Grupa „Jarosław”
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie |
9 IX 1939 |
| Rozformowanie |
17 IX 1939 |
| Dowódcy | |
| Pierwszy |
ppłk Jan Wójcik |
| Działania zbrojne | |
| kampania wrześniowa | |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
| Rodzaj wojsk | |
| Podległość |
OK nr X |
Grupa „Jarosław” – grupa Wojska Polskiego II RP, improwizowana w czasie kampanii wrześniowej 1939.
Sformowana z jednostek, zmobilizowanych w garnizonie Jarosław oraz zatrzymanych w transportach kolejowych z uwagi na zniszczenie torów kolejowych.
Formowanie
[edytuj | edytuj kod]Na podstawie wytycznych dowódcy Okręgu Korpusu nr X gen. bryg. Wacława Scaevola-Wieczorkiewicza z dnia 7 i 8 września dowódca Ośrodka Zapasowego 2 Dywizji Piechoty Legionów otrzymał rozkaz zorganizowania obrony rzeki San na odcinku w rejonie Jarosławia i Radymna. Od rana 9 września ppłk Jan Wójcik przystąpił do organizacji obrony linii rzeki San z przebywających Jarosławiu i w pobliskich miejscowościach oddziałów piechoty i artylerii. Zebrane oddziały otrzymały nazwę Grupa „Jarosław” W jej skład weszły zmobilizowane i sformowane w 3 pp Leg., OZ 2 DP Leg. i Ośrodku Zapasowym Artylerii Lekkiej nr 10 w Jarosławiu oraz z innych napływających jednostek:
piechota:
- III batalion 155 pułku piechoty,
- batalion marszowy 3 pułku piechoty Leg.
- batalion piechoty improwizowany „M” z OZ 2 DP Leg.
- III batalion 154 pułku piechoty,
artyleria:
- II dywizjon 40 pułku artylerii lekkiej,
- 1 bateria 40 pułku artylerii lekkiej,
- 9 bateria 11 pułku artylerii lekkiej,
- 5 bateria 24 pułku artylerii lekkiej,
- bateria artylerii lekkiej OZAL nr 10,
- 1 bateria 60 dywizjonu artylerii ciężkiej[1].
Działania bojowe
[edytuj | edytuj kod]Zmobilizowany w Jarosławiu przez 39 pułk piechoty, III batalion 154 pp rozkazem gen. bryg. Wacława Scaevola-Wieczorkiewicza został wysłany na dalekie przedpole celem osłony, organizującej obronę grupy. 8 września o godz. 17.00 III/154 pp wymaszerował do Przeworska i doszedł do celu o godz.20.00. Od świtu 9 września zajmował pozycje obronne w Nowosielcach koło Przeworska. Ppłk Jan Wójcik miał zorganizować siłami swojej grupy obronę wschodniego brzegu Sanu od Sieniawy do Radymna. Rano 9 września III batalion 155 pp zajął obronę na odcinku od toru kolejowego Munina-Lubaczów pod Surochowem do Szówska. Jako odwód za III/155 pp na wschód od Koniaczowa obok wzg.190 „Mogiła” stanął batalion marszowy 3 pp Leg. Z magazynów w Jarosławiu dla bm 3 pp Leg. pozyskano broń maszynową (niezbyt sprawną), amunicję i granaty. 2 kompania strzelecka wraz z I plutonem km bm 3 pp Leg. została wysłana na ubezpieczenie promów i brodów do Sieniawy, Wiązownicy i Leżachowa. II dywizjon 40 pal i bateria artylerii z OZAL nr 10 zajęły stanowiska ogniowe za III/155 pp i bm 3 pp Leg. w Koniaczowie, Surochowie i Makowiskach. Batalion „M” (bez kompanii) zajął obronę na zachodnich i południowych przedmieściach Jarosławia od strony Przeworska. Do obrony przeprawy - mostu przez San pod Radymnem została wysłana kompania strzelecka z plutonem ckm i armatą ppanc. z batalionu „M”, wsparta 5 baterią 24 pal. Wieczorem 9 września III/154 pp otrzymał rozkaz przejścia za San w okolicach Leżajska i zajęcia obrony na skrzydle północnym Grupy „Jarosław”[2]. 