Irlandzka Armia Republikańska
| IRA | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Data sformowania |
styczeń 1919 |
| Data rozformowania |
marzec 1922 |
| Dane podstawowe | |
Irlandzka Armia Republikańska (ang. Irish Republican Army, IRA, irl. Óglaigh na hÉireann) – tajna irlandzka organizacja wojskowa.
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Powstała w wyniku fuzji Irlandzkich Ochotników z Irlandzką Armią Obywatelską w 1916 roku[1]. Po zakończeniu powstania wielkanocnego stanowiła wojskowe skrzydło irlandzkiego ruchu niepodległościowego[1]. Celem formacji było wówczas odłączenie Irlandii od Wielkiej Brytanii[1]. W latach 1919–1921 IRA prowadziła z Brytyjczykami wojnę o niepodległość[2]. Niepodległość Irlandii stała się faktem w 1921 roku[1]. Poza granicami państwa irlandzkiego znalazła się Irlandia Północna[1] – odtąd celem IRA było włączenie regionu do reszty kraju[1].
W 1922 roku doszło do podziału IRA. Część członków formacji przystąpiła do regularnego irlandzkiego wojska, reszta, domagając się rewizji brytyjsko-irlandzkiego traktatu z 1921 roku, wywołała wojnę domową. Radykalne skrzydło IRA określane było jako nieregularna IRA[2]. W 1923 roku wojna zakończyła się porażką nieregularnej IRA[2]. Pokonana formacja powróciła do pierwotnej nazwy i zaangażowała się w działalność polityczną w Irlandii i Irlandii Północnej[2]. Politycznym skrzydłem ugrupowania była partia Sinn Féin[2].
W latach 30. członkowie IRA brali udział w hiszpańskiej wojnie domowej, w której poparli republikanów[3]. W 1934 r. od IRA oderwał się marksistowski Kongres Republikański. W 1936 r. IRA została zdelegalizowana po serii zamachów[4].
W styczniu 1939 r. IRA wznowiła antybrytyjską kampanię terrorystyczną[5]. W trakcie II wojny światowej podjęła się bezowocnej współpracy z III Rzeszą[2].
W 1956 r. IRA rozpoczęła „Operację Żniwa“ atakując szereg celów w Irlandii Północnej, jednak wobec niewielkiego odzewu katolickiej ludności Ulsteru zakończyła ją w 1962 r.[6]
Rozpadła się w 1969 roku[7]. Większość dotychczasowego kierownictwa IRA przystąpiło do umiarkowanej Oficjalnej IRA (OIRA)[8]. Radykalni rozłamowcy założyli Prowizoryczną IRA (PIRA)[7], która zdominowała irlandzki ruch republikański[7]. Członkowie Oficjalnej i Prowizorycznej IRA wzajemnie się zwalczali[7].
Wobec narastającego od czerwca 1968 r. napięcia między ludnością katolicką i protestancką w Ulsterze w sierpniu 1969 r. IRA postanowiła włączyć się w konflikt[9]. 30 stycznia 1972 roku brytyjskie służby krwawo stłumiły protest republikanów w Londonderry. W masakrze, która przeszła do historii jako krwawa niedziela, zginęło 13 osób. Wydarzenie stanowiło iskrę zapalną do nasilenia się konfliktu w Irlandii Północnej[1]. Po stłumieniu protestów Prowizoryczna IRA rozpoczęła serię zamachów terrorystycznych, których obiektem stali się brytyjscy policjanci, żołnierze, urzędnicy i lojaliści[1].
W kolejnych latach z PIRA wyłamały się Kontynuacja IRA (CIRA) i Prawdziwa Irlandzka Armia Republikańska (RIRA)[1].
W latach 90. PIRA rozpoczęła negocjacje pokojowe z brytyjskim rządem[7]. W lipcu 2005 roku ogłosiła zakończenie walki zbrojnej i zapowiedziała kontynuowanie walki tylko metodami politycznymi[7]. We wrześniu 2005 roku zakończył się proces rozbrojenia PIRA kontrolowany przez Międzynarodową Niezależną Komisję Rozbrojeniową[7].
Działalność terrorystyczną kontynuują CIRA i RIRA[7] oraz Nowa IRA[10].
Ideologia
[edytuj | edytuj kod]Była formacją nacjonalistyczną o lewicowym zabarwieniu[2]. Do 1921 roku jej celem było wyzwolenie Irlandii spod rządów brytyjskich, a od 1921 roku zjednoczenie Irlandii Północnej i Irlandii[2].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i Terroryzm s. 63-66
- ↑ a b c d e f g h Irlandzka Armia Republikańska, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2017-09-14].
- ↑ The IRA's foreign connections. news.bbc.co.uk. [dostęp 2017-09-14]. (ang.).
- ↑ Tomasiewicz 2000 ↓, s. 85.
- ↑ Tomasiewicz 2000 ↓, s. 91.
- ↑ Tomasiewicz 2000 ↓, s. 100.
- ↑ a b c d e f g h Alicja Stańco: The troubles. Terroryzm w Ulsterze: po dwóch stronach barykady. researchgate.net. [dostęp 2017-09-13]. (pol.).
- ↑ Official Irish Republican Army. web.stanford.edu. [dostęp 2017-09-13]. (ang.).
- ↑ Tomasiewicz 2000 ↓, s. 135.
- ↑ Maciej Czarnecki, Policja: Za wybuchem bomby w Irlandii Płn. może stać Nowa IRA. Wrócą demony przeszłości? [online], wyborcza.pl, 20 stycznia 2019 [dostęp 2019-01-21].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Wilhelm Dietl, Rolf Tophoven, Kai Hirschmann: Terroryzm. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012. ISBN 978-83-01-16019-7.
- Jarosław Tomasiewicz: Terroryzm na tle przemocy politycznej (Zarys encyklopedyczny). Katowice, 2000. ISBN 83-907096-2-7.