Friedrich Erdmann Petri

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Friedrich Erdmann Petri
Data i miejsce urodzenia

20 października 1776
Budziszyn

Data i miejsce śmierci

11 czerwca 1850
Fulda

Zawód, zajęcie

niemiecki leksykograf, pedagog, teolog, autor słownika objaśniająco-zniemczającego

Narodowość

niemiecka

Alma Mater

Uniwersytet w Lipsku

Friedrich Erdmann Petri - słownik z 1929 (42. wydanie)
Słownik wyrazów obcych Friedricha Erdmanna Petriego z 1929 roku

Friedrich Erdmann Petri (ur. 20 października 1776 w Budziszynie/Saksonia, zm. 11 czerwca 1850 w Fuldzie) – niemiecki leksykograf, teolog, pedagog[1].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

W 1799 ukończył studia ze stopniem doktora z teologii i filozofii na Uniwersytecie w Lipsku. Po studiach najpierw pracował jako nauczyciel w Dreźnie. W 1805 r. rezydujący w mieście Fulda książę powołał go na stanowisko profesora historii i języka niemieckiego w liceum w Fuldzie. Tam prowadził aktywną działalność pedagogiczną i teologiczną. Był nauczycielem, kaznodzieją, radcą kościelnym. Sprawował ważne kierownicze funkcje w szkolnictwie i w ewangelickich instytucjach kościelnych. Był zwolennikiem „czystości” języka niemieckiego, stąd jego zainteresowanie tematem wyrazów pochodzenia obcego. Jednak nie opowiadał się za eliminowaniem wszystkich wyrazów obcych, dopuszczając zapożyczenia zasymilowane w języku niemieckim[1].

Słownik Petriego[edytuj | edytuj kod]

Petri jest autorem słowników i podręczników szkolnych. Jednak przede wszystkim znany jest jako autor obszernego i popularnego słownika o charakterze purystycznym, którego pierwsze wydanie miało miejsce w roku 1806, a w roku 1929 ukazało się 42. wydanie. Słownik rejestruje wyrazy obce w języku niemieckim, objaśniając je, a jednocześnie podając wyrazy rodzime mające zastąpić dany wyraz (wyrażenie) obcy. Jest to więc słownik objaśniająco-zniemczający. W swoich zniemczeniach Petri nawiązuje do prac leksykograficznych J. H. Campego i J. Fr. A. Heysego[2]. W wydaniu czwartym z r. 1823 jako powody niepotrzebnego używania wyrazów obcych wymienia wygodnictwo („Bequemlichkeitsliebe”), apeluje też do uczuć patriotycznych. Jego słownik ma służyć popularyzowaniu czystości języka niemieckiego. Hasłami są wyrazy pochodzące z różnych języków. Oprócz łaciny, greki, języka francuskiego czy włoskiego jako języków źródłowych, słownik zawiera m.in.: anglicyzmy, np. (wydanie z 1823): Beefsteaks, Bowle, boxen/Boxer, Budjet[3][4], arabizmy, np. Alchemie, Algebra, Alkohol, Alkove. Tymczasem współczesne słowniki etymologiczne traktują wyrazy Alchemie i Alkove jako pośrednie zapożyczenia z arabskiego, a bezpośrednie z języka francuskiego, Alkohol jako zapożyczenie z hiszpańskiego, a Algebra z łaciny[5][6].

Słownik zawiera również polonizmy, m.in.: Beczka, Litewka, Masurek (taniec), Wiadro, Wojewoda, ponadto hasło Czas (jako nazwę gazety ukazującej się w Krakowie). Znaczącą część haseł tworzą grupy wyrazowe (wiele z nich nie istnieje we współczesnym języku niemieckim), np.: (z włoskiego) a bene placido (dowolnie), (z francuskiego) à bout portant (całkiem blisko)[7][8].

Hasła pogrupowane są w układzie niszowym, np. Examen: hasło główne, Examination, Examinatorium, Examinator, examinieren jako podhasła w ramach tego samego artykułu hasłowego[9].

Słownik ma bogatą mikrostrukturę. Hasło zwykle wyposażone jest w informację o pochodzeniu wyrazu hasłowego, często w informację o wymowie (spr. = sprich – mów), skromne informacje gramatyczne, np. Mz – Mehrzahl – liczba mnoga, przy niektórych rzeczownikach też rodzaj gramatyczny. Poza tym proponowane są wyrazy zastępcze (ekwiwalenty, zniemczenia).

Krótkie przykłady na opis mikrostrukturalny:

Bon jour, fr. (spr. bongschouhr) guten Tag! guten Morgen!