10 września o godz. 5.00 Grupa bojowa „Iwand” z południowej kolumny niemieckiej 4 Dywizji Lekkiej uderzyła na Radymno i po krótkiej walce wyparła z miasta pluton wzmocnienia policji, nieustaloną kompanię Związku Strzeleckiego i rozgoniła zgromadzone tam tabory. Obrońcy stawili opór w rejonie mostu na rzeczce Rada w Radymnie i wycofali się w stronę wsi Zagrody i dalej za San. Most drogowy na Sanie został wysadzony przez saperów. Pomimo ostrzału przez 5 baterię 24 pal oraz ognia piechoty, oddziały strzelców zmotoryzowanych niemieckiej grupy sforsowały San na łodziach i utworzyły przyczółek. Wzmocnioną kompania z batalionu „M”, wraz z baterią po stawieniu chwilowego oporu wycofały się. Część kompanii batalionu „M” i 5/24 pal wycofały się do Duńkowic 5 km na wschód od Radymna. Reszta podjęła marsz w kierunku Stubna. Przebywający w tym czasie we wsi Ostrów, por. Romuald Radziwiłłowicz z 24 puł. wraz z pocztem dowódcy 3 szwadronu, zebrał uciekających z Radymna żołnierzy zorganizował improwizowany oddział i zaatakował oddziały niemieckie w Radymnie od strony północnej na zachodnim Brzegu Sanu. Natarcie oddziału por. Radziwiłłowicza zostało zatrzymane w połowie drogi pomiędzy Radymnem, a Ostrowem. Oddział został rozbity, część wraz rannym por. Radziwiłłowiczem trafiła do niewoli, część wycofała się. Na wschodnim brzegu rzeki kontratak na niemiecki przyczółek wykonał pluton, a następnie niepełny szwadron 24 puł, natarcie to wyparło niemieckich strzelców nad San, ale dalsze działania strony polskiej powstrzymał ostrzał niemieckiej artylerii[3].
Rano 10 września do Jarosławia dotarła 10 Brygada Kawalerii płk dypl. Stanisława Maczka. Płk dypl. Stanisław Maczek podporządkował sobie Grupę „Jarosław”, w Jarosławiu założył silne przedmoście pod dowództwem ppłk Zygmunta Moszczeńskiego w składzie będącego na pozycjach batalionu „M”, 3 szwadronu i niepełnego 4 szwadronu 24 pułku ułanów, 1 szwadronu dywizjonu przeciwpancernego 10 BK. Wsparcie artyleryjskie ze wschodniego brzegu zapewniły II/40 pal, improwizowana bateria OZAL nr 10. Ze składu 10 BK 16 dywizjon artylerii motorowej, oraz podporządkowane brygadzie, które z nią dotarły do Jarosławia baterie: 1/40 pal, 9/11 pal i 1/60 dac. Tak zebrana artyleria liczyła nie mniej niż 32 działa. Przez most na Sanie w Jarosławiu przechodziły z przedpola oddziały 10 BK i innych jednostek, które przez dzień 10 września zbierały się na jego wschodnim brzegu w rejonie Makowisk i Ryszkowej Woli[4]. 10 września rano maszerujący spod Nowosielc do Leżajska III/154 pp zatrzymał się na postoju w lasach w rejonie Dębna. Tam został zaskoczony i rozbity przez oddziały niemieckiej 2 Dywizji Pancernej. Część pododdziałów batalionu przedostała się przez San do lasów sieniawskich, gdzie weszła w skład Grupy ppłk. Jana Wójcika, reszta dołączyła do Ośrodka Zapasowego 24 DP w rejonie Żółkwi. Od godz. 9.00 10 września Jarosław był ostrzeliwany przez artylerię niemiecką. Około południa pod Jarosław dotarły oddziały niemieckiej 2 DPanc. i kolumna północna 4 DLek. Trwała walka patroli rozpoznawczych. Po południu na przedmoście wyszło niemieckie natarcie powstrzymane w ogniu artylerii i broni piechoty. Strona niemiecka utraciła kilka czołgów unieruchomionych i kilku jeńców. Do wieczora 10 września trwała wymiana ognia artylerii i walki patroli na przedmościu Jarosław[5]. Nocą 10/11 września obsada przedmościa wycofała się na wschodni brzeg Sanu. Jako ostatni wycofał się i osłaniał odwrót batalion „M”. Wysadzono mosty na rzece. Batalion „M” przeszedł w rejon Olchowej na pozycję odwodową. Ok. godz. 22.00 dowódca bm 3 pp Leg. otrzymał rozkaz wzmocnienia obrony z kierunku Radymna, w tym celu wysłano do Wysocka, przez Suchorów i Wietlin 3 kompanię z III plutonem km z batalionu marszowego 3 pp Leg. Ppłk Jan Wójcik otrzymał od dowódcy OK nr X, rozkaz obrony linii Sanu przez cały dzień 11 września i osłony odejścia 10 BK na Oleszyce Lubaczów, a następnie wycofanie się z własną grupą w kierunku na Lubaczów. W dniu 10 września wsparcia obrońcom Jarosławia i Radymna udzielił X dywizjon bombowy, bombardując niemieckie kolumny pancerno-motorowe na szosie Przeworsk-Jarosław[6].
