Lato

Lato – jedna z czterech podstawowych pór roku w przyrodzie, w strefie klimatu umiarkowanego. Charakteryzuje się najwyższymi temperaturami powietrza w skali roku. W świecie roślin jest to okres dojrzewania nasion i owoców, a w świecie zwierząt jest to okres wydawania na świat nowego pokolenia i przygotowania go do samodzielnego życia[1].
Lato astronomiczne rozpoczyna się w momencie przesilenia letniego i trwa do momentu równonocy jesiennej[2], co w przybliżeniu oznacza na półkuli północnej okres pomiędzy 21 czerwca a 23 września (czasami daty te wypadają dzień wcześniej lub dzień później, a w roku przestępnym mogą być dodatkowo cofnięte o jeden dzień). Podczas lata astronomicznego dzienna pora dnia jest dłuższa od pory nocnej, jednak z każdą kolejną dobą dnia ubywa, a nocy przybywa – Słońce wschodzi coraz później i góruje na coraz mniejszych wysokościach ponad horyzontem.
Według kryterium termicznego za lato przyjmuje się okres roku, w którym średnie dobowe temperatury powietrza przekraczają 15 °C[3]. Pomiędzy latem klimatycznym i sąsiednimi klimatycznymi porami roku nie ma etapów przejściowych, w przeciwieństwie do zimy poprzedzanej przedzimiem i następującym po niej przedwiośniem.
Dla półkuli południowej wszystkie opisane daty i zjawiska są przesunięte o pół roku. Za miesiące letnie na półkuli północnej uznaje się czerwiec, lipiec i sierpień[2], a na południowej grudzień, styczeń i luty.
Rośliny
[edytuj | edytuj kod]Trwa kwitnienie roślin, a już pojawiają się nasiona i owoce. Pojawiają się pierwsze letnie owoce, np. poziomki, czereśnie, wiśnie. Późniejszą porą dojrzewają maliny, gruszki, jabłka – pojawienie się jabłek symbolizuje już ostatni okres lata i zbliżającą się jesień.
Zwierzęta
[edytuj | edytuj kod]W świecie zwierząt, niektóre gatunki wychowują podrośnięte potomstwo, inne jeszcze się rozmnażają. We wszystkich środowiskach jest duża obfitość pokarmów.
Święta związane z latem
[edytuj | edytuj kod]Święto przesilenia letniego
[edytuj | edytuj kod]W czasie najkrótszej nocy w roku (z 21 na 22 czerwca) obchodzone jest święto związane z przesileniem letnim. W krajach anglosaskich pod nazwą Midsummer, w germańskich Mittsommerfest. W krajach słowiańskich zaś święto to jest nazywane Nocą Kupały.
W czasie tej nocy rozpalano ogniska, w których palono zioła. W trakcie zabaw odbywały się różnego rodzaju wróżby i tańce. Dziewczęta puszczały w nurty rzek wianki z zapalonymi świecami, które miały być wyławiane przez kawalerów, wieszcząc tym samym szybkie zamążpójście. Prawdopodobnie pozostałości dawnych wiosennych obrzędów magicznych kończących zaklinanie „dobrego początku”, nawiązujących do obrzędowości zadusznej i nadchodzącego urodzaju.

Natomiast w Szwecji obchodzone jest święto Midsommar, podczas którego tańczy się wokół Majowego Słupa[4].
Noc Świętojańska
[edytuj | edytuj kod]
W Polsce Noc Kupały obchodzona jest w nocy z 23 na 24 czerwca (w wigilię św. Jana). Natomiast w innych krajach te święta są rozdzielone. W Brazylii obchodzona jest Festa Junina (Festa de São João).
W czasie Nocy Świętojańskiej również pali się ogniska[5].
Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny
[edytuj | edytuj kod]Latem w katolicyzmie obchodzone jest święto Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny znane w Polsce pod nazwą Święta Matki Boskiej Zielnej[6], ponieważ w czasie obrzędów związanych z tym świętem błogosławi się wiązanki kwiatów. Wierzono, że taki bukiet nabiera cudownych, leczniczych właściwości. Podczas powrotu z kościoła zostawiano go wśród upraw, gdzie miał przynieść szczęście w zbiorach, po czym, po kilku dniach, zabierano go do domu. Był przechowywany bardzo pieczołowicie, okadzano nim izbę, trzymano w miejscu, które było widoczne i dawało pewność, że moc bukietu będzie działała.
We Włoszech 15 sierpnia obchodzi się Ferragosto, które jest powiązane ze świętem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.
Dożynki
[edytuj | edytuj kod]
Dożynki to urządzane po żniwach święto rolników, będące ukoronowaniem ich całorocznego trudu. Dożynki nie kończą jednak cyklu prac na polu, jednak rozpoczyna krótki czas odpoczynku i radosnego świętowania[7].
Zwyczaje dożynkowe odnosiły się do pierwszego i ostatniego zebranego z pola snopu zboża. Rozpoczęcie żniw, nazywane zażynem, miały obrzędową oprawę. Pierwsze kłosy ścinał gospodarz, rozpoczynając tym samym pracę. Pierwszy snop nazywano szczęściem i był on zanoszony do domu. Natomiast ostatnie kłosy (zwane przepiórkami) zostawiano na polu. Zostawiano na niego najładniejsze kłosy i przystrajano polnymi kwiatami. Ziarno z tego snopa mieszano z ziarnem siewnym. W obrzędach dożynkowych brały udział przede wszystkim kobiety ze względu na ich dominującą rolę przy żęciu zbiorów sierpami[8].
