Stanisław Maczek

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Stanisław Maczek
Baca
Ilustracja
generał dywizji generał dywizji
Data i miejsce urodzenia

31 marca 1892
Szczerzec, Austro-Węgry

Data i miejsce śmierci

11 grudnia 1994
Edynburg, Wielka Brytania

Przebieg służby
Lata służby

1914–1947

Siły zbrojne

Wappen Kaisertum Österreich 1815 (Klein).png Cesarsko-królewska Obrona Krajowa
Orzełek II RP.svg Wojsko Polskie
Poland badge.jpg Polskie Siły Zbrojne

Jednostki

1 Dywizja Pancerna

Stanowiska

dowódca dywizji

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa

wojna polsko-ukraińska

wojna polsko-bolszewicka
II wojna światowa

Późniejsza praca

barman

Faksymile
Odznaczenia
Order Orła Białego Krzyż Kawalerski Orderu Virtuti Militari Krzyż Złoty Orderu Virtuti Militari Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Wstęga Wielka Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych (1920-1941, trzykrotnie) Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami Medal Wojska Złoty Krzyż Zasługi Medal Niepodległości Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości Wielki Oficer Orderu Korony (Belgia) Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Węgierskiego Zasługi (wojskowy) Komandor Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Order Imperium Brytyjskiego od 1936 (wojskowy) Komandor Orderu Oranje-Nassau (Holandia) Oficer Orderu Gwiazdy Rumunii Krzyż Wojenny z brązową palmą (Belgia) (1940-1945)
FR CdG palm br.png
Krzyż Wojenny 1939–1945 z brązową palmą (Francja)
Krzyż Komandorski Orderu Łaźni (Wielka Brytania) Order Wybitnej Służby (Wielka Brytania) Gwiazda za Wojnę 1939–1945 (Wielka Brytania) Gwiazda Francji i Niemiec (Wielka Brytania) Medal Wojny 1939–1945 (Wielka Brytania) Medal Obrony (Wielka Brytania) Medal Pamiątkowy Wojny 1939–1945 (Francja) Krzyż Zasługi Wojskowej (w czasie wojny) Medal Zasługi Wojskowej „Signum Laudis” (w czasie wojny) Medal Zasługi Wojskowej „Signum Laudis” (w czasie wojny) Krzyż Wojskowy Karola Medal Waleczności (Austro-Węgry) Medal Rannych – jednokrotnie ranny (Austro-Węgry)
Odznaka pułkowa 81 Pułku Strzelców Grodzieńskich
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach
Stanisław Maczek w stopniu pułkownika Wojska Polskiego

Stanisław Maczek[a] (ur. 31 marca 1892 w Szczercu, zm. 11 grudnia 1994 w Edynburgu) – generał dywizji Wojska Polskiego, prekursor polskiej broni pancernej[2], kawaler Orderu Orła Białego, honorowy obywatel Holandii, 11 listopada 1990 awansowany przez prezydenta RP na uchodźstwie do stopnia generała broni[3].

Podczas I wojny światowej walczył na froncie rosyjskim w Karpatach i froncie włoskim w Alpach. Po kapitulacji państw centralnych 11 listopada 1918 Maczek przedostał się do Krosna, gdzie wstąpił do odrodzonego Wojska Polskiego. Początkowo dowodził batalionem krośnieńskim przeznaczonym do odsieczy oblężonego Lwowa. W kwietniu 1919 otrzymał przydział na dowódcę tzw. lotnej kompanii w 4 Dywizji Piechoty, która zasłużyła się w walkach m.in. o Drohobycz i Stanisławów. Po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej Maczek, w stopniu majora, pozostał w służbie zawodowej. W 1938 otrzymał dowództwo 10 Brygady Kawalerii, pierwszej polskiej jednostki zmotoryzowanej, która stanowiła zalążek sił pancernych. Podczas kampanii wrześniowej dowodzona przez niego jednostka zadała ciężkie straty niemieckiemu XXIII Korpusowi Pancernemu. Dowodzona przez Maczka 1 Dywizja Pancerna przeszła szlak bojowy przez Francję, Belgię, Holandię i Niemcy. W 1944 brała udział w inwazji sił alianckich w Normandii, największej operacji desantowej w historii. Dywizja odegrała znaczącą rolę w bitwie pod Falaise, zamykając okrążenie wokół niemieckich 7 Armii i 5 Armii Pancernej w tzw. kotle. Uczestniczył także w wyzwalaniu Bredy oraz zdobyciu Wilhelmshaven.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Młodość[edytuj | edytuj kod]

Urodził się 31 marca 1892 w Szczercu, w ówczesnym powiecie lwowskim Królestwa Galicji i Lodomerii[4] w rodzinie Witolda (1854–1926), adiunkta w tamtejszym c. k. Sądzie Powiatowym[5] i Anny z Czernych (1852–1939). Rodzina Stanisława Maczka była pochodzenia chorwackiego (jego kuzynem był znany chorwacki działacz narodowy w międzywojennej Jugosławii – Vladko Maček)[6].

