Ogród Botaniczny Uniwersytetu Wrocławskiego

Ogród Botaniczny Uniwersytetu Wrocławskiego

nr rej. z 1974
Widok na staw w ogrodzie
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miejscowość	Wrocław
Dzielnica	Stare Miasto
Adres	ul. Sienkiewicza 23
Powierzchnia	7.5 ha
Data założenia	1811
Położenie na mapie Wrocławia Ogród Botaniczny Uniwersytetu Wrocławskiego
Położenie na mapie Polski Ogród Botaniczny Uniwersytetu Wrocławskiego
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Ogród Botaniczny Uniwersytetu Wrocławskiego
51°06′57,01″N 17°02′51,07″E
Strona internetowa

Pomnik Karola Linneusza

Grupa dębów szypułkowych w ogrodzie

Basen dla roślin wodnych

Mostek przez staw

Popiersie prof. Heinricha Göpperta

Ogród Botaniczny Uniwersytetu Wrocławskiego – ogród botaniczny założony we Wrocławiu w roku 1811 na terenie częściowo Ostrowa Tumskiego, częściowo odzyskanym po zburzonych na rozkaz Napoleona fortyfikacjach miejskich i po zasypanej północnej odnodze Odry (po tej odnodze rzeki pozostał w ogrodzie zbiornik wodny), ograniczonym dzisiejszymi ulicami Kanonią, Hlonda, Wyszyńskiego, Sienkiewicza i Świętokrzyską.

Lokalizacja

Ogród Botaniczny Uniwersytetu Wrocławskiego położony jest po północnej stronie katedry Św. Jana Chrzciciela i kościoła Św. Krzyża, częściowo w obrębie historycznego Ostrowa Tumskiego, w odległości ok. 2 km od Rynku.

Historia

Początkowo Ogród zajmował ok. 5 ha, a pierwsze 427 roślin zostało kupionych u rolnika z Oleśnicy. Pierwszymi jego dyrektorami byli w latach 1811–1816 jego założyciele: systematyk, anatom i fizjolog roślin prof. Heinrich Friedrich Link i profesor historii naturalnej i rolnictwa F. Heyde. Od 1816 do 1830 Ogrodem kierował Ludolf Christian Treviranus, młodszy brat – również przyrodnika – Gottfrieda Reinholda Treviranusa. Jego następcą w latach 1830–1852 był systematyk roślin Christian Gottfried Daniel Nees von Esenbeck, którego usunięto ze stanowiska z przyczyn politycznych w związku z jego działalnością w okresie Wiosny Ludów (1848–1849). W latach 1852–1883, gdy jego dyrektorem był Johann Heinrich Robert Göppert, Ogród rozbudowano o działy dendrologiczny, paleontologiczny, grupy fizjonomiczne i geograficzne, poszerzono też dział roślin użytkowych. Po Göppercie Ogrodem kierowali kolejno Adolf Engler (do 1889), Karl Prantl (do 1893), Ferdinand Pax (do 1926), Peter Stark (do 1928), Johannes Buder (do 1945). Ten ostatni rozszerzył w 1933 granice Ogrodu o ok. 1 ha o były cmentarz przy dzisiejszych ulicach Hlonda i Wyszyńskiego.

W 1945, podczas oblężenia Festung Breslau przez Armię Czerwoną, całkowitemu zniszczeniu uległa kolekcja roślin szklarniowych i w 50% – drzewostan Ogrodu. W Ogrodzie Niemcy ustawili stanowiska artylerii przeciwlotniczej, przyjmowali na jego terenie lotnicze zrzuty zaopatrzenia i zbudowali liczne schrony z amunicją. Jeszcze w latach 50. XX wieku podczas gruntownego czyszczenia ogrodowego stawu, reliktu po zasypanym korycie odnogi Odry, znaleziono na dnie pokaźny arsenał z czasów wojny.

Przez pierwsze trzy lata po wojnie porządkowaniem zrujnowanego Ogrodu kierował botanik, prof. Stanisław Kulczyński, pierwszy rektor połączonych jeszcze wówczas Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu. W 1948 podjęto ostateczną decyzję o ponownym uruchomieniu Ogrodu, powierzając to zadanie profesorom Henrykowi Teleżyńskiemu i Stefanowi Macce. W 1950 Ogród udostępniono – początkowo tylko w niedziele i święta – publiczności. W latach 1958–1972 Ogrodem kierowała doc. (później profesor) Zofia Gumińska. W 1958 saperzy oczyścili staw i zbudowali nad nim łukowy drewniany mostek, pozostający do dziś jednym z symboli tego Ogrodu. Od tego roku Ogród otwarty jest dla publiczności przez wszystkie dni tygodnia. W 1960 przyłączono do Ogrodu kolejny hektar terenu, od strony ul. Świętokrzyskiej, na którym w 1967 wybudowano specjalny basen dla roślin wodnych – grzybieni – według projektu arch. Tadeusza Zipsera. Od 1972 do 1980 Ogrodem kierowała prof. Krystyna Kukułczanka i w tym czasie, w 1974 został on wpisany do rejestru zabytków województwa wrocławskiego (obecnie, od 1994, wraz z otaczającym go historycznym centrum Wrocławia uznany jest za pomnik historii). Od roku 1984 do 2016 Ogrodem kierował dr hab. Tomasz J. Nowak. Obecnie, od 2017, dyrektorem Ogrodu jest dr hab. Zygmunt Kącki.

