Gonatopus
 Gonatopus boivinii | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina |
Zamioculcadoideae | ||
| Rodzaj |
Gonatopus | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Gonatopus Engl. Monogr. Phan. 2: 208 (1879) | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
Gonatopus boivinii (Decne.) Engl.[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
Gonatopus Engl. – rodzaj roślin zielnych z rodziny obrazkowatych, obejmujący 5 gatunków występujących we wschodniej i południowo-wschodniej Afryce[4]. Przedstawiciele tego rodzaju uważani są za relikty flory afrykańskiej, które przetrwały zmiany klimatyczne[5]. Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckich słów γόνυ (gony – kolano) i πούς (pous – stopa) i odnosi się do budowy ogonka liściowego[6].
Rodzaj posiada homonim w taksonomii zwierząt: Gonatopus Ljungh – rodzaj owadów z nadrodziny złotolitki z grupy żądłowek[7].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Łodyga
- Podziemne kłącze[4]. Według niektórych autorów część gatunków tworzy nie kłącze, lecz kulistą lub wydłużoną bulwę pędową[5][6][8].
- Liście
- Rośliny tworzą pojedynczy, jednoroczny liść właściwy wielokrotnie nieparzystopierzasty, o listkach równowąsko-lancetowatych do eliptyczno-lancetowatych. Ogonek liściowy z pogrubiałym kolankiem w części środkowej lub dolnej, u nasady otoczony wydłużonym katafilem[9].
- Kwiaty
- Rośliny jednopienne, tworząceod jednego do czterech kwiatostanów typu kolbiastego pseudancjum, równocześnie z liśćmi lub przed nimi. Szypułki krótsze od ogonków liściowych. Pochwa kwiatostanu u nasady zwinięta, wyżej otwarta i poziomo odgięta lub odwinięta. Kolba wolna, siedząca, gruba, cylindryczna, krótsza od pochwy, w dolnej części pokryta, na krótkim odcinku, kwiatami żeńskimi, oddzielonymi od położonych wyżej kwiatów męskich kilkoma prątniczkami, pozbawiona wyrostka[8][5]. Kwiaty obu płci z 4 wolnymi segmentami okwiatu, o lekko zgrubiałych, ściętych i kanciastych wierzchołkach. Zalążnie jajowate, dwukomorowe, z krótkimi i grubymi szyjkami słupka i tarczowatymi, raczej dużymi znamionami niewiele wystającymi powyżej poziom okwiatu. Każda komora zalążni zawiera pojedynczy, anatropowy zalążek. Kwiaty męskie 4-pręcikowe, zrośnięte w tubę wokół jałowej zalążni. Pylniki krótkie i szerokie, 2-komorowe[9].
- Gatunki podobne
- Przedstawiciele rodzaju zamiokulkas, od których rośliny te różnią się budową liścia właściwego (u zamiokulkasów liści właściwych jest kilka i są one wiecznie zielone oraz pierzaste)[9].
Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]
- Rozwój
- Wieloletnie geofity ryzomowe, przechodzące okres spoczynku w porze suchej. Kwitną przeważnie na początku klimatycznego lata, od listopada do grudnia[5].
- Siedlisko
- Suche lasy równikowe i podrównikowe oraz sawanny, głównie przybrzeżne[5].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
- Pozycja rodzaju według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)
- Należy do plemienia Zamioculcadeae[10], podrodziny Zamioculcadoideae, rodziny obrazkowatych (Araceae), rzędu żabieńcowców (Alismatales) w kladzie jednoliściennych (ang. monocots)[2].
- Gatunki[4]
- Gonatopus angustus N.E.Br.
- Gonatopus boivinii (Decne.) Engl.
- Gonatopus clavatus Mayo
- Gonatopus marattioides (Peter) Bogner
- Gonatopus petiolulatus (Peter) Bogner
Zagrożenie i ochrona[edytuj | edytuj kod]
Trzy gatunki z rodzaju Gonatopus znajdują się w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych.
- Gonatopus clavatus[11]
Kategoria: (LC) najmniejszej troski ver 3.1
Rok oceny: 2006
Główne zagrożenie: Wycinanie lasów związane z wypalaniem węgla drzewnego.
