Języki tajwańskie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Języki tajwańskie (ang. Formosan languages) – grupa około 20 języków, w większości zagrożonych wymarciem, używanych przez aborygenów tajwańskich.

Języki tajwańskie traktowane były niegdyś jako podrodzina języków austronezyjskich; obecnie poszczególne języki tajwańskie klasyfikowane są jako indywidualne podgrupy języków austronezyjskich.

Języki austronezyjskie Tajwanu wykazują bardzo duże wewnętrzne zróżnicowanie na stosunkowo niewielkim terytorium. Z tego względu przypuszcza się, że praojczyzna wszystkich języków austronezyjskich znajdowała się właśnie na Tajwanie.

Klasyfikacja języków tajwańskich[edytuj | edytuj kod]

Jednoznaczna klasyfikacja języków tajwańskich jest utrudniona przez brak informacji o językach, z których połowa już wymarła[1], oraz ich ogromne zróżnicowanie wewnętrzne[2].

Przyjmuje się, że mówiący językiem proto-austronezyjskim osiedli na Tajwanie około 5 tys. lat temu[1]. Wraz z rozprzestrzenieniem się osadników na wyspie język rozwinął różne dialekty, które z czasem stały się odrębnymi językami[1][3]. Mówiący tymi językami pozostawali ze sobą w kontakcie, co sprzyjało wykształceniu skomplikowanych struktur wspólnych cech fonologicznych i leksykalnych czy konstrukcji gramatycznych[1][3]. Najprawdopodobniej połowa wszystkich tych języków wymarła na przestrzeni ostatnich 400 lat[1]. Podczas okupacji japońskiej (1895–1945) języki tajwańskie cieszyły się uznaniem, którego zabrakło w okresie Kuomintangu (1949–1991)[4]. Po pierwszych wolnych wyborach w 1991 roku pozycja języków tajwańskich vis-á-vis urzędowego języka mandaryńskiego zyskała na znaczeniu[4]. Jednak poza językiem amis, którego liczbę mówiących szacuje się na ponad 100 tys.[4], wszystkie inne języki tajwańskie są w różnym stopniu zagrożone wymarciem, np. w 2003 językiem pazeh posługiwała się jedynie jedna osoba[4], która zmarła w 2010[5].

Niegdyś języki tajwańskie traktowane były jako podrodzina języków austronezyjskich[6]. W latach 60. XX wieku języki tajwańskie klasyfikowano w trzy grupy: języki atajalskie, tsou i paiwańskie[7].

Z uwagi na podobieństwa języków tajwańskich do języków filipińskich proponowano również klasyfikacje łączące te języki w jedną grupę[7][8].

Klasyfikacja języków tajwańskich według Shigeru Tsuchidy[edytuj | edytuj kod]

W latach 80. XX wieku japoński językoznawca Shigeru Tsuchida opracował podział języków tajwańskich na trzy grupy[1]:

Języki tajwańskie
Języki atajalskie
Języki północno-zachodnie tajwańskie (północno-zachodnie formozańskie)
Język saisijat
Język taokas-babuza †
Język pazeh †
Języki południowo-tajwańskie (południowo-formozańskie)
Języki tsouik
Języki rukai
Języki paiwańskie
Język amis
Język bunun
Język pujuma
Język paiwan
Języki niesklasyfikowane

Podział ten krytykowany jest za oparcie go na podobieństwach językowych, a nie na wspólnych innowacjach[1].

Klasyfikacja języków tajwańskich według Roberta Blusta[edytuj | edytuj kod]

Zasięg poszczególnych języków tajwańskich, za Tsuchidą, według klasyfikacji Blusta (1999)

Pod koniec lat 90. XX wieku amerykański językoznawca Robert Blust zaproponował podział filogenetyczny oparty na innowacjach fonologicznych. Wyróżniono dziewięć grup[7][4]:

Języki austronezyjskie

     Języki atajalskie

Język atajal
Język seediq

     Języki północno-zachodnie tajwańskie (północno-zachodnie formozańskie)

Język saisijat
Język kulon †
Język pazeh †

     Języki wschodnio-tajwańskie (wschodnio-formozańskie)

Język basaj-trobiawan †
Język kawalan
Język amis
Język siraja †

     Języki Równin Zachodnich

Język taokas-babuza †
Język papora-hoanja †
Język thao

     Język bunun

     Języki tsouik

Język tsou
Język kanakanawu
Język saaroa

     Języki rukai

     Języki pujuma

     Języki paiwańskie

     Języki malajsko-polinezyjskie

System Blusta zakłada, że każda z dziewięciu grup językowych tworzy oddzielną podgrupę języków austronezyjskich, do których należy również podgrupa języków malajsko-polinezyjskich z ponad 1100 językami używanymi poza Tajwanem[1]. Klasyfikacja Blusta była krytykowana z uwagi na dyfuzję innowacji fonologicznych przez granice językowe[1].

Języki austronezyjskie Tajwanu wykazują bardzo duże wewnętrzne zróżnicowanie na stosunkowo niewielkim terytorium[2]. Stąd wielu badaczy uznaje jednak, że praojczyzna wszystkich języków austronezyjskich znajdowała się na Tajwanie[2], a klasyfikacja wszystkich innych języków używanych poza Tajwanem do jednej podgrupy odzwierciedla fakt ich pochodzenia od jednego wspólnego języka, którym posługiwali się osadnicy z południowego Tajwanu przybyli na Filipiny około 4 tys. lat temu[1].