Działy i Kolekcje Roślinne

Charakterystyka biologiczna

Obecnie obszar Ogrodu obejmuje 7,4 ha (i 0,33 ha pod szkłem) i znajduje się w nim około 7,5 tysiąca gatunków roślin (licząc różne ich odmiany liczba ta sięga 11,5 tysiąca) szklarniowych i gruntowych.

Na terenie ogrodu, głównie w Arboretum rosną: cypryśniki błotne, mamutowce, sekwoja wieczniezielona, cedry, szydlice, kuningamie, modrzew polski metasekwoje, cyprysowce Leylanda i sośnice.

Spośród rosnących na terenie Ogrodu drzew za pomniki przyrody uznano 27 z nich: dęby, cisy, miłorzęby, buki i platany.

Oprócz ekspozycji roślin w Ogrodzie można podziwiać zbudowany w 1856 na terenie alpinarium przekrój geologiczny wałbrzyskich złóż węgla kamiennego, przedzielonych osadami piaskowców i łupków. W ekspozycję tę wkomponowano skamieniałe odciski wymarłych roślin, skamieniałe pnie drzew itp.

Jednostką filialną wrocławskiego Ogrodu Botanicznego od 1988 roku jest 62-hektarowe Arboretum Wojsławice niedaleko Niemczy. Jest ono szczególnie znane z pokaźnego zbioru różaneczników, wielu unikatowych rzadkich drzew iglastych (np. najwyższego w Polsce mamutowca olbrzymiego, czy najstarszej sośnicy japońskiej) oraz 12 hektarowego sadu historycznych odmian czereśni. Jego centralny punkt stanowi XIX-wieczny folwark wraz z dawnymi zabudowaniami gospodarczymi, zrekonstuowaną kuźnią kołową oraz ruinami pałacu i zdewastowanym domkiem ogrodnika. W jego kolekcji zgromadzono ponad 15 tysięcy gatunków i odmian roslin, z których około 80% stanowią odmiany uprawne. Ponadto, w Arboretum znajduje się 7 kolekcji roślin o randze Kolekcji Narodowej. W 2011 roku zarejestrowane zostały Kolekcje Narodowe rodzajów: Buxus, Rhododendron oraz Hemerocallis. W 2021 roku Polskie Towarzystwo Dendrologiczne zatwierdziło kolejne 4 Kolekcje Narodowe rodzajów: Paeonia, Hydrangea, Vinca oraz rodziny Hammamelidaceae. Są to największe kolekcje tego typu w Polsce. Kolekcja liliowców (Hemerocallis) w 2013 roku została nagrodzona przez American Hemerocallis Society tytułem „Hemerocallis Display Garden”. Na terenie dawnego kamieniołomu, zlokalizowanego na terenie ogrodu, znajduje się także GEOretum, czyli plenerowa wystawa skał i minerałów pochodzących z Dolnego Sląska. W 2020 roku na terenie Arboretum Wojsławice otwarto Polski Ogród Milenijny, gdzie prezentowane są wyłącznie rośliny ozdobne i użytkowe wyhodowane przez polskich szkółkarzy oraz gdzie ex-situ stworzono uprawy zachowawcze gatunków chronionych, ginących i zagrożonych wyginięciem na terenie Polski.

Działy

• Gruntowe rośliny ozdobne – dział położony w zachodniej części Ogrodu, został utworzony w latach 60. XX w. z myślą o propagowaniu dekoracyjnych roślin ogrodniczych. Podziwiać tu można kolejno zakwitające byliny, min. liczącą 30 odmian kolekcję hiacyntów, 80 odmian narcyzów, a także kolekcje kosaćców, piwonii i liliowców.
• Systematyka – zajmuje powierzchnię ok. 2 ha, w centralnej części wrocławskiego Ogrodu Botanicznego. Zgromadzono tu rośliny zielne oraz drzewa, krzewy i krzewinki mogące się rozwijać i zimować w warunkach klimatycznych Polski.
• Arboretum – dział utrzymany w charakterze parku spacerowego, rosną tu zarówno rodzime, jak i obce gatunki drzew i krzewów.
• Alpinarium – znajduje się tu około 1500 gatunków i odmian uprawnych roślin skalnych. Jego osobliwością jest profil geologiczny.
• Rośliny wodne, błotne i akwariowe – znajduje się tu jedna z największych na świecie (licząca ponad 250 taksonów) kolekcja subtropikalnych i tropikalnych roślin wodnych i błotnych
• Rośliny szklarniowe – wrocławska kolekcja szklarniowa liczy ogółem blisko 5000 taksonów i należy do najbogatszych w Polsce.
• Dydaktyka i morfologia roślin – zgromadzono tu ekspozycję gatunków, które ilustrują m.in. wybrane zagadnienia z zakresu biologii i morfologii, ekologii i geografii roślin, pozwalające poznać budowę kwiatów i sposoby ich zapylania, typy owoców i sposoby rozsiewania nasion, różne typy kwiatostanów, pędów, liści, korzeni oraz formy życiowe roślin.
• Pnącza – największa w Europie kolekcja dzikich gatunków pnączy zimujących w gruncie oraz odmiany ogrodnicze i gatunki jednoroczne roślin pnących.
• Panorama natury – stała wystawa prezentująca wszystkie ery oraz okresy wchodzące w ich skład. Lewa strona wystawy to ekspozycja skał i minerałów Dolnego Śląska. Głównym elementem prawej strony wystawy jest panoramiczny obraz o rozmiarach 36 × 2 m, dzieło znanego wrocławskiego artysty malarza Janusza Merkla, w realistyczny sposób przedstawiające rozwój życia na Ziemi od kambru do czwartorzędu.
• Pracownia kultur tkankowych