W 1894 rodzina Maczków przeniosła się do Drohobycza, gdzie Witold został zatrudniony w c. k. Sądzie Powiatowym, w charakterze adiunkta[7]. W 1910 Stanisław ukończył c. k. Gimnazjum im. Franciszka Józefa w Drohobyczu i złożył maturę z odznaczeniem[8]. Po ukończeniu gimnazjum przeniósł się z rodziną do Lwowa. W latach 1910–1914 studiował na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Lwowskiego: filozofię ścisłą pod kierunkiem prof. Kazimierza Twardowskiego oraz filologię polską u profesorów Wilhelma Bruchnalskiego i Józefa Kallenbacha. Równocześnie wszedł w środowisko akademickie tętniące działalnością patriotyczną. W tym czasie odbył przeszkolenie wojskowe i w 1912 dołączył do Związku Strzeleckiego[9][10]. Następnie przyjął pseudonim Rozłucki[10]. Służbę w Legionach Piłsudskiego uniemożliwiło mu powołanie do cesarsko-królewskiej Obrony Krajowej[10].

I wojna światowa[edytuj | edytuj kod]

Podczas I wojny światowej wcielony do armii austro-węgierskiej i wysłany wraz z pułkiem południowotyrolskim na front włoski. Został skierowany do Szkoły Oficerów Rezerwy 3 Korpusu. Po ukończeniu szkoły został dowódcą plutonu w 3 Pułku Piechoty Obrony Krajowej w Grazu[11]. 14 czerwca 1915 został przeniesiony do II Pułku Strzelców Krajowych (15 stycznia 1917 przemianowany na II Pułk Strzelców Cesarskich). W grudniu tego samego roku został skierowany na front włoski nad rzekę Isonzo[11]. Wiosną 1916 został instruktorem szkoły oficerskiej 14 Korpusu w Steyr. W październiku tego samego roku został podporucznikiem i dowódcą kompanii[12]. Dowodząc kompanią wsławił się licznymi akcjami za które otrzymał odznaczenia austriackie. W lutym 1918 został ranny i trafił do wiedeńskiego szpitala[13]. Następnie po jego opuszczeniu otrzymał trzymiesięczny urlop, który spędził we Lwowie[14]. Podczas urlopu załatwił sprawy związane z uzyskaniem dyplomu studiów uniwersyteckich[14]. Po zakończeniu urlopu wrócił na front włoski.

Walczył w jednostkach strzelców alpejskich i dosłużył się stopnia porucznika[15]. Po zawieszeniu broni 11 listopada 1918 zdezerterował i przedostał się do Krosna, gdzie już 14 listopada wstąpił do odrodzonego Wojska Polskiego[16].

Wojna polsko-ukraińska[edytuj | edytuj kod]

14 listopada Maczek zameldował się u płk. Juliana Swobody, dowódcy garnizonu Krosno i tego samego dnia otrzymał dowództwo kompanii krośnieńskiej, przybyłej do Sanoka i dalej przeznaczonej do odsieczy oblężonego Lwowa[17][18]. 20 listopada pociąg „Kozak” wiozący oddział, z prowizorycznie opancerzonymi przednimi wagonami, wyruszył w kierunku Sanoka. Na dworcu w Ustrzykach Dolnych żołnierze Maczka opanowali wojskowy pociąg ukraiński, zdobyli cztery działa i w ataku na bagnety wyzwolili miasto[19]. Później zdobyli węzeł kolejowy Chyrów[20] i pobliski Felsztyn, ale dalsze natarcie – na Sambor – już się nie powiodło. Przez całą zimę 1918/1919 zreorganizowany 3 Batalion Strzelców Sanockich (w skład którego wchodziła wtedy kompania ckm dowodzona przez Maczka[21]), pozostawał w Chyrowie, wiążąc duże siły ukraińskie.

W kwietniu 1919 batalion został przerzucony w rejon Sądowej Wiszni i wszedł w skład 4 Dywizji Piechoty gen. Aleksandrowicza. W sztabie dywizji zaproponowano Maczkowi, by – wykorzystując swoje doświadczenia i żołnierzy – utworzył „lotną kompanię szturmową”[22]. Oddział ten (częściowo wzorowany na austriackich „Jagd-commando”), tworzyły 4 plutony strzeleckie i pluton ciężkich karabinów maszynowych i moździerzy. Dysponując dużą siłą ognia i możliwością szybkiego przemieszczania się na silnych wozach parokonnych po-austriackiego taboru, jednostka dowodzona przez Maczka niemal samodzielnie zdobyła Drohobycz i Borysław, a później Stanisławów.

