Henryk Zygalski
![]() Henryk Zygalski, lata 30. XX wieku. | |
Data i miejsce urodzenia |
15 lipca 1908 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
30 sierpnia 1978 |
Zawód, zajęcie |
matematyk, kryptolog |
Odznaczenia | |
![]() |





Henryk Zygalski (ur. 15 lipca 1908 w Poznaniu[1], zm. 30 sierpnia 1978 w Liss) – polski matematyk i kryptolog, który wraz z Marianem Rejewskim i Jerzym Różyckim w latach 30. XX wieku złamał kod niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Wynalazca koncepcji płacht Zygalskiego[2].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Henryk Michał Zygalski urodził się 15 lipca 1908 roku w Poznaniu, znajdującym się pod zaborem pruskim, który nosił wówczas niemiecką nazwę Posen. Jego rodzicami byli Michał Zygalski, krawiec z zawodu i Stanisława z domu Kielisz, mieszkający przy ulicy Mielżyńskiego 22, gdzie całe swoje dzieciństwo spędził Zygalski. Miał jedyną siostrę o imieniu Monika, urodzoną w 1910 roku. W wieku siedmiu lat zaczął uczęszczać do niemieckojęzycznej szkoły, mieszczącej się przy ulicy Mielżyńskiego, gdzie spędził trzy lata.
Przez następne dziewięć lat był wychowankiem Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu, gdzie również edukacja odbywała się w języku niemieckim. W 1926 roku otrzymał świadectwo ukończenia szkoły, zdając w maju tego samego roku dwa egzaminy: pisemny i ustny. Otrzymał z większości przedmiotów oceny dobre, a z matematyki – ocenę bardzo dobrą[3][4].
We wrześniu 1926 roku Zygalski rozpoczyna studia na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Poznańskiego. Jego wykładowcami m. in. byli prof. K. Abramowicz (teoria równań), A. Denizot, T. Pęczalski (fizyka), F. Włodarski (geometria), a głównym jego mentorem był prof. Zdzisław Krygowski (matematyka). Zygalski był wyróżniającym się studentem w dziedzinie matematyki, fizyki i logiki. W roku 1932 obronił pracę magisterską pod tytułem "Twierdzenia o odgraniczaniu pierwiastków równań liczbowych wraz z zastosowaniami", uzyskując ocenę bardzo dobrą. Przewodniczącym komisji egzaminacyjnej był prof. Zdzisław Krygowski.
Jesienią 1928 roku Henryk Zygalski, jako student III roku, został wybrany przez prof. Z. Krygowskiego jako jeden z dwudziestu trzech studentów do udziału w specjalnym tajnym kursie kryptologicznym zorganizowanym na uniwersytecie przez Biuro Szyfrów Oddziału II Sztabu Głównego. Celem kursu była organizacja systematycznej pracy nad łamaniem niemieckiego szyfru maszynowego, dotychczas nieznanego kryptologom. Wykładowcami tajnego kursu byli major Maksymilian Ciężki, podporucznik rezerwy i inżynier Antoni Palluth oraz podpułkownik dyplomowany Franciszek Pokorny. Maksymilian Ciężki zmienił podejście do kryptologii, zamiast dotychczas zatrudnianych do łamania szyfrów lingwistów, stwierdził, że do łamania szyfru maszynowego muszą być zaangażowani matematycy. Po ukończeniu kursu wskazał on trójkę najbardziej zdolnych studentów, którymi byli Marian Rejewski, Henryk Zygalski i Jerzy Różycki, którzy zostali zatrudnieni w Biurze Szyfrów[5][6].
Po studiach był pracownikiem Uniwersytetu Poznańskiego oraz radiokontrwywiadu wojskowego (Biuro Szyfrów nr 4).
W styczniu 1933, wraz z poznańskimi matematykami Marianem Rejewskim i Jerzym Różyckim, złamał kod niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma, co pozwoliło na zbudowanie jej działającej kopii. Było to możliwe dzięki jego koncepcji tak zwanych płacht Zygalskiego, bardzo pracochłonnych w wykonaniu perforowanych papierowych arkuszy pomagających w ustaleniu kolejności wirników kodujących.