Po zakończeniu zbioru żniwiarze tworzyli wieniec dożynkowy, poświęcali go w kościele i zanosili gospodarzowi, który odwdzięczał się zaproszeniem ich na poczęstunek[8].
Wakacje
[edytuj | edytuj kod]Okres letni to czas wzmożonej turystyki[9], której sprzyjają wakacje. W Polsce wakacje w szkole podstawowej i w szkole średniej oprócz ostatniej klasy, rozpoczynają się od pierwszej soboty po 20 czerwca i trwają do ostatniego dnia sierpnia[10].
Lato w sztuce
[edytuj | edytuj kod]Personifikacje lata
[edytuj | edytuj kod]- Giuseppe Arcimboldo – Lato
Pejzaże
[edytuj | edytuj kod]- Seweryn Bieszczad – Pejzaż letni[11],
- Feliks Brzozowski – Pejzaż letni z okolic Gołaszewa[12],
- Henryk Epstein – Pejzaż letni[13],
- Julian Fałat – Pejzaż letni z rzeką[14],
- Stefan Filipkiewicz – Letni pejzaż[15], Pejzaż letni z chatami[16],
- Stanisław Kamocki – Babie lato[17],
- Roman Kochanowski – Rozlewisko latem[18], Spokojna rzeka latem[19],
- Antoni Kozakiewicz – Letni krajobraz z fotografem[20],
- Władysław Malecki – Pejzaż letni[21], Pejzaż letni ze żniwiarzami[22],
- Józef Mularczyk – Lato na Gąsienicowej[23],
- Tymon Niesiołowski – Lato[24],
- Józef Pankiewicz – Lato. Motyw z Kazimierza[25].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Lato – WIEM, darmowa encyklopedia [online], portalwiedzy.onet.pl [zarchiwizowane z adresu 2013-12-03] ..
- ↑ a b lato, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-11-15] .
- ↑ Arkadiusz M. Tomczyk , Ewa Bednorz (red.), Atlas klimatu Polski (1991–2020), Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2022, s. 15, ISBN 978-83-7986-415-7 .
- ↑ Midsommar: Festyn na łonie natury. [dostęp 2014-06-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-23)]. (pol.).
- ↑ Sankt Hans Aften. Museum of Danish America. [dostęp 2014-06-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-24)]. (ang.).
- ↑ 15 sierpnia – Święto Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Pijarzy. [dostęp 2014-06-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-06-21)]. (pol.).
- ↑ Ewa Szczepanowska: Dożynki polskie dawniej i dziś. 16.09.2012. [dostęp 2014-06-21]. (pol.).
- ↑ a b KATOLICYZM – Święta – Wierzenia – Lato. 12.04.2012. [dostęp 2014-06-21]. (pol.).
- ↑ Letni sezon turystyczny – Rady dla turystów!. Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, 09.06.2014. [dostęp 2014-06-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-05)]. (pol.).
- ↑ Wakacje 2014. Dniwolne.pl. [dostęp 2014-06-21]. (pol.).
- ↑ Malarstwo polskie: Seweryn Bieszczad. Malarstwo polskie. [dostęp 2014-06-21]. (pol.).
- ↑ Malarstwo polskie: Feliks Brzozowski. Malarstwo polskie. [dostęp 2014-06-21]. (pol.).
- ↑ Malarstwo polskie: Henryk Epstein. Malarstwo polskie. [dostęp 2014-06-21]. (pol.).
- ↑ Malarstwo polskie: Julian Fałat. Malarstwo polskie. [dostęp 2014-06-21]. (pol.).
- ↑ Malarstwo polskie: Stefan Filipkiewicz. Malarstwo polskie. [dostęp 2014-06-21]. (pol.).
- ↑ Malarstwo polskie: Stefan Filipkiewicz. Malarstwo polskie. [dostęp 2014-06-21]. (pol.).
- ↑ Malarstwo polskie: Stanisław Kamocki. Malarstwo polskie. [dostęp 2014-06-21]. (pol.).
- ↑ Malarstwo polskie: Roman Kochanowski. Malarstwo polskie. [dostęp 2014-06-21]. (pol.).
- ↑ Malarstwo polskie: Roman Kochanowski. Malarstwo polskie. [dostęp 2014-06-21]. (pol.).
- ↑ Malarstwo polskie: Antoni Kozakiewicz. Malarstwo polskie. [dostęp 2014-06-21]. (pol.).
- ↑ Malarstwo polskie: Władysław Malecki. Malarstwo polskie. [dostęp 2014-06-21]. (pol.).
- ↑ Malarstwo polskie: Władysław Malecki. Malarstwo polskie. [dostęp 2014-06-21]. (pol.).
- ↑ Malarstwo polskie: Józef Mularczyk. Malarstwo polskie. [dostęp 2014-06-21]. (pol.).
- ↑ Malarstwo polskie: Tymon Niesiołowski. Malarstwo polskie. [dostęp 2014-06-21]. (pol.).
- ↑ Malarstwo polskie: Józef Pankiewicz. Malarstwo polskie. [dostęp 2014-06-21]. (pol.).