Po nadejściu kontrofensywy ukraińskiej, kompania – jako odwód dywizji – dostała rozkaz wycofania się ze Stanisławowa. Po drodze, w czerwcu 1919, przeszła walki o wioskę Czerniów i panujące nad okolicą wzgórze, silnie bronione przez Ukraińców. Bezpośrednio po zdobyciu tej pozycji porucznik Maczek został awansowany na polu walki przez Józefa Piłsudskiego (formalne zatwierdzenie stopnia kapitana nastąpiło dopiero w 1920, po weryfikacji)[23]. Potem lotna kompania szturmowa brała udział w walkach o Buczacz, Czortków, Husiatyn i doszła aż do rzeki Zbrucz, za którą w połowie lipca 1919 wycofały się wojska ukraińskie, odrzucone w ten sposób na teren Ukraińskiej Republiki Ludowej.

Jesienią 1919 Maczek, wraz z całą dywizją, został przerzucony na Wołyń[24].

Wojna polsko-bolszewicka[edytuj | edytuj kod]

Po ustaniu walk polsko-ukraińskich, zimą 1919/1920, Maczek został przeniesiony do zadań sztabowych, początkowo w sztabie gen. Listowskiego[25]. Wiosną 1920, gdy rozpoczynała się ofensywa kijowska wojny polsko-bolszewickiej, był już w sztabie 2 Armii gen. Raszewskiego. Wykonując zadania oficera łącznikowego sztabu armii (wtedy – w Łucku) i wysłany do grupy gen. Krajowskiego, kpt. Stanisław Maczek został odcięty od swojego sztabu przez oddziały Budionnego. W tej sytuacji zameldował się we Lwowie u gen. Iwaszkiewicza. Za jego zgodą odtworzył swój batalion szturmowy, włączony wkrótce w skład dywizji jazdy gen. Rómmla. 19 sierpnia 1920 został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 w stopniu kapitana, w piechocie, w grupie oficerów byłej armii austro-węgierskiej[26].

W połowie sierpnia 1920 batalion kpt. Maczka, zdobywając miasto Waręż, przełamał front 24 dywizji sowieckiej i umożliwił wyjście dywizji kawalerii podążającej za armią Budionnego w kierunku Warszawy. Oddział o oficjalnej już nazwie „Baon szturmowy 1. dyw. kawalerii im. kpt. Maczka” został potem skierowany do Zamościa, gdzie uzupełniono sprzęt i przeszkolono żołnierzy. Później – wraz z całą dywizją – baon przeszedł w rejon rzeki Słucz, gdzie zastał go koniec działań wojennych.

Dwudziestolecie międzywojenne[edytuj | edytuj kod]

Stanisław Maczek wśród żołnierzy 10 Brygady Kawalerii podczas zajmowania Zaolzia w 1938
Stanisław Maczek, 1944

Po zakończeniu działań wojennych pozostał w zawodowej służbie wojskowej. 1 czerwca 1921 pełnił służbę w Dowództwie 20 Dywizji Piechoty, a jego oddziałem macierzystym był 40 Pułk Piechoty[27]. W tym czasie przysługiwał mu obok stopnia wojskowego tytuł „adiutant sztabowy”[27][28]. 3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu majora ze starszeństwem od 1 czerwca 1919 i 317. lokatą w korpusie oficerów piechoty, a jego oddziałem macierzystym był nadal 40 pp[28]. Później został przeniesiony do 26 Pułku Piechoty we Lwowie i przydzielony do Dowództwa Okręgu Korpusu Nr VI we Lwowie[29]. 1 listopada 1922 został „powołany do służby Sztabu Generalnego z prawem jednorocznego doszkolenia w Wyższej Szkole Wojennej”[29]. Od tego czasu przysługiwał mu obok stopnia wojskowego tytuł „przydzielony do Sztabu Generalnego”. 2 listopada 1923 został „odkomenderowany” z 26 pp do Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie, w charakterze słuchacza jednorocznego kursu doszkolenia[30]. Z dniem 15 października 1924, po ukończeniu kursu i uzyskaniu tytułu naukowego oficera Sztabu Generalnego, przydzielony został do Oddziału II Sztabu Generalnego i wyznaczony na stanowisko kierownika Ekspozytury Nr 5 we Lwowie[31]. 1 grudnia 1924 prezydent RP nadał mu stopień podpułkownika z dniem 15 sierpnia 1924 i 85. lokatą w korpusie oficerów piechoty[32]. W październiku 1927 został przeniesiony do 76 Pułku Piechoty w Grodnie na stanowisko zastępcy dowódcy pułku[33]. W marcu 1929 został przeniesiony do 81 Pułku Strzelców Grodzieńskich w Grodnie na stanowisko dowódcy pułku[34]. 10 listopada 1930 prezydent RP nadał mu stopień pułkownika ze starszeństwem z 1 stycznia 1931 i 12. lokatą w korpusie piechoty[35]. 16 lutego 1935 został mianowany dowódcą piechoty dywizyjnej 7 Dywizji Piechoty w Częstochowie[36]. 30 października 1938, w Bielsku, w czasie rewindykacji Zaolzia objął dowództwo 10 Brygady Kawalerii[37], pierwszej wielkiej jednostki pancerno-motorowej Wojska Polskiego.

