Flora Lilienfeld
| Państwo działania | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
13 stycznia 1886 |
| Data i miejsce śmierci |
14 lipca 1977 |
| doktor | |
| Specjalność: botanika, genetyka | |
| Alma Mater | |
| Doktorat |
1914 |
| Zatrudnienie | |
| Uczelnia | |
| Instytut |
Kaiser-Wilhelm-Institut für Biologie w Berlin-Dahlem |
| Uczelnia | |
Flora Lilienfeld, Flora Lilienfeldówna (ur. 13 stycznia 1886 we Lwowie, zm. 14 lipca 1977 w Mishima[1]) – polska uczona pochodzenia żydowskiego, botaniczka specjalizująca się w systematyce wątrobowców i genetyce roślin. Naukowiec o międzynarodowym znaczeniu, swoje badania prowadziła w Polsce, Niemczech i Japonii, gdzie ostatecznie osiedliła się na stałe[1].
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Urodziła się 13 stycznia 1886 roku we Lwowie jako Flora Alicja[1], córka Sary z domu Jampoler[2] i Zygmunta Lilienfeldów. Rodzice byli zasymilowanymi Żydami, posiadali majątek ziemski Jezierna koło Tarnopola. Ojciec był z zawodu adwokatem. Miała starszego brata Juliusa Edgara[1].
Do gimnazjum uczęszczała we Lwowie. W 1905 roku rozpoczęła studia na Uniwersytecie Lwowskim w zakresie botaniki[1]. Już podczas studiów pod kierunkiem prof. Marina Raciborskiego specjalizowała się w systematyce wątrobowców. Przez kilka lat po zakończeniu studiów pracowała jako asystentka w Instytucie Biologiczno-Botanicznym Uniwersytetu Lwowskiego[3], kierowanym przez profesora Raciborskiego do 1912 roku. Stopień naukowy doktora filozofii w zakresie botaniki otrzymała w 1914 roku na podstawie pracy o reliktowym wątrobowcu Haplomitrium hookeri odkrytym w Karpatach Pokuckich[1].
W tym samym roku wyjechała do Niemiec na Uniwersytet w Münsterze, gdzie pod kierunkiem doktora Carla Corrensa specjalizowała się w genetyce. Jeszcze w 1914 roku przeniosła się wraz z nim jako asystentka do Kaiser-Wilhelm-Institut für Biologie w Berlinie-Dahlem, gdzie pracowała przez okres I wojny światowej. Wiosną 1920 roku wyjechała na 6 miesięcy do Szwecji, podejmując pracę asystentki doktora Hermana Nilssona-Ehle w Akarp, eksperymentalnej stacji Uniwersytetu w Lund, i pogłębiając wiedzę z genetyki roślin uprawnych. Następnie w 1921 roku przez 6 miesięcy pracowała w Kopenhadze jako asystentka doktora Erica Lindharda, poznając metody doświadczeń polowych w państwowej stacji doświadczalnej w Tystofte[1].
W 1922 roku wróciła do Polski i podjęła pracę badawczą i hodowlaną w Stacji we Włoszanowie, należącej do Towarzystwa Akcyjnego „Siew” z Poznania. Opiekunem naukowym Stacji był prof. Bronisław Niklewski z Uniwersytetu Poznańskiego. Pracowała nad wyhodowaniem odmian roślin uprawnych dostosowanych do warunków lokalnego rolnictwa, aż do 1926 roku, w którym Stacja musiała zredukować program badawczy[1].
W latach 1926–1928 pracowała ponownie w Instytucie profesora Corrensa w Berlinie-Dahlem[1], także pod kierunkiem Richarda Goldschmidta[2], szukając równocześnie odpowiedniego zatrudnienia w kraju. Na zaproszenie doktora Hitoshiego Kihary (1893–1986) podjęła pracę w Japonii. Od kwietnia 1929 roku pracowała jako wykładowca genetyki w Instytucie Genetyki Cesarskiego Uniwersytetu w Kyoto. Ponieważ jako cudzoziemka nie mogła liczyć na awans na uczelni, przyjęła propozycję objęcia stanowiska profesora w chińskim Uniwersytecie Sun Jat-sena w Kantonie. Opuściła Kyoto 25 września 1936 roku i w drodze do Chin udała się na wyspę Saint Thomas, gdzie mieszkał jej brat. Wybuch drugiej wojny chińsko-japońskiej uniemożliwił jej zarówno powrót do Japonii, jak i kontynuację podróży. Przez kilka lat przebywała u brata i u rodziny w Bostonie. W tym czasie uzyskała obywatelstwo USA[1].