Przeprawy w Ogrodzie Botanicznym

Na terenie ogrodu znajdują się niewielkie kładki stanowiące przeprawy dla pieszych przez staw, będący starorzeczem jednego z ramion bocznych Odry, które zasypane zostało w XIX wieku. W ramach założeń ogrodu w ciągu alei spacerowych wybudowano drewnianą kładkę i pomost. Na drugim, mniejszym stawie (basenie), nie ma wybudowanych kładek.

Kładka w ogrodzie jest obiektem mostowym, łukowym, trójprzęsłowym. Konstrukcję nośną stanowią kratownice wykonane z drewnianych belek. Skrajne kratownice są trójkątne, natomiast środkowa kratownica ma pasy lekko zbieżne ku zwornikowi łuku. W pasach dolnych kratownic wykształcono podparcia oparte na podporach z podwójnymi rzędami drewnianych słupów. Natomiast przyczółki przeprawy na obu brzegach zbiornika wodnego wykonano jako murowane. Kładka została zbudowa w 1958 roku dzięki pomocy Wyższej Szkoły Oficerskiej Wojsk Inżynieryjnych i żołnierzy, którzy zbudowali obiekt. Łączy ona brzegi między alpinarium a działem systematyki. Stała się jednym z najchętniej fotografowanych elementów Ogrodu, wręcz jego symbolem. W 1992 roku, ze względu na zły stan techniczny oryginalna konstrukcja została rozebrana i w tym samym miejscu odbudowano kładkę w identycznym kształcie.

Pomost na stawie wykonano również jako drewniany, oparty na palach. Nawierzchnię pomostu wykonano z desek.

Dyrektorzy i Kierownicy Ogrodu Botanicznego we Wrocławiu

W kolejnych latach ogrodem kierowali:

• 1811–1815 – Heinrich Friedrich Link
• 1816–1830 – Ludolf Christian Treviranus
• 1830–1852 – Christian Gottfried Daniel Nees von Esenbeck
• 1852–1884 – Heinrich Göppert
• 1884–1889 – Adolf Engler
• 1889–1893 – Karl Anton Eugen Prantl
• 1893–1926 – Ferdinand Albin Pax
• 1927–1928 – Peter Stark
• 1929–1945 – Johannes Buder, ostatni niemiecki dyrektor ogrodu botanicznego
• 1947–1957 – Stefan Macko (1889–1967), prof. dr hab., palinolog, ekolog i geograf roślin, pierwszy powojenny kierownik
• 1958–1972 – Zofia Gumińska (1917–2006), dr hab., fizjolog roślin, pionierka upraw hydroponicznych w Polsce; od 1948 roku odbudowywała Ogród Botaniczny ze zniszczeń wojennych, kierownik
• 1972–1980 – Krystyna Kukułczanka (1925–2014), prof. dr hab., fizjolog roślin, twórczyni Pracowni Kultur Tkankowych, kierownik
• 1980–1981 – Mieczysław Tokarski (1926–1989), dr, systematyk roślin, kierownik
• 1984–2016 – Tomasz Jan Nowak (ur. 1949), dr hab., prof. nadzw. Uniwersytetu Wrocławskiego i Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, fizjolog roślin, dendrolog
• 2016-2017 – Ryszard Kamiński (pełniący obowiązki dyrektora)
• od 2017 – Zygmunt Kącki

Godziny otwarcia

Ogród otwarty jest dla zwiedzających od 1 kwietnia do 31 października, wstęp jest płatny.

Linki zewnętrzne

• Przewodnik po Ogrodzie. biol.uni.wroc.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-27)]. (wersja zarchizowana strony Ogrodu Botanicznego z 2017 r.)
• Zdjęcia archiwalne i współczesne Ogrodu Botanicznego