Wojna obronna[edytuj | edytuj kod]

W 1939 Maczek wraz ze swą jednostką brał udział w walkach odwrotowych i działaniach opóźniających na rzecz Armii Kraków i Karpaty. Zadał niemieckiemu XXII Korpusowi Pancernemu ciężkie straty w bitwach pod Jordanowem, Nowym Wiśniczem, Rzeszowem i Łańcutem. 10 września wycofał się za San w okolicach Leżajska[38]. Od 15 września walczył po raz kolejny w obronie Lwowa, jednak już 18 września, po najeździe sowieckim na Polskę w wykonaniu rozkazu Naczelnego Wodza zmuszony był wraz z całą jednostką przerwać walkę z Niemcami i wobec nadciągających jednostek szybkich Armii Czerwonej przekroczyć granicę polsko-węgierską[39].

15 listopada 1939, w uznaniu zasług, otrzymał awans do stopnia generała brygady[40]. Za udział w wojnie obronnej 1939 otrzymał Krzyż Złoty Orderu Virtuti Militari[41].

Gen. Maczek był zwolennikiem prowadzenia wojny w sposób nowoczesny, za pomocą cechujących się dużą manewrowością i szybkością samodzielnych pancernych związków taktycznych, które zapewniły m.in. Niemcom zwycięstwo w kampanii 1939. Jego zdaniem, rola piechoty na polach bitew wyraźnie zmalała od czasów I wojny światowej a jej efektywność zależała od wsparcia m.in. lotnictwa i broni pancernej[42].

Francja 1940[edytuj | edytuj kod]

Nie zatrzymywany przez władze węgierskie, 21 października 1939 Maczek przedostał się do Francji[40].

Tam otrzymał przydział na dowódcę ośrodka wojskowego w Coëtquidan[43]. Został dowódcą lekkiej brygady pancernej w Sainte-Cécile[44]. Z powodu trudności czynionych przez władze francuskie nie udało mu się w pełni utworzyć planowanej dywizji pancernej. Faktycznie z całej dywizji do maja 1940 uformowano niecałą brygadę.

Po agresji niemieckiej w czerwcu 1940, Maczek na czele odtworzonej 10 Brygady Kawalerii Pancernej (10éme Brigade de cavalerie blindée) wyruszył na front w Szampanii[45]. Tam, wraz z elementami Brygady, walczył m.in. w walkach odwrotowych francuskiej 20 Dywizji Piechoty pod Champaubert-Mongivroux i wraz z elementami 59 Dywizji Piechoty w rejonie bagien Saint Gond[46].

Na skutek niewykonalnego rozkazu dowództwa o zajęciu Montbard i mostów na Kanale Burgundzkim, resztki brygady Maczka zostały odcięte. Generał wydał rozkaz o zniszczeniu sprzętu i przebił się wraz z pół tysiącem swych żołnierzy do Marsylii[47]. Stamtąd w przebraniu Araba przez Tunis, Maroko, Portugalię i Gibraltar dotarł do Szkocji.

Wielka Brytania[edytuj | edytuj kod]

gen. Stanisław Maczek (po prawej) towarzyszy gen. Dwightowi Eisenhowerowi podczas wizytacji oddziałów 1 Dywizji Pancernej, Holandia 1944

21 września dotarł do Wielkiej Brytanii[48][49], gdzie otrzymał przydział na stanowisko dowódcy 2 Brygady Strzelców[50], do tego czasu dowodzonej przez gen. Rudolfa Dreszera. Brygadę Strzelców przekształcono z powrotem w 10 Brygadę Kawalerii Pancernej, a w lutym 1942 – w 1 Dywizję Pancerną[51].

Front zachodni 1944–1945[edytuj | edytuj kod]

1 sierpnia 1944 1 Dywizja Pancerna wylądowała w Normandii, w pobliżu Caen[52]. W składzie 2 Korpusu Kanadyjskiego, gen. Maczek dowodził swą dywizją w zwycięskiej bitwie pod Falaise, gdzie zdecydowana obrona Mont Ormel (Wzgórze 262 znane też jako „Maczuga”) przez jego dywizję uniemożliwiła większej grupie rozbitków 7 Armii wydostanie się z kotła. 8 sierpnia 1944 ruszyło natarcie wzdłuż szosy Caen-Falaise[53].

W ciągłych walkach z Wehrmachtem gen. Maczek prowadził dywizję w kierunku Belgii i Holandii. Wyzwolił m.in. Ypres, Gandawę i Passchendale[54]. Dzięki znakomitemu manewrowi oskrzydlającemu, po ciężkich walkach Maczkowi udało się wyzwolić Bredę bez strat wśród ludności cywilnej. 26 marca 1945 pod Łukiem Triumfalnym w Paryżu został odznaczony Komandorią Krzyża Legii Honorowej[55].

Stanisław Maczek podczas dowodzenia dywizją, 1944

4 maja 1945 dywizja dotarła do bazy Kriegsmarine w Wilhelmshaven, gdzie generał przyjął kapitulację dowództwa twierdzy, bazy Kriegsmarine, floty „Ostfriesland”[56], resztki dziesięciu dywizji piechoty oraz 8 pułków piechoty i artylerii. 1 czerwca 1945 został awansowany do stopnia generała dywizji[57].

