrzeń Badawcza (ang. European Research Area, ERA) – inicjatywa Unii Europejskiej (UE) mająca na celu integrację potencjału naukowego i technologicznego w UE. Koncepcja Europejskiej Przestrzeni Badawczej stanowi nadrzędną strategię europejskiej polityki badawczej. Celem jest umożliwienie naukowcom swobodnego przemieszczania się w UE oraz swobodnego przepływu wiedzy i technologii. Państwa członkowskie UE i Komisja Europejska koordynują działania na rzecz skutecznego i spójnego podejścia do polityki badawczej. Należy wspierać badania naukowe i innowacje w celu wniesienia wkładu w Europejski Zielony Ład (Green Deal) i w sprostania głównym wyzwaniom społecznym. Ważnym instrumentem realizacji Europejskiej Przestrzeni Badawczej są Programy Ramowe UE w zakresie badań i rozwoju. Od 1984 roku Komisja Europejska prowadzi wieloletnie programy ramowe w zakresie badań i innowacji (obecnie Horyzont Europa) w celu promowania wielonarodowej współpracy w kluczowych obszarach badań medycznych, ekologicznych, przemysłowych czy społeczno-ekonomicznych. Oprócz wsparcia finansowego w ramach programów ramowych Europejska Przestrzeń Badawcza ma na celu poprawę otoczenia politycznego dla konkurencyjnych badań i innowacji poprzez jednolite warunki ramowe.

Historia Europejskiej Przestrzeni Badawczej

Polityka badawcza UE jest tak stara jak sama Unia Europejska. W 1952 roku zdecydowano się na współpracę w dziedzinie polityki energetycznej. Idea rzeczywistej europejskiej przestrzeni badawczej sięga czasów ówczesnego unijnego komisarza ds. badań Ralfa Dahrendorfa. Już w latach 70. rozwinął on wizję europejskiego obszaru wiedzy, który przekracza granice państwowe i zapewnia dobrą równowagę między współpracą a konkurencją. Komisja Europejska oficjalnie zainicjowała Europejską Przestrzeń Badawczą w 2000 r. W komunikacie formułowana jest idea europejskiego „wewnętrznego rynku badań”, w ramach którego naukowcy, wiedza i technologie mogą swobodnie się przemieszczać. Dąży się również do lepszej koordynacji krajowych polityk badawczych. Wspólna europejska polityka badawcza powinna zapobiegać pozostawaniu badań europejskich w tyle za konkurencją w USA, Japonii i innych krajach. Cel konkurencyjności został określony w traktacie lizbońskim w 2009 r., a realizacja europejskiej przestrzeni badawczej została również zakotwiczona w prawie pierwotnym.

Priorytety ERA

W 2012 r. w ramach ogólnounijnej wspólnej polityki badawczej wyznaczono sześć priorytetów:

1. Zwiększenie efektywności krajowych systemów badawczych
2. Zwiększona współpraca ponadnarodowa i konkurencyjność
3. Otwarty rynek pracy dla naukowców
4. Równość płci i uwzględnianie problematyki płci w badaniach
5. Optymalny obieg, dostęp do i transfer wiedzy naukowej
6. Współpraca międzynarodowa

Wdrażanie Europejskiej Przestrzeni Badawczej i sześciu priorytetów zostało odnotowane w sprawozdaniach z postępów ERA. Sprawozdanie z postępów za 2018 r. wykazało spowolnienie we wdrażaniu. Dało to możliwość zainicjowania kompleksowej reorientacji europejskiej przestrzeni badawczej. Podczas niemieckiej prezydencji w Radzie UE w 2020 r. uzgodniono nowy cel ERA. „Nowa Era” powinna być w stanie sprostać zmienionym warunkom, takim jak cyfryzacja, oraz podjąć zmieniającą się rolę nauki w społeczeństwie. Doskonałość naukowa jest ważnym elementem wspólnej europejskiej przestrzeni badawczej jako cel. Jednocześnie jednak świadomie słabsze regiony Europy mają być promowane i włączane w sieci naukowe.

Inwestycje w badania i innowacje

Państwa członkowskie UE wyznaczyły sobie, że na inwestycje w badania i innowacje powinny przeznaczać 3% swojego produktu krajowego brutto (PKB). Ta kwota na badania stanowi kluczowy wskaźnik ekonomiczny, który wskazuje na koszty badań i rozwoju jako procent produktu krajowego brutto (PKB). Europejska średnia wynosząca 3% nie została jeszcze osiągnięta.

Średnie: strefa euro (19): 2,23, (27): 2.2

Pozycja	Państwo	Wydatki na badania i rozwój jako procent PKB (2019)
1.	Szwecja	3,39
2.	Austria	3,19
3.	Niemcy	3,17
4.	Dania	2,96
5.	Belgia	2,89
6.	Finlandia	2,79
7.	Francja	2,19
8.	Holandia	2,16
9.	Słowenia	2,04
10	Republika Czeska	1,94
11.	Estonia	1,61
12.	Węgry	1,48
13.	Włochy	1,45
14	Portugalia	1,40
15	Polska	1,32
16	Grecja	1,27
17	Hiszpania	1,25
18	Luksemburg	1,19
19	Chorwacja	1,11
20	Litwa	0,99
21	Bułgaria	0,84
22	Słowacja	0,83
23	Irlandia	0,78
24	Łotwa	0,64
25	Cypr	0,63
26	Malta	0,61
27	Rumunia	0,48

(Źródło: Eurostat)

Zobacz też

• Europejski Zielony Ład
• Europejski Obszar Szkolnictwa Wyższego
• Horyzont 2020
• Horyzont Europa
• Europejskie Forum Strategii ds. Infrastruktur Badawczych (ESFRI)

Linki zewnętrzne

• Witryna internetowa ERA Komisji Europejskiej (w języku angielskim)
• Strona internetowa ERA z przykładami współpracy badawczej
• Strategia rządu federalnego Niemiec dla Europejskiej Przestrzeni Badawczej
• Portal ERA w Austrii