Po wojnie pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii, gdzie wykładał statystykę matematyczną na Uniwersytecie Surrey. W roku 1977 otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Polskiego na Obczyźnie[7][8]. Związał się z Bertą Blofield, wdową po brytyjskim oficerze.
Po śmierci został skremowany, a jego prochy rozsypano w Ogrodzie Pamięci przy krematorium w Chichesterze. We wrześniu 2018 r. na cmentarzu w Chichesterze postawiono pomnik z napisem „Syn narodu polskiego, poddany brytyjski. Matematyk, kryptolog, złamał szyfry niemieckiej Enigmy w 1933 r., twórca Płacht Zygalskiego”[9].
Order i upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]Postanowieniem prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego z 21 lutego 2000 został „w uznaniu wybitnych zasług dla Rzeczypospolitej Polskiej”, wraz z Jerzym Różyckim i Marianem Rejewskim, pośmiertnie odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski[10].
Poczta Polska wprowadziła w 2009 do obiegu cztery znaczki. Na znaczku o nominale 1,95 zł przedstawiono podobiznę Henryka Zygalskiego w otoczeniu pozostałych dwóch kryptologów[11].
W Poznaniu pamiątki po Henryku Zygalskim można oglądać w Wielkopolskim Muzeum Wojskowym na Starym Rynku, a przed Zamkiem Cesarskim w 2008 roku postawiono pomnik kryptologów. 25 września 2021 roku w Poznaniu zostało otwarte interaktywne "Centrum Szyfrów Enigma". Multimedialna ekspozycja centrum poświęcona jest historii maszyny szyfrującej Enigma i trzem polskim kryptologom: Marianowi Rejewskiemu, Henrykowi Zygalskiemu i Jerzemu Różyckiemu[12].
W 1999 przy ul. Leśnej w Lesie Kabackim w Warszawie, przed wjazdem na teren kompleksu Centrum Operacji Powietrznych – Dowództwa Komponentu Powietrznego, w którym przed II wojną światową mieścił się Referat Niemiecki Biura Szyfrów, odsłonięto kamień z tablicą upamiętniającą pracujących tam Henryka Zygalskiego, Jerzego Różyckiego i Mariana Rejewskiego[13].
6 września 2019 roku w kościele Świętych Piotra i Pawła w Krakowie odbyła się uroczystość upamiętnienia polskich kryptologów – Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego. W podziemiach kościoła, w Krypcie Panteonu Narodowego, złożono w sarkofagu urny z ziemią z miejsc związanych ze śmiercią lub pochówkiem polskich kryptologów, czyli z okolic grobu na warszawskich Powązkach, z dna Morza Śródziemnego i z Chichester[14].
Okręt rozpoznania radioelektronicznego projektu 107 ORP Henryk Zygalski ma wejść do służby około 2027 roku. 15 listopada 2023 roku rozpoczęto palenie blach pod budowę jednostki[15].
Zygalski w literaturze
[edytuj | edytuj kod]Postać Henryka Zygalskiego pojawia się w kryminałach retro Piotra Bojarskiego "Szmery" (2019) oraz "Ostatnich gryzą psy" (2024)[6].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Zygalski Henryk, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-03-22] .
- ↑ Henryk Zygalski. Matematyk w służbie wywiadu [online], Polskie Radio 24 [dostęp 2025-02-13] .
- ↑ Na przełomie 2013/2014 przypadkowo odnaleziono w zbiorach Archiwum Państwowego w Poznaniu jego świadectwo maturalne (por. Arkowski Krystian, Geniusz, który złamał Enigmę, w szkole miał tróje, „Dziennik Łódzki”, 13 lutego 2014, nr 35, wyd. A, s. 17).
- ↑ Henryk Zygalski – poznaniak, kryptolog, nauczyciel [online], csenigma.pl [dostęp 2025-02-13] .