19 maja 1945 w miasteczku niemieckim Haren, wcześniej zdobytym przez 1 Dywizję Pancerną, położonym w Dolnej Saksonii, gen. Stanisław Maczek i jego żołnierze, na wniosek kolegów z II Korpusu Kanadyjskiego, stworzyli tymczasowe lokum dla Polaków, jeńców byłych niemieckich obozów, żołnierzy, którzy nie mieli dachu nad głową. W miasteczku mieszkało ok. 5000 Polaków, w tym 1728 kobiet, dziewczyn uczestniczek powstania warszawskiego, więzionych w obozie Stalagu VI w Oberlangen.

Zgodę na utworzenie polskiego miasteczka wydał marszałek polny Bernard Law Montgomery. Miasteczko początkowo nosiło nazwę Lwów, nazwę Maczków nadał miasteczku gen. Tadeusz Bór-Komorowski. W Maczkowie były polskie nazwy ulic: Jagiellońska, Legionów, Mickiewicza, Łyczakowska.

Lata powojenne[edytuj | edytuj kod]

Generał Maczek (siedzi pierwszy z lewej) pośród generałów 1 Armii Kanadyjskiej, której organizacyjnie podlegała polska brygada
Dowódca I Dywizji Pancernej Wojska Polskiego generał Stanisław Maczek podczas inspekcji (1944)
Stanisław Maczek (pierwszy z lewej) w trakcie bitwy pod Falaise (1944)
Stanisław Maczek
Dom przy Arden Street w Edynburgu, w którym generał mieszkał w latach 1948-1994
Grób gen. Stanisława Maczka na cmentarzu żołnierzy polskich w Bredzie
Wystawa Muzeum Miejskiego w Bredzie poświęcona generałowi Maczkowi
Tulipan Generał Stanisław Maczek nazwany na cześć polskiego dowódcy

Stanisław Maczek pozostał na emigracji w Edynburgu w Wielkiej Brytanii.

Od września 1945 dowodził jednostkami polskimi, które pozostały w Wielkiej Brytanii aż do ich demobilizacji[57].

26 września 1946 Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej w Warszawie, na podstawie ustawy z 1920 o obywatelstwie Państwa Polskiego, pozbawił Maczka obywatelstwa polskiego w związku z „przyjęciem bez zgody właściwych władz polskich, urzędu publicznego w państwie obcym, a to podejmując się funkcji współorganizowania Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczeń, będącego formacją paramilitarną stanowiącą część armii brytyjskiej”[58]. W 1971 Rada Ministrów PRL, na czele której stał premier Jaroszewicz, uchyliła decyzję TRJN, ale uchwała w tej sprawie nie została opublikowana[59]. 15 marca 1989 rząd PRL premiera Mieczysława Rakowskiego uchylił uchwałę pozbawiającą Maczka obywatelstwa[60]. 26 lutego 1989 dostarczono generałowi prywatny list od premiera Rakowskiego z przeprosinami za odebranie obywatelstwa[61].

Od 1945 pozbawiony świadczeń przysługujących żołnierzom alianckim, rozpoczął pracę jako sprzedawca, a następnie barman[62] w restauracji hoteli prowadzonych wówczas przez polskich emigrantów: „Dorchester” i „Learmonth” w Edynburgu.

Na wniosek ponad 40 000 mieszkańców Bredy generałowi przyznano honorowe obywatelstwo Holandii[59]. 11 listopada 1990 został awansowany przez prezydenta RP na uchodźstwie do stopnia generała broni[3]. Otrzymał także tytuły honorowego obywatelstwa Krakowa (14 maja 1994), Rzeszowa (23 marca 1994), Łańcuta[63].

Zmarł w wieku 102 lat w Edynburgu. Został pochowany na cmentarzu żołnierzy polskich w Bredzie[64].

Awanse[edytuj | edytuj kod]

C.K. Armia

Wojsko Polskie

  • PL Epolet kpt.svg kapitan – 1919
  • PL Epolet mjr.svg major – 1921, zweryfikowany 3 maja 1922 ze starszeństwem z 1 czerwca 1919
  • PL Epolet pplk.svg podpułkownik – 1 grudnia 1924 ze starszeństwem z 15 sierpnia 1924 i 85. lokatą w korpusie oficerów piechoty
  • PL Epolet plk.svg pułkownik – ze starszeństwem z 1 stycznia 1931 w korpusie oficerów piechoty
  • PL Epolet gen bryg.svg generał brygady – 15 listopada 1939
  • PL Epolet gen dyw.svg generał dywizji – 1 czerwca 1945 (Polskie Siły Zbrojne)
  • PL Epolet gen broni.svg generał broni – 11 listopada 1990 (prezydent RP na uchodźstwie)

Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

Pomnik generała Stanisława Maczka w Ustrzykach Dolnych

Stanisław Maczek upamiętniony został w ramach projektu „Wielcy Polacy XX w.” popiersiem, które stoi w parku im. Henryka Jordana w Krakowie (III.1) – odsłonięcie 5 czerwca 2010.

