Gmach Opery Śląskiej w Bytomiu

Gmach Opery Śląskiej w Bytomiu
	nr rej. A/698/2020 z 28 marca 1977
	; Fasada zachodnia (2021)
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Bytom
Adres	ul. Stanisława Moniuszki 21-23 / Plac gen. Władysława Sikorskiego
Typ budynku	opera
Styl architektoniczny	neoklasycyzm
Architekt	Alexander Böhm(inne języki)
Rozpoczęcie budowy	1898
Ukończenie budowy	1901
Ważniejsze przebudowy	1927 (połączenie sal teatralnej i koncertowej)
Zniszczono	2000 (pożar)
Właściciel	Skarb Państwa
	Położenie na mapie Bytomia Gmach Opery Śląskiej w Bytomiu
	Położenie na mapie Polski Gmach Opery Śląskiej w Bytomiu
	Położenie na mapie województwa śląskiego Gmach Opery Śląskiej w Bytomiu
	50°20′39,41″N 18°55′14,77″E/50,344281 18,920769
	Multimedia w Wikimedia Commons

Gmach Opery Śląskiej w Bytomiu – budynek teatru (obecnie opera) wzniesiony w latach 1898–1901 w Bytomiu, wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego.

Neoklasycystyczny budynek był pierwotnie siedzibą teatru miejskiego, dysponował także salą koncertową i pokojami zebrań organizacji społecznych. Od 1945 roku jest siedzibą Opery Śląskiej. Na przestrzeni kilkudziesięciu lat gmach uległ licznym remontom i modyfikacjom, w tym m.in. przebudowie według projektu Hansa Poelziga. W 2000 budynek został częściowo uszkodzony przez pożar, co odbiło się m.in. na nowoczesnej formie dachu wieńczącej część zachodnią.

Historia

Budowa teatru miejskiego w Bytomiu, będący poprzednikiem dzisiejszej Opery Śląskiej, została zainicjowana przez bankiera i miłośnika muzyki, Franza Landsbergera(inne języki)^[3], który w tym celu powołał Towarzystwo Domu Koncertowego (niem. Konzerthausgesellschaft)^[4]. Projekt poparli m.in. nadburmistrz Bytomia Georg Brüning^[5] oraz dyrektorzy górnośląskich przedsiębiorstw przemysłowych^[5], a główni darczyńcy to stocznia Caesar Wollheim-Werft(inne języki)^[5] i przedsiębiorca górniczy Fritz von Friedlaender-Fuld^[5]. Bytomski Magistrat ofiarował parcelę pod budowę teatru^[6] oraz udzielił nieoprocentowanego kredytu hipotecznego na kwotę 300 000 marek^[5]. Projekt budynku wykonał berliński architekt Alexander Böhm(inne języki)^[7]^[5]^[8] (inne źródła podają, iż był to Albert Bohm^[9]). Budowę rozpoczęto w połowie 1898 roku^[6] (według innych źródłem w 1899 roku^[8]). Odbiór budynku nastąpił 18 września 1901 roku^[5], a oficjalne otwarcie – 1 października 1901 roku^[5] (według innego źródła budynek oddano do użytku w 1903 roku^[10]). Zagrano wówczas uwerturę Ludwiga van Beethovena pt. Poświęcenie domu(inne języki)^[5]. Budynek był siedzibą Teatru Miejskiego^[8], dysponował salą koncertową oraz pokojami zebrań organizacji społecznych^[5], był pierwszym tego typu obiektem w rejonie konurbacji górnośląskiej^[11]^[4]. Modernizacja została przeprowadzona w 1910 roku^[12]. W 1927 roku budynek przebudowano według projektu Hansa Poelziga^[6]. Utworzono wówczas przejście pomiędzy domem koncertowym i teatrem^[6]. Poprawiono akustykę sali koncertowej poprzez obudowanie ścian oraz sufitu dyktą bądź sklejką^[6]. Zmienił się również wygląd elewacji zachodniej, zmieniono kształt niektórych okien, część z nich zamurowano i przekształcono w blendy^[8]. Obie sale: koncertową i teatralną użytkowano do 1944 roku^[6]. Od 1945 roku gmach jest siedzibą Opery Śląskiej^[6], jego właścicielem jest Skarb państwa^[13]. W latach 40. XX wieku jedno ze skrzydeł teatru wykorzystywał Związek Zawodowy Metalowców i Bytomskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego^[6], powróciło ono do Opery Śląskiej w latach 50. XX wieku^[6]. Sala koncertowa w latach 50. XX wieku^[14] została przekształcona w salę ćwiczeń baletu, scena została zamurowana, a za nią urządzono garderoby^[6]. Budynek w latach 50. i 60. XX wieku był wielokrotnie przebudowywany i rozbudowywany^[8]. W 1957 roku przed fasadą zachodnią odsłonięto pomnik Fryderyka Chopina w postaci popiersia autorstwa Aleksandra Żurakowskiego(inne języki)^[15].

28 marca 1977 roku gmach wpisano do rejestru zabytków nieruchomych województwa katowickiego^[16]. W 2000 roku przeprowadzano remont m.in. poszycia dachu^[17], podczas którego 24 sierpnia 2000 roku w nocy^[17] doszło do pożaru opery^[11], który doprowadził do znacznych strat: spalił się dach^[18], strop^[18] i wystrój sali baletowej^[17] (dawnej sali koncertowej^[6]) oraz zalano magazyn z kostiumami^[17]. Po pożarze zniszczona sala baletowa została odbudowana według pierwotnego zamysłu i przywrócono jej charakter sali koncertowej^[6], natomiast nowa sala baletowa powstała na ostatniej kondygnacji części zachodniej, wieńczy ją nowoczesna kopuła^[6]. Na lata 2022–2023 zaplanowano remont i modernizację opery, w tym jej rozbudowę, przebudowę i nadbudowę^[19], prace rozpoczęto w styczniu 2022 roku^[20]. W listopadzie 2023 roku nastąpiło otwarcie sceny operowej po wielkim remoncie. Koszt przedsięwzięcia, za które odpowiada Alstal Grupa Budowlana, oszacowano na ponad 58 mln zł^[19]^[20].

Architektura

Budynek w stylu neoklasycystycznym^[7], z elementami ekspresjonistycznymi, secesyjnymi i stylu empire^[11]. Bryła budynku o nieregularnym rzucie^[8] na narożnej działce^[8] o powierzchni 5090 m²^[10], dwuczłonowa^[21], część zachodnia służy na potrzeby baletu i koncertów^[21], znajduje się tam sala koncertowa im. Adama Didura^[6] (pierwotnie przeznaczona dla 520 osób^[6], obecnie dla 200^[6]), natomiast w części wschodniej znajduje się scena główna opery^[21], pierwotnie na 631 miejsc^[6], obecnie ze względów bezpieczeństwa na 391 miejsc^[6], wieńczy ją latarnia wentylacyjna^[10]. Do gmachu prowadzą dwa wejścia^[6] poprzez reprezentacyjne fasady^[21], e fasadzie zachodniej centralny ryzalit wieńczy tympanon^[8]. Oprócz dwóch głównych budynków z salami na działce znajdują się wzniesione częściowo po II wojnie światowej inne budynki administracyjne (dyrekcja opery) i gospodarcze^[10], które dzielą dwa dziedzińce^[10].

W 1925 roku w foyer teatru umieszczono tablicę pamiątkową poświęconą Franzowi Landsbergerowi; została ona usunięta przez nazistów w latach 30. XX wieku^[5]. We wnętrzu znajduje się tablica poświęcona dyrektorowi Opery Śląskiej Napoleonowi Siessowi^[22].