Charter, engl. Mz. (spr. tscharter) Gnadenbrief, Freibrief, Schirmbrief[10]

rekreieren, l., erfrischen,; sich erholen

Wiele zniemczeń – udanych i nieudanych – przejął Petri ze słownika Campego, m.in.: Alleinhandel (Monopol), aufs Geratwohl, Einzelwesen, folgerecht, Größenlehre (Mathematik), Umwälzumg, unentgeltlich (gratis), verwirklichen[11].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Anke Heier: Deutsche Fremdwortlexikografie zwischen 1800 und 2007. Zur metasprachlichen und lexikografischen Behandlung äußeren Lehnguts in Sprachkontaktwörterbüchern des Deutschen. Berlin, Boston: Walter de Gruyter, 2012, s. 175-178.
  2. ↑ Anke Heier: Deutsche Fremdwortlexikografie zwischen 1800 und 2007, s. 176.
  3. ↑ Ryszard Lipczuk: Walka z wyrazami obcymi w Niemczech – historia i współczesność. Kraków 2014, s. 162.
  4. ↑ Witold Sadziński: Zum diachronen Hergang ausgewählter englischer Entlehnungen im Deutschen, [w:] (red.) R. Lipczuk / K. Nerlicki, Synchronische und diachronische Aspekte der Sprache. Sprachwandel – Sprachkontakte – Sprachgebrauch = Stettiner Beiträge zur Sprachwissenschaft 5, Hamburg 2013, s. 135–145 (o anglicyzmach w 30. wydaniu słownika Petriego).
  5. ↑ Friedrich Kluge: Etymologisches Wörterbuch der deutschen Sprache, 23. erweit. Aufl., bearb. von E. Seebold. Berlin, New York, 1999.
  6. ↑ Ryszard Lipczuk: Walka z wyrazami obcymi w Niemczech – historia i współczesność .., s. 140.
  7. ↑ Ryszard Lipczuk: Walka z wyrazami obcymi w Niemczech..., s. 141.
  8. ↑ Ryszard Lipczuk: Das PETRI-Wörterbuch (1806 – 1929) – ein lexikografischer Erfolg..., s. 212.
  9. ↑ Ryszard Lipczuk: Fremdwortbezogene Wörterbücher des Deutschen, [w:]: (red.) P. Chruszczewski et al., Academic Journal of Modern Philology. Vol. 2. Wrocław 2013, s. 62. Academic Journal of Modern Philology Vol. 2 2013 (uwr.edu.pl)[1].
  10. ↑ Ryszard Lipczuk: Walka z wyrazami obcymi w Niemczech – historia i współczesność..., s. 142.
  11. ↑ Ryszard Lipczuk: Walka z wyrazami obcymi w Niemczech – historia i współczesność..., s. 143.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Anke Heier: Deutsche Fremdwortlexikografie zwischen 1800 und 2007. Zur metasprachlichen und lexikografischen Behandlung äußeren Lehnguts in Sprachkontaktwörterbüchern des Deutschen. Berlin, Boston: Walter de Gruyter, 2012. ISBN 978-3-11-028254-2.
  • Friedrich Kluge: Etymologisches Wörterbuch der deutschen Sprache, 23. erweit. Aufl., bearb. von E. Seebold. Berlin, New York, 1999.
  • Ryszard Lipczuk: Fremdwortbezogene Wörterbücher des Deutschen, [w:]: (red.) Piotr Chruszczewski et al., Academic Journal of Modern Philology. Vol. 2. Wrocław 2013, 53-65. Academic Journal of Modern Philology Vol. 2 2013 (uwr.edu.pl)[2]
  • Ryszard Lipczuk: Das PETRI-Wörterbuch (1806 – 1929) – ein lexikografischer Erfolg, [w:] Colloquia Germanica Stetinensia 23, 2014, 203-218. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
  • Ryszard Lipczuk: Walka z wyrazami obcymi w Niemczech – historia i współczesność. Kraków: Universitas, 2014, ISBN 97883-242-2332-9.
  • Friedrich Erdmann Petri: Gedrängtes Handbuch der Fremdwörter in deutscher Schrift- und Umgangssprache zum Verstehen u. Vermeiden jener, mehr oder weniger, entbehrlichen Einmischungen. 4. verbess. Aufl. Dresden: Arnoldische Buchhandlung, 1823.
  • Friedrich Erdmann Petri: Handbuch der Fremdwörter in der deutschen Schrift- und Umgangssprache. 42. Aufl. unter Berücksichtigung der neuen Rechtschreibung, Erweiterung des Wortschatzes, Namendeuter, Erklärung der Wortkürzungen und Aussprachebezeichnung, bearb. von Prof. Dr. Rudolf Krauße. Teil A – J, Dresden und Leipzig: Hesse & Becker, 1929.
  • Witold Sadziński: Zum diachronen Hergang ausgewählter englischer Entlehnungen im Deutschen, [w:] (red.) Ryszard Lipczuk / Krzysztof Nerlicki, Synchronische und diachronische Aspekte der Sprache. Sprachwandel – Sprachkontakte – Sprachgebrauch = Stettiner Beiträge zur Sprachwissenschaft 5, Hamburg: Verlag Dr. Kovač, 2013, s. 135–145. ISBN 978-3-8300-7059-7.
  • Witold Sadziński: Verwelschung des Deutschen hin – Anglisierung her. Eine exemplarische syndiachrone Analyse anhand des Petri-Wörterbuchs, [w:] (red.) Dorota Kaczmarek et al., Felder der Sprache – Felder der Forschung. Lodzer Germanistikbeiträge, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2016, s. 74 –87.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Friedrich_Erdmann_Petri&oldid=72590287”