Uchwałą z 3 października 2012 Senat RP zdecydował o ustanowieniu października 2012 miesiącem pamięci generała Stanisława Maczka (1892–1994)[87].

W efekcie kampanii zainicjowanej przez pochodzącego ze Szkocji członka Izby Lordów, Lorda Frasera of Camyrille(ang.), na dziedzińcu budynku rady miejskiej w Edynburgu(ang.) umieszczona została ławeczka pamiątkowa wraz z siedzącym na niej pomnikiem generała Maczka. W uroczystości odsłonięcia postumentu 3 listopada 2018 wziął udział kapitan Zbigniew Mieczkowski, towarzysz broni generała, oraz Lady Fraser, w imieniu swojego zmarłego męża.

W kwietniu 2019 w Edynburgu jego imieniem nazwano jedna ze ścieżek w Parku Bruntsfield.

29 października 2019, w 75. rocznicę wyzwolenia Bredy przez 1 Dywizję Pancerną, na jeden dzień zmieniono nazwę stadionu holenderskiej drużyny piłkarskiej NAC Breda na „Stanisław Maczek Stadion”[88].

W listopadzie 2020 w Ustrzykach Dolnych osłonięto pomnik Stanisława Maczka, ustawiony pomiędzy kościołem Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski a zabytkowym dworcem kolejowym, na którym w 1918 jego oddział stoczył bitwę z wojskami ukraińskimi[89].

W Holandii imieniem generała Maczka nazwano ulice w Bredzie[90] i Dongen[91]. Ulica w Bredzie dla upamiętnienia wyzwolenia miasta przez polskich żołnierzy od 1945 była nazwana Poolseweg (polska droga), a w 1964 została przemianowana na Generaal Maczekstraat (ulica generała Maczka)[90]. Również w miejscowościachː Kloosterzande, Baarle-Nassau, Ter Apel, Axel i Dorst są ulice imienia generała Maczka[92].

Jego imieniem nazwano m.in. ulice w: Białymstoku, Bielsku-Białej, Chrzanowie, Gdyni, Iławie, Jordanowie, Kołobrzegu, Łańcucie, Łodzi, Miastku, Olsztynie, Pelplinie, Poznaniu, Radzyminie, Rydułtowach, Rzeszowie, Starogardzie Gdańskim, Szczecinie, Warszawie, Wrocławiu i Ząbkach.

W Belgii w mieście Tielt jeden z placów jest nazwany imieniem generała Maczka – Generaal Maczekplein[93].

We Francji w Abbeville nadano jednej z ulic imię Generała Maczka (rue du Général Maczek)[94].

Patronaty[edytuj | edytuj kod]

Patronat Stanisława Maczka otrzymały podmioty:

