Józef Pankiewicz

Józef Pankiewicz
	; Józef Pankiewicz (1936)
Data i miejsce urodzenia	29 listopada 1866 ; Lublin
Data i miejsce śmierci	4 lipca 1940 ; La Ciotat
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	malarstwo
Epoka	realizm; impresjonizm
	Ważne dzieła
	Rynek Starego Miasta w Warszawie nocą; Portret Dziewczynki w czerwonej sukni;
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Józef Pankiewicz (ur. 29 listopada 1866 w Lublinie, zm. 4 lipca 1940 w La Ciotat^[1]) – polski malarz i grafik, pedagog.

Życiorys

Był synem Adama Pankiewicza (1808–1883) i Jadwigi Heleny z Eichlerów (1827–1904), córki Karola Ferdynanda Eichlera. Jego starszym bratem był Eugeniusz Pankiewicz. Był z wyznania luteraninem po matce^[2].

W latach 1884–1885 uczył się w warszawskiej Klasie Rysunkowej pod kierunkiem Wojciecha Gersona i Aleksandra Kamińskiego, następnie wraz z Władysławem Podkowińskim wyjechał do Petersburga aby w latach 1885–1886 przebywać na stypendium w tamtejszej Akademii Sztuk Pięknych^[1]. W 1889 obaj artyści udali się do Paryża. Tam jego obraz Targ na jarzyny na placu za żelazną bramą (1888, realistyczny, zdradzający wpływ Aleksandra Gierymskiego) został nagrodzony srebrnym medalem na Wystawie Powszechnej.

Zapoznawszy się z pracami impresjonistów po powrocie do Warszawy w 1890, starał się przenieść na rodzimy grunt francuskie trendy malarskie. Nawiązujący do impresjonizmu Targ na kwiaty przed kościołem Św. Magdaleny w Paryżu (1890) spotkał się z nieprzychylnym odbiorem polskiej krytyki i publiczności, która doradzała malarzowi wizytę u okulisty. Bezkompromisowy impresjonizm objawił się w obrazach Wóz z sianem (1890), Pejzaż z krzewami (1890). Kolejne lata przyniosły fascynację symbolizmem. Tworzył nastrojowe nokturny o ciemnym, niemal monochromatycznym kolorycie: Rynek Starego Miasta w Warszawie nocą (1892), Dorożka nocą (1896), Łabędzie w ogrodzie Saskim (1896), Park w Duboju (1897). Inspirowany m.in. twórczością Jamesa Whistlera tworzy cykl nastrojowych portretów m.in. Portret Dziewczynki w czerwonej sukni (1897), Portret Pani Oderfeldowej z córką (1897, nagrodzony na Wystawie Powszechnej w Paryżu złotym medalem).

W 1897 wstąpił do krakowskiego Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”. W latach 1897–1906 podróżował po zachodniej Europie zwiedzając Holandię, Belgię, Włochy, Anglię, Niemcy i Francję. W roku 1906 został profesorem Akademii Sztuk Pięknych ASP w Krakowie. W 1908 podczas pobytu we Francji zaprzyjaźnił się z Pierre’em Bonnardem i Felixem Fénéonem. Kolejne wakacyjne wizyty we Francji zaowocowały szeregiem obrazów i akwafort przedstawiających widoki Concarneau, Saint-Valery-en-Caux, Collioure, Saint-Tropez, Vernon i Giverny. W tym okresie pozostawał pod silnym wpływem twórczości Paula Cézanne’a. Zaświadcza o tym m.in. seria martwych natur w tym najznakomitsza Martwa natura z owocami i nożem (1909)^[3].

W 1908 poślubił Wandę Marię z Lublińskich 1 voto Waydel (1864–1957), która się dla niego rozwiodła, przeszła na luteranizm i zostawiła córki m.in. Jadwigę Waydel-Dmochowską.

Wojenne lata 1914–1919 spędził w Hiszpanii. W styczniu 1919 roku wszedł w skład Komitetu Polskiego, będącego hiszpańską delegaturą Komitetu Narodowego Polskiego; przez miejscowe służby uważany był za "element wywrotowy"^[4].

