Uttar Pradesh
stan | |||
![]() Tadź Mahal w Agrze | |||
| |||
Państwo | |||
---|---|---|---|
Stolica | |||
Kod ISO 3166-2 |
IN-UP | ||
Gubernator | |||
Premier | |||
Powierzchnia |
240 928 km² | ||
Populacja (2011) • liczba ludności |
| ||
• gęstość |
828 os./km² | ||
Języki urzędowe | |||
Położenie na mapie Indii![]() | |||
Strona internetowa |
Uttar Pradesh (hindi उत्तर प्रदेश, urdu: اتر پردیش, trb.: Uttar Pradeś, trl.: Uttar Pradeś; ang. Uttar Pradesh, co znaczy: północna prowincja, często w skrócie: UP) – jeden ze stanów Indii, położony na żyznych terenach Niziny Gangesu. Został utworzony 2 lutego 1950 roku ze Zjednoczonych Prowincji. Stolica to Lucknow, ale największym miastem jest Kanpur. Jest to jedyna jednostka administracyjna na świecie przekraczająca 200 milionów mieszkańców.
Geografia
[edytuj | edytuj kod]Uttar Pradesh graniczy z Nepalem i ze stanami indyjskimi: Uttarakhand (utworzony w 2000 roku kosztem terytorium Uttar Pradesh), Himachal Pradesh, Hariana, Delhi, Radżastan, Madhya Pradesh, Chhattisgarh, Jharkhand i Bihar.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Region ten był kolebką kultury indyjskiej. Od VIII wieku pod panowaniem muzułmańskim jako Hindustan. W XVI-XVIII wieku ośrodek Imperium Mogołów. Od początku XIX wieku poszerzanie wpływów angielskich. W 1857 powstanie sipajów[2].
Podział administracyjny
[edytuj | edytuj kod]Stan Uttar Pradesh dzieli się na 18 dywizji, które z kolei dzielą się na dystrykty. Łącznie w tym stanie znajduje się 75 dystryktów:
Miasta Uttar Pradesh
[edytuj | edytuj kod]
Miasta powyżej 500 000 mieszkańców
[edytuj | edytuj kod]Dane z 2010 roku[3].
Miasta | Liczba mieszkańców |
---|---|
Kanpur | 3 221 435 |
Lucknow | 2 750 447 |
Agra | 1 686 976 |
Ghaziabad | 1 505 958 |
Meerut | 1 404 723 |
Waranasi | 1 211 891 |
Allahabad | 1 142 722 |
Aligarh | 869 941 |
Bareli | 837 564 |
Moradabad | 828 506 |
Gorakhpur | 730 486 |
Saharanpur | 528 572 |
Noida | 504 842 |
Inne ważne miasta
[edytuj | edytuj kod]Jhansi • Muzaffarnagar • Mathura • Shahjahanpur • Firozabad • Etawah • Rampur • Mau • Hapur • Farrukhabad • Loni • Mirzapur
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Ze względu na liczbę ludności największy nie tylko w Indiach[1], ale i na świecie region administracyjny (z państw przewyższają go tylko Chiny, Stany Zjednoczone i Indonezja).
Niewysoki (w porównaniu np. z Keralą) poziom wykształcenia ludności (według danych z 2001 roku piśmiennych mężczyzn było 70%, a kobiet 43%).
80% mieszkańców to hinduiści, a 19% – muzułmanie[4].
6 grudnia 1992 roku doszło do dramatycznych wydarzeń w Ayodhya. Religijni ekstremiści gołymi rękami rozebrali tam XVI-wieczny meczet Babri Masjid, zbudowany na ruinach hinduistycznej świątyni Ram Janmabhoomi w miejscu, gdzie według tradycji narodził się bóg Rama, jedno z wcieleń Wisznu. Zdarzenie to wywołało rozruchy hinduistyczno-muzułmańskie (w tym zamieszki w Bombaju), w których zginęło około tysiąca osób.
Języki
[edytuj | edytuj kod]Język | Rodzina języka | Udział % |
---|---|---|
hindi (włączając dialekty pokrewne) | języki indoeuropejskie | 91,33% |
urdu | języki indoeuropejskie | 7,99% |
pendżabski | języki indoeuropejskie | 0,31% |
Przy granicy z Biharem rozpowszechniony jest język bhodźpuri, uznawany często za dialekt języka hindi.