  • Hufiec ZHP Rzeszów im. gen. Stanisława Maczka
  • Gimnazjum Nr 1 im. gen. broni Stanisława Maczka w Jaworzu
  • Szkoła Podstawowa Nr 14 im. gen. broni Stanisława Maczka w Lubinie
  • Szkoła Podstawowa Nr 11 im. gen Stanisława Maczka w Rzeszowie
  • Polska Szkoła Sobotnia im. Gen. Maczka w Kirkcaldy (Szkocja)
  • Szkoła Podstawowa Nr 22 im. gen Stanisława Maczka w Kielcach
  • Zespół Szkół Zawodowych im. gen. Stanisława Maczka w Koronowie
  • IV Liceum Ogólnokształcące im. gen. Stanisława Maczka w Katowicach
  • Kujawsko-Pomorski Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy nr 2 dla Dzieci i Młodzieży Słabo Słyszącej i Niesłyszącej im. Gen. Stanisława Maczka w Bydgoszczy
  • XCVI Liceum Ogólnokształcącego przy ul. Gwiaździstej 35 w Warszawie[95]
  • Zespół Szkół Samochodowych i Mechatronicznych nr 22 im. Gen. Stanisława Maczka w Łodzi
  • Szkoła Podstawowa Nr 38 im. gen. Stanisława Maczka w Gdańsku
  • Zespół Szkół Budowlanych im. gen. Stanisława Maczka w Bielsku-Białej
  • 10 Brygady Kawalerii Pancernej w Świętoszowie[96]
  • Szkoła Polonijna im. gen. Stanisława Maczka w Brabancji Północnej (Breda-Królestwo Niderlandów)
  • Szkoła Podstawowa im. gen. Stanisława Maczka w Boguchwale
  • Ulica im. gen. Stanisława Maczka w Jordanowie[97]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ 26 stycznia 1934 ogłoszono sprostowanie imienia ze „Stanisław Władysław” na „Stanisław”[1].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 2 z 26 stycznia 1934, s. 22.
  2. ↑ Generał Stanisław Maczek - wyzwoliciel Europy - artykuły portalu II wojna światowa, www.sww.w.szu.pl [dostęp 2020-12-12].
  3. ↑ a b Majka 2005 ↓, s. 93.
  4. ↑ Majka 2005 ↓, s. 9.
  5. ↑ Szematyzm 1892 ↓, s. 60, 111.
  6. ↑ McGilvray 2014 ↓, s. 12.
  7. ↑ Szematyzm 1895 ↓, s. 74.
  8. ↑ Sprawozdanie 1910 ↓, s. 89-90.
  9. ↑ Katarzyna Kucharczuk: Dowódcy najwybitniejsi wodzowie w historii polski. Carta blanca, 2011, s. 96. ISBN 978-83-7705-071-2.
  10. ↑ a b c Majka 2005 ↓, s. 11.
  11. ↑ a b Majka 2005 ↓, s. 12.
  12. ↑ Majka 2005 ↓, s. 13.
  13. ↑ McGilvray 2014 ↓, s. 26.
  14. ↑ a b McGilvray 2014 ↓, s. 27.
  15. ↑ McGilvray 2014 ↓, s. 28.
  16. ↑ McGilvray 2014 ↓, s. 37-38.
  17. ↑ Edward Zając: Jak Sanok wybił się na niepodległość. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 1995, s. 24. ISBN 83-901466-3-0.
  18. ↑ McGilvray 2014 ↓, s. 37.
  19. ↑ McGilvray 2014 ↓, s. 39.
  20. ↑ Majka 2005 ↓, s. 15.
  21. ↑ Edward Zając. Sanocki epizod na wojennym szlaku Stanisława Maczka. „Tygodnik Sanocki”, s. 6, Nr 2 (166) z 13 stycznia 1995. 
  22. ↑ Maczek 1990 ↓.
  23. ↑ McGilvray 2014 ↓, s. 52.
  24. ↑ McGilvray 2014 ↓, s. 54.
  25. ↑ McGilvray 2014 ↓, s. 57.
  26. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 32 z 25 sierpnia 1920, s. 771.
  27. ↑ a b Spis oficerów 1921 ↓, s. 136, 752.
  28. ↑ a b Lista starszeństwa 1922 ↓, s. 32.
  29. ↑ a b Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 42 z 1 listopada 1922, s. 820.
  30. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 69 z 1 listopada 1923, s. 735.
  31. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 125 z 28 listopada 1924, s. 705.
  32. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 131 z 17 grudnia 1924, s. 732.
  33. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 25 z 31 października 1927, s. 297.
  34. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 12 marca 1929, s. 89.
  35. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 15 z 11 listopada 1930, s. 323.
  36. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 21 marca 1935, s. 30.
  37. ↑ Skibiński 1989 ↓, s. 293–297.
  38. ↑ [1], 4 akapit
  39. ↑ McGilvray 2014 ↓, s. 115.
  40. ↑ a b Majka 2005 ↓, s. 41.
  41. ↑ Grudziński 2012 ↓, s. 251.
  42. ↑ 128 lat temu urodził się gen. Stanisław Maczek, dzieje.pl [dostęp 2021-02-28] (pol.).
  43. ↑ McGilvray 2014 ↓, s. 117.
  44. ↑ McGilvray 2014 ↓, s. 125.
  45. ↑ Majka 2005 ↓, s. 47.
  46. ↑ McGilvray 2014 ↓, s. 131.
  47. ↑ Majka 2005 ↓, s. 51.
  48. ↑ McGilvray 2014 ↓, s. 143.
  49. ↑ a b Grudziński 2012 ↓, s. 259.
  50. ↑ Majka 2005 ↓, s. 53.
  51. ↑ McGilvray 2014 ↓, s. 160.
  52. ↑ Lwowskie Sylwetki, lwow.home.pl, 1995 [dostęp 2010-06-27].
  53. ↑ Majka 2005 ↓, s. 69.
  54. ↑ greendevils.pl. greendevils.pl. [dostęp 2010-06-27].
  55. ↑ a b c Grudziński 2012 ↓, s. 292.
  56. ↑ Majka 2005 ↓, s. 83.
  57. ↑ a b Majka 2005 ↓, s. 89.
  58. ↑ McGilvray 2014 ↓, s. 299.