Ochrona: Stanowiska tego gatunku znajdują się na obszarach chronionych: w parku narodowym Quirimba w Mozambiku oraz rezerwatach Kiwengoma i Selous w Tanzanii.
- Gonatopus marattioides[12]
Kategoria: (EN) zagrożony B2ab(i,ii,iii,iv,v) ver 3.1
Rok oceny: 2006
Główne zagrożenie: Wycinanie lasów związane z wypalaniem węgla drzewnego oraz ekspansją obszarów rolniczych.
Ochrona: Stanowiska tego gatunku znajdują się na obszarach chronionych, w rezerwatach: Tana River, Arabuko Sokoke, Diani-Chale, Mtai i Segoma.
- Gonatopus petiolulatus[13]
Kategoria: (VU) narażony B2ab(iii) ver 3.1
Rok oceny: 2006
Główne zagrożenie: Wycinanie lasów związane z wypalaniem węgla drzewnego oraz ekspansją obszarów rolniczych.
Ochrona: Stanowiska tego gatunku znajdują się na obszarach chronionych: w parku narodowym Quirimba w Mozambiku oraz rezerwatach Selous w Tanzanii i Arabuko-Sokoke i Shimba Hills w Kenii.
Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]
- Rośliny magiczne
- W Malawi proszek z utartych korzeni Gonatopus boivinii mieszany jest przed siewem z kukurydzą w celu odpędzenia uroków[14].
- Rośliny ozdobne
- Przedstawiciele rodzaju Gonatopus są uprawiani w ogrodach botanicznych oraz bardzo rzadko jako rośliny pokojowe. Rośliny te powinny być uprawiane w ciepłych szklarniach, w próchniczym podłożu, na stanowisku zacienionym. Na półkuli północnej rośliny powinny przechodzić zimą okres spoczynku, ze znacznie ograniczonym podlewaniem. W takich warunkach rozwój rozpocznie się wiosną, a rośliny zakwitną wczesnym latem. Rozmnażanie przez podział podziemnej łodygi lub z nasion[5].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-23] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2010-08-23]. (ang.).
- ↑ a b c d Rafael Govaerts, David G. Frodin: World Checklist and Bibliography of Araceae (and Acoraceae). The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew, 2002. s. 1-560. [dostęp 2010-08-23]. (ang.).
- ↑ a b c d e f John E. Bryan: Bulbs. Portland, Or.: Timber Press, 2002, s. 264-265. ISBN 0-88192-529-2.
- ↑ a b A. Engler. Araceae. „Das Pflanzenreich”. 21, s. 306, 1905. (łac.).
- ↑ The Taxonomicon: Genus Gonatopus Ljungh. Universal Taxonomic Services, 2009. [dostęp 2010-08-23]. (ang.).
- ↑ a b c d S.J. Mayo, J. Bogner i P.C. Boyce: Araceae. W: Klaus Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. T. IV: Flowering Plants. Monocotyledons: Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae). Berlin Heidelberg: Springer, 1998, s. 26–73. ISBN 3-540-64061-4. (ang.).
- ↑ a b c N.E. Brown: Aroideae. W: W.T. Thiselton-Dyer: Flora of Tropical Africa. T. 8: Pontederiaceae to Cyperaceae. Londyn: Lovell Reeve, 1908, s. 139, 196.
- ↑ L.I. Cabrera et al. Phylogenetics relationships of aroids and duckweeds (Araceae) inferred from coding and noncoding plastid DNA. „American Journal of Botany”. 95(9), s. 1153–1165, 2008. (ang.).
- ↑ Eastern Arc Mountains, Coastal Forests CEPF Plant Assessment Project, Gonatopus clavatus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2010-08-23] (ang.).
- ↑ Eastern Arc Mountains, Coastal Forests CEPF Plant Assessment Project, Gonatopus marattioides, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2010-08-23] (ang.).
- ↑ Eastern Arc Mountains, Coastal Forests CEPF Plant Assessment Project, Gonatopus petiolulatus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2010-08-23] (ang.).
- ↑ Brian Morris: Chewa medical botany. Hamburg: Lit, 1996, s. 223. ISBN 3-8258-2637-6.