- ↑ Polska Zbrojna [online], www.polska-zbrojna.pl [dostęp 2025-02-13] .
- ↑ a b Marta Baszewska , Enigma, prezent na wagę zwycięstwa [online], Kultura u Podstaw, 8 sierpnia 2019 [dostęp 2025-02-14] .
- ↑ Tradycje PUNO. puno.edu.pl. [dostęp 2014-01-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-21)].
- ↑ Biografie znanych kryptologów (kryptografów i kryptoanalityków). kryptografia.com. [dostęp 2017-01-15].
- ↑ Henryk Zygalski, który pomógł złamać Enigmę, został wreszcie upamiętniony przez Brytyjczyków. Wiadomości w Onet, 2018-09-01. [dostęp 2019-09-15].
- ↑ M.P. z 2000 r. nr 13, poz. 273.
- ↑ Poczta Polska, Numer katalogowy 4290 – 4293, data wydania: 28.08.2009.
- ↑ Centrum Szyfrów Enigma [online], csenigma.pl [dostęp 2022-07-02] (pol.).
- ↑ Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w. Warszawa: Argraf, 2004, s. 159. ISBN 83-912463-4-5.
- ↑ Elżbieta Szczuka: Jerzy Różycki ma symboliczny grób. Wyszkowianie na oficjalnej uroczystości (foto). 2019-09-08. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-11-12)].
- ↑ ORP Henryk Zygalski. Ruszyła budowa okrętu rozpoznania elektronicznego SIGINT dla Marynarki Wojennej [online], wnp.pl [dostęp 2023-11-16] (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Rejewski Marian, An Application of the Theory of Permutations in Breaking the Enigma Cipher, [w:] „Applicationes Mathematicae”, 1980, nr 16(4), s. 543–559.
- Welchman Gordon, „From Polish Bomba to British Bombe: the Birth of Ultra”, Intelligence and National Security, 1986.
- Misiuk Andrzej, Służby Specjalne II Rzeczypospolitej (Kulisy wywiadu i kontrwywiadu), „Bellona”, Warszawa 1998.
- Kozaczuk Władysław, Bitwa o Tajemnice: Służby wywiadowcze Polski i Niemiec 1918–1939, Książka i Wiedza Warszawa, Wyd. 1 – 1967, Wyd. 2 – 1999.
- Ćwięk Henryk, Przeciw Abwehrze (Kulisy wywiadu i kontrwywiadu), „Bellona”, Warszawa 2001.
- Pepłoński Andrzej, Kontrwywiad II Rzeczypospolitej (Kulisy wywiadu i kontrwywiadu), „Bellona”, Warszawa 2002.
- Kozaczuk Władysław, Straszak Jerzy, Enigma; How the Poles Broke the Nazi Code, New York 2004 wyd. Hyppocrene Books ISBN 0-7818-0941-X.
- Słownik biograficzny techników polskich, tom 16, Federacja Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych, Warszawa 2005.
- Zdzisław J. Kapera, The Triumph of the Zygalski's Sheets: the Polish Enigma in the Early 1940, The Enigma Press, Kraków - Mogilany 2015. ISBN 978-83-86110-79-7.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Dokumentacja Enigmy – liczne oryginalne komentarze analityczne i wspomnienia niepublikowane Mariana Rejewskiego.
John J. O’Connor; Edmund F. Robertson: Henryk Zygalski w MacTutor History of Mathematics archive (ang.) [dostęp 2021-10-27].
- Polscy matematycy XX wieku
- Polscy kryptolodzy
- Polscy wynalazcy
- Wykładowcy Uniwersytetu Poznańskiego
- Wykładowcy Uniwersytetu Surrey
- Żołnierze polskiego wywiadu i kontrwywiadu
- Doktorzy honoris causa Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie
- Odznaczeni Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski (III Rzeczpospolita)
- Ludzie urodzeni w Poznaniu
- Urodzeni w 1908
- Absolwenci Liceum Ogólnokształcącego św. Marii Magdaleny w Poznaniu
- Absolwenci Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Uniwersytetu Poznańskiego
- Zmarli w 1978