W latach czterdziestych profesor Władysław Szafer zapraszał ją do powrotu do kraju i objęcia funkcji dyrektora Ogrodu Botanicznego we Wrocławiu, na co jednak się nie zdecydowała. Dopiero w 1950 roku na prośbę prof. Kihary powróciła do pracy naukowej w Japonii. Od 7 lipca 1950 pracowała w Kihara Institute for Biological Research w Yokohamie, a od 1 kwietnia 1954 również w National Institute of Genetics w Mishima. W Instytucie Genetyki pracowała do przejścia na emeryturę w 1963 roku, pozostając jego członkiem honorowym[1].
Zmarła 14 lipca 1977 roku w Mishima. Jej prochy zostały pochowane na terenie buddyjskiej świątyni Ryutakuji w Mishima[1].
Działalność naukowa[edytuj | edytuj kod]
W pierwszym okresie jej zainteresowania naukowe kształtowały się, pod wpływem lwowskiego profesora Mariana Raciborskiego, wokół botaniki florystycznej, ze szczególnym uwzględnieniem badania składu flory ziem polskich, głównie wątrobowców. Zbierała je z okolic Lwowa, Karpat Pokuckich, Tatr i Pienin (najpierw 5, potem kolejnych 49 z Karpat Bukowińskich, 15 z Czarnohory, 4 z Karpat Pokuckich, pojedyncze z Karpat Wschodnich[4]). Badała także zbiory gromadzone przez innych botaników (25 gatunków z Karpat Wschodnich ze zbiorów Hiacynta Łobarzewskiego[4]). W efekcie wydała wydawnictwo zielnikowe „Hepaticae Poloniae exsiccatae” (1911[3]), dwa spisy wątrobowców z Galicji oraz rozprawę o relikcie glacjalnym jednoczepku Hookera Haplomitrium hookeri z Karpat Pokuckich. Opracowała także kilka rodzin roślin jednoliściennych do pierwszego tomu „Flory polskiej” (1919). Z opracowań opublikowanych w tym okresie jest najbardziej znana w polskiej botanice[1].
Od 1914 roku skierowała swoje zainteresowania badawcze ku genetyce, które rozwijała przez kolejne lata w ośrodkach naukowych w Niemczech, Szwecji, Danii, Polsce i w końcu w Japonii. Pod kierunkiem Corrensa napisała kilka prac o dziedziczeniu cech, zwracając uwagę na zjawisko sprzężenia genów. Podczas pracy w stacji we Włoszanowie prowadziła doświadczenia nad odmianami roślin uprawnych, ale także obserwacje genetyczne krzyżowania ślazu drobnokwiatowego Malva parviflora. Badania prowadzone w Japonii wspólnie z profesorem Kiharą dotyczyły między innymi genetyki pszenicy Triticum i rodzajów pokrewnych. Do jej najważniejszych prac należy ogłoszone w 1951 roku podsumowanie badań nad genomem Triticum i Aegilops. Samodzielnie badała cechy mieszańców i dziedziczenie płci gatunków z rodzaju Fragaria, wyniki publikując w trzech obszernych rozprawach (1933–1936)[1].
Wniosła istotny wkład w rozwój badań genetycznych w Japonii, wspierając Hitoshiego Kiharę i jego zespół w budowaniu relacji z międzynarodowym środowiskiem naukowym. Uznawana jest za jego najważniejszą współpracowniczkę[5]. Przekazywała zdobytą w Europie wiedzę o genetyce i nowoczesnych metodach badań, a dzięki znajomości kilku języków (niemiecki, francuski, angielski, rosyjski), wspomagała zespół jako tłumaczka i korektorka praca naukowych, umożliwiając publikowanie w zagranicznych czasopismach[1][5].
Członkostwo[edytuj | edytuj kod]
Należała do Polskiego Towarzystwa Botanicznego (znajduje się w wykazach członków z 1927 i 1929 roku)[1].