W Hiszpanii Pankiewicz zaprzyjaźnił się z Robertem Delaunayem, któremu zawdzięcza zmianę stylu. Płótna „okresu hiszpańskiego” cechują geometryzacja (wpływ kubizmu) oraz intensywność płasko kładzionych barw (wpływ fowizmu): Ulica w Madrycie (1916), Taras w Madrycie (1917). W latach 20. zainicjował nurt polskiego koloryzmu nawiązujący do twórczości francuskich postimpresjonistów. Jako pedagog patronował grupie malarzy i grafików skupionych w Komitecie Paryskim, zwanej potocznie kapistami. W jej skład wchodzili m.in. Jan Cybis, Artur Nacht-Samborski, Józef Czapski, Zygmunt Waliszewski i Piotr Potworowski. Od 1923 został ponownie profesorem ASP w Krakowie, od 1925 kierował filią tej uczelni w Paryżu.

Dwudziestolecie międzywojenne przyniosło kolejną zmianę stylu Pankiewicza. Stopniowo zrezygnował on z czystego, intensywnego, dekoracyjnego koloru na rzecz malarstwa walorowego, będącego obiektywną wizją rzeczywistości. Ewolucję ówczesnej twórczości malarza znakomicie ilustrują trzy martwe natury. Martwa natura z ananasem (1923) to intensywne jasne, kolory, barwna płaszczyzna dekoracyjna. Późniejsza Martwa natura z zielonym dzbanem (1929) zdradza zainteresowanie warsztatem mistrzów holenderskich XVII wieku. Wąska gama kolorystyczna i realizm kreuje nastrój refleksji i wyciszenia. Owoce w koszyku (1938) to kwintesencja malarskiej doskonałości, trudno znaleźć tu odniesienie do określonego kierunku w sztuce. Częstym tematem powojennych prac malarza są „pejzaże z puszystymi koronami drzew” okolic Sanary-sur-Mer, Cassis i La Ciotat.

Otrzymał nagrodę Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w Salonie Malarskim 1937^[5].

Jego symboliczny grób znajduje się na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 187-6-15, pochówek symboliczny)^[6].

Wybrane dzieła

Targ na jarzyny na placu za żelazną bramą, (falsyfikat^[7]^[8]) Muzeum Narodowe w Poznaniu
Wóz z sianem, 1890, Muzeum Narodowe w Krakowie
Rynek Starego Miasta w Warszawie nocą, 1892
Portret dziewczynki w czerwonej sukni (Józefy Oderfeldówny) 1897, Muzeum Narodowe w Kielcach
Dorożka w deszczu, 1896, Muzeum Narodowe w Krakowie
Dziewczynka w czerwonej sukience, 1897, Muzeum Narodowe w Krakowie
Martwa natura z owocami i nożem, 1909
Powrót z kąpieli, 1909–1913, Muzeum Narodowe w Krakowie
Ulica w Madrycie (1916), Muzeum Narodowe w Warszawie
Martwa natura z zielonym dzbanem, 1929, Muzeum Śląskie w Katowicach

Ordery i odznaczenia

Kawaler Legii Honorowej (1927, Francja)^[9]
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1933)^[10]
Złoty Wawrzyn Akademicki (7 listopada 1936)^[11]

Upamiętnienie

Jest patronem Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych im. J. Pankiewicza w Katowicach^[12].