Wzmocniona 3 kompania strzelecka bm 3 pp Leg. po dotarciu do Wysocka zajęła tam obronę. Rano 11 września została wyparta przez oddziały 4 DLek. z Wysocka i wycofała się w kierunku wsi Łazy[7]. Od rana 11 września pozycje Grupy „Jarosław” na wschodnim brzegu Sanu znalazły się pod silnym ostrzałem artylerii niemieckiej z 2 D Panc., ok. godz. 11.00 do natarcia przystąpiła niemiecka piechota zmotoryzowana, wsparta czołgami. Pomimo utraty kilku czołgów na brodach pod ostrzałem artylerii i broni piechoty, oddziały niemieckie sforsowały San i po kilkugodzinnej walce włamały się w obronę III/155 pp. Kontrataki batalionu „M” i pozostałości batalionu marszowego 3 pp Leg. nie doprowadziły do powstrzymania niemieckiego natarcia. O godz. 15.00 ppłk Jan Wójcik wydał rozkaz wycofania się. Północna część grupy miała się wycofać w kierunku Radawy, przy którym był osobiście dowódca grupy. Południowe skrzydło grupy miało wycofać się do Dzikowa, lecz nie jest wiadome, czy rozkaz dotarł do tych pododdziałów, gdyż były już w odwrocie. Część III batalionu 155 pp, kompania kpt. Pietrzaka z batalionu „M” II dywizjon 40 pal i 1 bateria 60 dac z plutonem ckm na taczankach i armatami ppanc. zebrały się w rejonie Koniaczowa i wycofały się wraz z dowództwem grupy do lasu na południe od Radawy. Oddziały z północnej grupy zorganizowały obronę na skraju lasu, dołączyła obsada czaty spod Leżachowa 2 kompanii bm 3 pp Leg. i pozostałości batalionu III/154 pp. Artyleria odmaszerowała do Radawy. Z uwagi na groźbę okrążenia pododdziały wycofały się za rzeczkę Lubaczówkę. Pozostałość bm 3 pp Leg. 1 kompania strzelecka, kompania ckm bez dwóch plutonów i plutony specjalne wycofujące się w sposób uporządkowany zostały zaatakowane przez dwa samoloty niemieckie, w wyniku czego pododdziały batalionu rozproszyły się, resztki jego dotarły w rejon Oleszyc i Tomaszowa Lubelskiego, gdzie dołączyły do napotkanych jednostek WP. Wzmocniona 3 kompania bm 3 pp Leg. wycofała się z Wysocka, na Łazy i Laszki, w trakcie marszu została rozbita przez niemiecki podjazd pancerno-motorowy. Batalion „M” bez dwóch kompanii wycofując się wzdłuż szosy na Zapałów został rozbity przez niemieckie czołgi. Resztki batalionu wycofały się do Oleszyc, skąd dalej na Żółkiew i Rawę Ruską. Jednostki artylerii częściowo wycofały się w całości ze sprzętem tj. 5/24 pal dołączyła czasowo do 6 Dywizji Piechoty, a następnie do 23 Dywizji Piechoty i weszła w skład odtworzonego I dywizjonu 23 pułku artylerii lekkiej. 1/40 pal wycofała się do Lwowa i wzięła udział w jego obronie. 9/11 pal po walce w rejonie Makowisk samotnie wycofała się na wschód, została rozbita 11 września na postoju przez niemieckie oddziały rozpoznawcze prowadzące pościg. Podobny los spotkał wycofującą się baterię artylerii OZAL nr 10[8].