Nagrody i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
W listopadzie 1968 roku otrzymała wysokie odznaczenie japońskie z rąk cesarza Shōwa, w dowód uznania jej działalności dla rozwoju nauki w Japonii[1].
Wybrane publikacje[edytuj | edytuj kod]
Opublikowała około 40 prac naukowych, większość z zakresu genetyki roślin, w tym[1]:
- Flora Lilienfeld, Niezwykła budowa miękiszu zielonego tytoniu i leszczyny, „Spraw. z czynn. i pos. A. U. Kraków”, 15 (7), 1910, s. 36.
- Flora Lilienfeld, Hepaticae Poloniae exsiccatea (I. Nr 1–50), „Kosmos (Lwów)”, 35, 1910, s. 732–738.
- Flora Lilienfeld, Przyczynki do znajomości Haplomitrium Hookeri N. v. E., „Spraw. z czynn. i pos. A. U. Kraków”, 16 (5), 1911, s. 13.
- Flora Lilienfeld, Wątrobowce Karpat pokuckich w zbiorach H. Łobarzewskiego, „Kosmos (Lwów)”, 36, 1911, s. 300–302.
- Flora Lilienfeld, Hepaticae Poloniae exsiccatea (II. Nr 51–100), „Spraw. Kom. Fiz. A. U. Kraków”, 46 (II), Lwów 1914, s. 51–58.
- Flora Lilienfeld, Rząd: Helobiae, Bagienne (z wyj. Juncaginaceae); rodzina Typhaceae, Rogożowate; rodzina Araceae, Obrazkowate; rodzina Lemnaceae, Rzęsowate, [w:] M. Raciborski, W. Szafer (red.), Flora polska, t. 1, 1919, s. 55–90, 400-411.
- Flora Lilienfeld, Vererbungsversuche min schlitzblättrigen Sippen von Malva parviflora. I. Die laciniata-Sippe, „Bibl. Genet.”, 13, 1929, s. 1–214.
- H. Kihara, Flora Lilienfeld, Genomanalyse bei Triticum und Aegilops IV. Untersuchungen an Aegilops x Triticum und Aegilops x Aegilops - Bastarden., „Cytologia”, 3, 1932, s. 384–456.
- Flora Lilienfeld, Karyologische und genetische Studien an Fragaria I. Ein tetraploider fertiler Bastard zwischen F. nipponica (n = 7) und F. elatior (n = 21), „Jap. Journ. Bot.”, 6, 1933, s. 425–458.
- Flora Lilienfeld, Genome analysis in Triticum and Aegilops X. Concluding review, „Cytologia”, 16, 1951, s. 101–123.
- H. Kihara, Flora Lilienfeld, Mutations in Pharbitis Nil induced by gamma rays, „Ann. Rep. Nat. Inst. Genet. Japan”, 12 (1961), 1962, s. 108.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Tadeusz Majewski, Flora Lilienfeldówna (1886-1977), „Wiadomości Botaniczne”, 33 (3), 1989 [dostęp 2022-03-13].
- ↑ a b Reinhard Rürup, Schicksale und Karrieren: Gedenkbuch für die von den Nationalsozialisten aus der Kaiser-Wilhelm Gesellschaft vertriebenen Forscherinnen und Forscher: Flora Alice Lilienfeld, Wallstein Verlag, 2008, s. 259, ISBN 978-3-89244-797-9.
- ↑ a b Piotr Köhler, Zarys historii badań botanicznych Podkarpacia (do 1939), „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, 2016 (1), Wydawnictwo IHN PAN, s. 73 [dostęp 2022-03-12].
- ↑ a b Janusz M. Ślusarczyk, Polskie badania botaniczne i mykologiczne w Karpatach Wschodnich do roku 1918. Zarys problematyki, „Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie Rok LXV (2020)”, s. 96-97, ISSN 1642-2503 [dostęp 2022-03-16].
- ↑ a b Kaori Iida, Genetics and “Breeding as a Science”: Kihara Hitoshi and the Development of Genetics in Japan in the First Half of the Twentieth Century, [w:] D. Phillips, S. Kingsland (red.), New Perspectives on the History of Life Sciences and Agriculture, „Archimedes (New Studies in the History and Philosophy of Science and Technology)”, 40, Springer, 2015, DOI: 10.1007/978-3-319-12185-7_21 [dostęp 2022-03-16].