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]Uttar Pradesh jest drugim (ex aequo z Tamilnadu, po Maharasztra) największym gospodarczo stanem Indii[6].
Ważny region rolniczy. Na szeroką skalę stosowane sztuczne nawadnianie. Gospodarstwa rozdrobnione. Uprawa ryżu i trzciny cukrowej. Przemysł spożywczy i odzieżowy. Rozwinięte rzemiosło i turystyka[2].
Ważne miasta przemysłowe to, obok stolicy, Moradabad (metalurgia), Waranasi (sari i atłas), Mirzapur (dywany), Kanpur, Agra (przemysł skórzany), Allahabad i Noida.
Najbardziej znaną uczelnią jest uniwersytet w Allahabadzie.
Towar | Udział w produkcji kraju |
---|---|
ziemniaki | 47% |
trzcina cukrowa | 45% |
pszenica | 38% |
ryż | 32% |
orzeszki ziemne | 34% |
melasa | 34% |
cukier | 30% |
tytoń | 20% |
Turystyka
[edytuj | edytuj kod]Na jego obszarze można zobaczyć wiele historycznych miast, takich jak Agra (z mauzoleum Tadź Mahal), opuszczone miasto Mogołów Fatehpur Sikri czy sanktuaria nad Gangesem i Jamuną: Waranasi, Ayodhya, Mathura i Allahabad.
Polityka
[edytuj | edytuj kod]Uttar Pradesh zawsze odgrywał znaczącą rolę w polityce. W Allahabadzie urodził się Jawaharlal Nehru i jego córka Indira Gandhi. W 1975 roku w tym samym mieście stanowy sąd najwyższy unieważnił zwycięstwo w wyborach Indiry (ze względu na naruszenie prawa wyborczego), co doprowadziło do ogłoszenia przez premier stanu wyjątkowego.
Stan dał Indiom wielu narodowych liderów. Ośmiu z czternastu premierów Indii pochodziło z Uttar Pradesh: Jawaharlal Nehru, Lal Bahadur Shastri, Indira Gandhi, Rajiv Gandhi, Choudhary Charan Singh, Vishwanath Pratap Singh, Chandra Shekhar i Atal Bihari Vajpayee, który reprezentował stan, chociaż urodził się w Gwalior. Z tego stanu wywodzi się Phoolan Devi – posłanka broniąca praw kobiet i występująca przeciwko małżeństwom dzieci, więziona za przewodzenie gangowi dakolitów[7] , znana jako Bandit Queen.
Obecnie w liczbie 80 deputowanych reprezentujących stan wchodzą m.in. potomkowie Nehru i Indiry: lider Indyjskiego Kongresu Narodowego Sonia Gandhi, jej syn Rahul Gandhi, Maneka Gandhi i jej syn Varun Gandhi . Reprezentują oni stan Uttar Pradesh podobnie jak kiedyś reprezentowali go Nehru, Indira Gandhi i jej syn, nieżyjący już mąż Soni Rajiv Gandhi.
13 maja 2007 premierem stanu (po raz czwarty) wybrana została Kumari Mayawati, liderka partii Bahujan Samaj Party . Po raz pierwszy od 1991 roku (kiedy zwyciężyła Indyjska Partia Ludowa) większość uzyskała jedna partia. Do tego czasu dochodziło do koalicji między Samajwadi Party , IPL i Bahujan Samaj Party. 15 marca 2012 na stanowisku stanowego premiera został zaprzysiężony Akhilesh Yadav.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b 3. Size, Growth Rate and Distribution of Population, [w:] 2011 Census of India, Office of the Registrar General & Census Commissioner, India [dostęp 2019-08-02] [zarchiwizowane z adresu 2019-05-31] .
- ↑ a b PWN, Nowa encyklopedia powszechna, Warszawa 1995.
- ↑ Szacunki World Gazetteer na rok 2010. [dostęp 2011-04-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-11-17)].
- ↑ Population Census 2011.
- ↑ Prozentuale Anteile nach der indischen Volkszählung von 2001.
- ↑ Uttar Pradesh. State Presentation.
- ↑ Koło 4.. W: Krzysztof Mroziewicz: Ucieczka do Indii. Wyd. 2. Bydgoszcz – Warszawa: Oficyna Wydawnicza BRANTA, 2006, s. 13–17. ISBN 83-89073-81-1.