Za rzeką Lubaczówką zgrupowanie skupione wokół ppłk Jana Wójcika rano 13 września zostało zbombardowane, następnie podjęto marsz lasami w kierunku wsi Futory. Ze względu na, to że stwierdzono obecność obsady niemieckiej we wsi zgrupowanie nocą 13/14 września pomaszerowało w kierunku na Dzików. II/40 pal pomaszerował z Radawy na Cieszanów i Narol, gdzie w okolicach stoczył walkę z niemieckimi czołgami. Po dalszym marszu i walkach dołączył do Grupy „Dubno” i dzielił z nią dalsze losy. 1/60 dac przez kilka dni kluczyła po lasach próbując nawiązać kontakt z jednostkami WP. 14 września w rejonie wsi Zalesie, gdy konie wyczerpały całkowicie siły na piaszczystych drogach, a w pobliżu pojawił się niemiecki oddział, dowódca baterii rozkazał zniszczyć haubice i sprzęt, po czym rozwiązał baterię. W nocy 14/15 września oddział ppłk. Wójcika przeszedł przez Ułazów i Zamek, przeprawił się przez rzekę Tanew i do 17 września kluczył z oddziałem po lasach Puszczy Różanieckiej. Wobec beznadziejnej sytuacji, braku amunicji i żywności nakazał zniszczyć sprzęt i broń ciężką, a oddział rozwiązał, żołnierzy małymi grupkami rozpuścił do domów, sam z częścią żołnierzy przeszedł z czasem do konspiracji[9].
Obsada personalna Grupy „Jarosław”
[edytuj | edytuj kod]Dowództwo[1]
- dowódca – ppłk Jan Wójcik
- adiutant grupy – kpt. Jakub Prośba[10]
piechota:
- dowódca III/155 pp – mjr Tadeusz Zarzycki
- dowódca III/154 pp – ppłk Franciszek Karol Herzog
- dowódca batalionu marszowego 3 pp Leg. – por. rez. Michał Górski
- dowódca batalionu piechoty „M” – kpt. Józef Matheis
- dowódca kompanii strzeleckiej – kpt. Jan Pietrzak
artyleria:
- dowódca II/40 pal – ppłk Jan Cudek
- dowódca 1/40 pal – kpt. Romuald Stępniewski
- dowódca 9/11 pal – kpt. Adam Szpilczyński
- dowódca 5/24 pal – kpt. Jan Czesław Bielecki
- dowódca baterii artylerii OZAL nr 10 – NN
- dowódca 1/60 dac – kpt. Zygmunt Łyzicki
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Dalecki 2009 ↓, s. 431.
- ↑ Dalecki 2009 ↓, s. 138-139.
- ↑ Majka 2019 ↓, s. 56-61.
- ↑ Dalecki 2009 ↓, s. 144.
- ↑ Dymek 2021 ↓, s. 45.
- ↑ Majka 2019 ↓, s. 62-63.
- ↑ Dalecki 2009 ↓, s. 157-159.
- ↑ Dalecki 2009 ↓, s. 187-189.
- ↑ Dymek 2021 ↓, s. 46.
- ↑ Dalecki 2009 ↓, s. 187.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Przemysław Dymek: 3 Pułk Piechoty Legionów. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 149. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2021. ISBN 978-83-66508-12-5.
- Ryszard Dalecki: Armia „Karpaty” w wojnie obronnej 1939 r.. Rzeszów: Wydawnictwo Libra, 2009. ISBN 978-83-89183-47-7.
- Jerzy Majka: Nad Wisłokiem, Sanem i Szkłem. Walki 10 Brygady Kawalerii płk. Maczka we wrześniu 1939 r.. Przemyśl: Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej, 2019. ISBN 978-83-60680-76-6.