Przypisy

↑ ^a ^b Józef Pankiewicz - Życie i twórczość | Artysta | Culture.pl
↑ Akta Stanu Cywilnego, Parafia Ewangelicka Św. Marcina, nr 2/1908.
↑ Posłuchajmy – Maciej Masłowski opowiada o kolekcji Stefana Laurysiewicza obrazów Józefa Pankiewicza – fragment, nagranie z roku ca 1975
↑ "elemento perturbador", Fernando Suárez Bilbao, Alvaro Silva, 1914-1920: el renacer de Polonia en los documentos de las legaciones españolas, [w:] Aportes 37/110 (2022), s. 160
↑ Przyznanie nagród na salonie malarskim 1937 r. w Instytucie Propagandy Sztuki. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 51 z 5 marca 1937.
↑ Cmentarz Stare Powązki: ADAM PANKIEWICZ, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-12-19] .
↑ MichałM. Haake MichałM., Utracone arcydzieło : losy obrazu Targ na jarzyny Józefa Pankiewicza, Wydanie I, Poznań 2020, ISBN 978-83-232-3584-2, OCLC 1191027746 [dostęp 2022-02-14] .
↑ Wyborcza.pl [online], wyborcza.pl [dostęp 2022-02-14] .
↑ Józef Pankiewicz. culture.pl. [dostęp 2024-04-26]. (pol.).
↑ M.P. z 1933 r. nr 259, poz. 277 „za twórczą pracę w dziedzinie malarstwa”
↑ M.P. z 1936 r. nr 261, poz. 460 „za wybitne zasługi dla polskiej sztuki w ogóle”
↑ Strona główna - Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych im. J. Pankiewicza w Katowicach - Portal Gov.pl [online], Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych im. J. Pankiewicza w Katowicach [dostęp 2023-11-05] (pol.).

Bibliografia

Janusz Janowski, Józef Pankiewicz wobec „łacińskiej tradycji” malarstwa europejskiego, „Pamiętnik Sztuk Pięknych. Uniwersytet Mikołaja Kopernika” 1(4) z 2003, s. 9–36.
Józef Pankiewicz 1866–1940. Życie i dzieło. Artyście w 140. rocznicę urodzin, katalog wystawy pod red. Elżbiety Charazińskiej, 9 stycznia – 26 marca 2006, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 2006.
Michał Haake, Utracone arcydzieło. Losy obrazu „Targ na jarzyny” Józefa Pankiewicza, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM 2020.

Linki zewnętrzne

Twórczość Józefa Pankiewicza
Józef Pankiewicz, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2024-03-22] .
Józef Pankiewicz w CMNW – Cyfrowym Muzeum Narodowym w Warszawie
Józef Pankiewicz w iMNK – Wirtualnym Muzeum Narodowym w Krakowie
Grafiki Józefa Pankiewicza w Jagiellońskiej Bibliotece Cyfrowej
Dzieła Józefa Pankiewicza w serwisie Wolne Lektury
Dwa Nokturny Józefa Pankiewicza
Józef Pankiewicz, Internetowy Polski Słownik Biograficzny [dostęp 2022-03-01].

[:0-1] Józef Pankiewicz - Życie i twórczość | Artysta | Culture.pl

[2] Akta Stanu Cywilnego, Parafia Ewangelicka Św. Marcina, nr 2/1908.

[3] Posłuchajmy – Maciej Masłowski opowiada o kolekcji Stefana Laurysiewicza obrazów Józefa Pankiewicza – fragment, nagranie z roku ca 1975

[4] "elemento perturbador", Fernando Suárez Bilbao, Alvaro Silva, 1914-1920: el renacer de Polonia en los documentos de las legaciones españolas, [w:] Aportes 37/110 (2022), s. 160

[5] Przyznanie nagród na salonie malarskim 1937 r. w Instytucie Propagandy Sztuki. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 51 z 5 marca 1937.

[6] Cmentarz Stare Powązki: ADAM PANKIEWICZ, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-12-19] .

[7] MichałM. Haake MichałM., Utracone arcydzieło : losy obrazu Targ na jarzyny Józefa Pankiewicza, Wydanie I, Poznań 2020, ISBN 978-83-232-3584-2, OCLC 1191027746 [dostęp 2022-02-14] .

[8] Wyborcza.pl [online], wyborcza.pl [dostęp 2022-02-14] .

[9] Józef Pankiewicz. culture.pl. [dostęp 2024-04-26]. (pol.).

[10] M.P. z 1933 r. nr 259, poz. 277 „za twórczą pracę w dziedzinie malarstwa”

[11] M.P. z 1936 r. nr 261, poz. 460 „za wybitne zasługi dla polskiej sztuki w ogóle”

[12] Strona główna - Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych im. J. Pankiewicza w Katowicach - Portal Gov.pl [online], Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych im. J. Pankiewicza w Katowicach [dostęp 2023-11-05] (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]