  59. ↑ a b McGilvray 2014 ↓, s. 303.
  60. ↑ ”Rzeczpospolita” z 20 marca 1989.
  61. ↑ "Wśród wielu, bardzo wielu spraw, które mam do załatwienia poczesne miejsce zajmuje chęć naprawienia krzywdy, której Pan, Panie Generale, doznał w przeszłości od władz polskich. (...) Pomimo wielu krzywdzących ocen i decyzji ówczesnych władz polskich pozostał Pan dla nas – moich rodaków – wzorem patrioty i żołnierza. (...) Stał się Pan, Panie Generale, symbolem bohaterskiego dowódcy. Ogromnie chciałbym Pana gościć, Panie Generale, na naszej polskiej ziemi w dniach obchodów 50 rocznicy wybuchu II wojny światowej. Pragnę Pana zapewnić, że rząd polski przyjmie Pana z całym należnym szacunkiem jak bohatera narodowego. (...) Co jako premier rządu polskiego mógłbym dla Pana zrobić, żeby choć w części zrekompensować Panu Panie Generale, krzywdy i ból, których doznał Pan w przeszłości?" "Rzeczpospolita" z 28 lutego 1989.
  62. ↑ Majka 2005 ↓, s. 91.
  63. ↑ Honorary citizens. lancut.pl. [dostęp 2022-05-04]. (ang.).
  64. ↑ Majka 2005 ↓, s. 99.
  65. ↑ M.P. z 1994 r. nr 19, poz. 141 „w uznaniu szczególnie wybitnych zasług poniesionych dla Rzeczypospolitej Polskiej”.
  66. ↑ Zbigniew Puchalski: Dzieje polskich znaków zaszczytnych. Warszawa: Wyd. Sejmowe, 2000, s. 196.
  67. ↑ Grudziński 2012 ↓, s. 250.
  68. ↑ a b c Generał broni Stanisław Maczek (1892–1994). Instytut Pamięci Narodowej – Gdańsk. s. 3-4. [dostęp 2017-08-30].
  69. ↑ Komunikat o nadaniu Orderu Odrodzenia Polski. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 15, Nr 2 z 15 lipca 1987. 
  70. ↑ Komunikat Kancelarii Cywilnej Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 31 marca 1987 roku o dekoracji gen. S. Maczka i gen. K. Rudnickiego. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 24–25, Nr 2 z 15 lipca 1987. 
  71. ↑ M.P. z 1934 r. nr 259, poz. 337 „za zasługi w służbie wojskowej”.
  72. ↑ Zarządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej. „Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych”. Nr 13, s. 229, 11 listopada 1934. 
  73. ↑ Władysław Steblik, Armia Kraków 1939, Eugeniusz Kozłowski, Warszawa: MON, 1989, s. 96–97, ISBN 83-11-07434-8, OCLC 749823852.
  74. ↑ a b c d e Eugeniusz Toman: Podniebni żołnierze. Rhythmos, 2015.
  75. ↑ a b c d e f g h i Maczek, Stanislaw Wladyslaw "Baca". ww2awards.com. [dostęp 2017-08-30].
  76. ↑ M.P. z 1928 r. nr 65, poz. 88 za zasługi na polu organizacji i administracji wojska”.
  77. ↑ M.P. z 1934 r. nr 27, poz. 41 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
  78. ↑ Zarządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej. „Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych”. Nr 9, s. 111, 19 marca 1934. 
  79. ↑ Na podstawie fotografii [1].
  80. ↑ Grudziński 2012 ↓, s. 288.
  81. ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych nr 13 z 1934 r., s. 232.
  82. ↑ Grudziński 2012 ↓, s. 293.
  83. ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych nr 19 z 12 grudnia 1929 r., s. 361.
  84. ↑ Grudziński 2012 ↓, s. 289.
  85. ↑ a b Grudziński 2012 ↓, s. 291.
  86. ↑ a b c d e f Generał Władysław Maczek. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 37, s. 157, 1992. 
  87. ↑ M.P. z 2012 r. poz. 738.
  88. ↑ Łukasz Witczyk: Generał Stanisław Maczek bohaterem w Bredzie. Na jeden dzień zmieniono nazwę stadionu. sportowefakty.wp.pl, 2019-10-29. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-10-29)].
  89. ↑ Marek Winiarski: W Ustrzykach Dolnych odsłonięto pomnik generała Stanisława Maczka. TVP3 Rzeszów, 2020-11-29. [dostęp 2020-12-30].
  90. ↑ a b Generaal Maczekstraat Poolseweg (Sportpark), erfgoed.breda.nl [dostęp 2019-11-02] (niderl.).
  91. ↑ l, 5103 SM, drimble.nl [dostęp 2019-11-02].
  92. ↑ Resultaten voor "Maczek" - Postcode Services, www.postcode.nl [dostęp 2019-11-02].
  93. ↑ Generaal Maczekplein | Inventaris Onroerend Erfgoed, inventaris.onroerenderfgoed.be [dostęp 2019-11-02].
  94. ↑ Nadanie ulicy imienia Generała Maczka w Abbeville, iFrancja 🇫🇷, 3 września 2016 [dostęp 2020-11-23] (pol.).
  95. ↑ Szkoła, maczek.waw.pl [dostęp 2020-11-23].
  96. ↑ Decyzja Nr 127/MON Ministra Obrony Narodowej z 27 lipca 2000 w sprawie nadania 10 Brygadzie Kawalerii Pancernej imienia patrona (Dziennik Rozkazów MON z 2000, poz. 69).
  97. ↑ Jordanów, Maczka Stanisława, gen., Ulica. Targeo. [dostęp 2022-10-17].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Stanisław_Maczek&oldid=68900213”