Klasyfikacja języków tajwańskich według Ethnologue[edytuj | edytuj kod]

SIL International w swojej bazie Ethnologue podaje następującą klasyfikację języków tajwańskich (w nawiasach podano liczbę użytkowników)[9]:

Języki austronezyjskie (250 mln)
Języki atajalskie
Język atajal (2000: 84,3 tys.[10])
Język taroko (2008: 20 tys.[11])
Języki bunuńskie
Język bunun (2002: 38 tys.[12])
Języki wschodnio-tajwańskie (wschodnio-formozańskie)
Języki centralne
Język amis nataorański (2000: 5[13])
Język amis (2002: 138 tys.[14])
Języki północne
Język basaj †[15]
Język kawalan (2000: 24[16])
Języki południowo-zachodnie
Język siraja (9[17])
Języki północno-zachodnie tajwańskie (północno-zachodnie formozańskie)
Język kulon-pazeh (2013: 1 osoba mówiąca dialektem Kaxabu[18])
Język saisijat (2002: 4750[19])
Języki paiwańskie
Język paiwan (2002: 66,1 tys.[20])
Języki pujuma
Język pujuma (2002: 8490[21])
Języki rukai
Język rukai (2002: 10,5 tys.[22])
Języki tsou
Język kanakanabu (2012: 4[23])
Język saaroa (2012: 10[24])
Język tsou (2002: 2130[25])
Języki Zachodnich Równin (Western Plains)
Języki centralne
Język babuza †[26]
Język papora-hoanja †[27]
Język thao
Język thao (2000: 5[28])
(Języki malajsko-polinezyjskie)
Języki niesklasyfikowane
Język ketangalan †[29]

Badania nad językami tajwańskimi[edytuj | edytuj kod]

Pierwszymi badaczami języków tajwańskich byli holenderscy misjonarze przybyli na wyspę w XVII wieku[1]. Informacje o wymarłym języku siraja pochodzą z holenderskich tłumaczeń, m.in. Nowego Testamentu[1]. W 1834 roku niemiecki językoznawca Julius Klaproth (1783–1835) po raz pierwszy zaliczył języki tajwańskie do rodziny języków austronezyjskich[1]. W latach 30. XX wieku japońscy językoznawcy i antropolodzy przeprowadzili wiele badań terenowych[1]. W latach 60. XX wieku dokonano analizy języków tsou i atajal[1]. W latach 70. i 80. XX wieku przeprowadzono wiele badań, opublikowano słowniki i gramatyki[1]. Najlepiej poznanymi wydają się być języki atajalskie[1]. Udało się jeszcze sporządzić opracowania niedawno wymarłego języka pazeh († 2010) i wymierającego języka thao[1].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r M. Ross: Formosan languages. W: Keith Brown, Sarah Ogilvie (red.): Concise Encyclopedia of Languages of the World. Elsevier, 2009, s. 422. ISBN 978-0-08-087775-4. OCLC 318247422. [dostęp 2016-11-02].
  2. ↑ a b c Paul Jen-kuei Li, The Great Diversity of Formosan Languages, „International Journal of Language and Linguistics”, 9 (3), 2008, s. 523-546, 2008-0-009-003-000010-1 [zarchiwizowane 2016-11-04] (ang.).
  3. ↑ a b Paul Jen-kuei Li, The Dispersal of the Formos an Aborigines in Taiwan, „International Journal of Language and Linguistics”, 2 (1), 2001, s. 71-278 [zarchiwizowane 2013-05-13] (ang.).
  4. ↑ a b c d e M. Ross: Formosan languages. W: Keith Brown, Sarah Ogilvie (red.): Concise Encyclopedia of Languages of the World. Elsevier, 2009, s. 421. ISBN 978-0-08-087775-4. OCLC 318247422. [dostęp 2016-11-02].
  5. ↑ Paul Jen-Kueli Li: The Austronesian Languages of Taiwan. W: William S-Y Wang, Chaofen Sun (red.): The Oxford Handbook of Chinese Linguistics. Oxford University Press, 2015, s. 121. DOI: 10.1093/oxfordhb/9780199856336.013.0009. ISBN 978-0-19-998332-2, ISBN 978-0-19-985633-6. ISBN 978-0-19-026684-4. OCLC 934138624. [dostęp 2016-11-04]. (ang.).
  6. ↑ Alfred F. Majewicz, Języki świata i ich klasyfikowanie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, s. 76, ISBN 83-01-08163-5, OCLC 749247655 (pol.).
  7. ↑ a b c K. Alexander Adelaar: The Austronesian languages of Asia and Madagascar: a historical perspective. W: K. Alexander Adelaar, Nikolaus Himmelmann (red.): The Austronesian Languages of Asia and Madagascar. Routledge, 2005, s. 1–42. DOI: 10.4324/9780203821121. ISBN 978-0-203-82112-1, ISBN 978-1-136-75509-5. ISBN 0-7007-1286-0. OCLC 53814161. [dostęp 2016-11-02]. (ang.). zob. s. 11–14.
  8. ↑ Malcolm Ross, Stacy Fang-ching Teng, Formosan Languages and Linguistic Typology, „International Journal of Language and Linguistics”, 6, 6, 2005, s. 739-781, DOI: 10.11648/j.ijll.20160406.11 (ang.).
  9. ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Austronesian, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
  10. ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Atayal, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
  11. ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Taroko, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
  12. ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Bunun, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
  13. ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Amis, Nataoran, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
  14. ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Amis, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
  15. ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Basay, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
  16. ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Kavalan, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
  17. ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Siraya, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
  18. ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Kulon-Pazeh, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
  19. ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Saisiyat, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
  20. ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Paiwan, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
  21. ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Puyuma, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
  22. ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Rukai, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
  23. ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Kanakanabu, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
  24. ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Saaroa, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
  25. ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Tsou, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
  26. ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Babuza, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
  27. ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Papora-Hoanya, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
  28. ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Thao, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).
  29. ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Ketangalan, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-11-02] (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Języki_tajwańskie&oldid=72039861”