Jan Cybis

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jan Cybis
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

16 lutego 1897
Wróblin

Data i miejsce śmierci

13 grudnia 1972
Warszawa

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

malarstwo

Odznaczenia
Order Sztandaru Pracy II klasy Złoty Krzyż Zasługi Medal 10-lecia Polski Ludowej
Odznaka Nagrody Państwowej
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Jan Cybis (ur. 16 lutego 1897 we Wróblinie[1], zm. 13 grudnia 1972 w Warszawie) – polski malarz, pedagog i krytyk sztuki, współzałożyciel grupy kapistów. Nazywany „wielkim panem polskiego malarstwa”[2].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Urodził się 16 lutego 1897 we Wróblinie k. Głogówka na Górnym Śląsku jako syn Jana i Marii z Hajdów[1]. Miał troje rodzeństwa: Aloisa, Agnieszkę i Roberta[3]. Jego rodzice zajmowali się uprawą roli[4]. Matka zmarła w 1904 na gruźlicę[3]. Ojciec podejmował rozmaite prace dodatkowe, m.in. pracował jako stolarz i występował w lokalnej kapeli, by zarobić na edukację dla potomstwa[4]. Ożenił się powtórnie z Anną z domu Giga, z tego małżeństwa przyszło na świat pięć sióstr: Anna, Maria, Walburga, Franciszka i Magdalena[3]. Młody Jan zaczął pobierać lekcje łaciny u Hugo Hankego, proboszcza parafii w Naczęsławicach. Uczęszczając na lekcje podziwiał widoki rozpościerające się z drogi z Wróblina do Naczęsławic[4].

W 1908 rozpoczął naukę w Królewskim Gimnazjum Katolickim w Głogowie[3]. Jego nauczyciel, Hans Bloch, wprowadził go w malarstwo. Pobyt w gimnazjum zaowocował także znajomością z hrabiowskim rodem Czartoryskich z Gołuchowa. Ponieważ Cybis władał językiem niemieckim, podjął funkcję nauczyciela potomków hrabiego[4]. Egzamin dojrzałości zdał w 1916[3]. Wkrótce został wcielony do pruskiej armii, w której pozostał do końca I wojny światowej, walcząc na froncie zachodnim. Po zakończeniu wojny powrócił do rodzinnego Wróblina. Za namową ojca, w 1919 podjął studia prawnicze na Śląskim Uniwersytecie im. Fryderyka Wilhelma we Wrocławiu. Zaledwie kilka miesięcy później, w tajemnicy przed ojcem, Cybis porzucił studia prawnicze i zaczął kształcić się w dziedzinie malarstwa w Akademii Sztuki i Rzemiosła Artystycznego we Wrocławiu. Tam jego artystyczną edukacją kierował do 1921 Otto Mueller[4].

Członkowie grupy artystycznej Komitet Paryski w 1925 roku – widoczni m.in. Jan Cybis (na dole po lewej) oraz Hanna Rudzka-Cybis (na dole po prawej)
Otwarcie wystawy malarstwa i rzeźby członków Związku Zawodowego Polskich Artystów Plastyków w 1932 – po lewej Jan Cybis

W 1921 odbył się plebiscyt na Górnym Śląsku, którego wynik miał zadecydować o przynależności państwowej tego regionu. W jego zasięgu znalazła się tylko część powiatu prudnickiego. Wróblin znalazł się po stronie wschodniej, w obszarze objętym plebiscytem. Cybis był jednym z emigrantów, którzy powrócili do rodzinnych miejscowości by opowiedzieć się za przyłączeniem Górnego Śląska do Polski. Ostatecznie, zgodnie z wynikiem plebiscytu, okolice Prudnika pozostały w Rzeszy Niemieckiej[4]. Cybis porzucił studia na niemieckiej uczelni, przyjął polskie obywatelstwo, i przeniósł się na Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie, gdzie w latach 1921–1924 szkolił się w pracowniach Józefa Mehoffera, Ignacego Pieńkowskiego i Józefa Pankiewicza. Ożenił się z Hanną Rudzką. Od 1924 przebywał z grupą kapistów w Paryżu[3]. Powrócił do Polski na początku lat 30. XX wieku[5]. Wraz żoną zamieszkał najpierw w Warszawie, a w 1934 w Krakowie. Zajmował się malarstwem i redagowaniem czasopism artystycznych[3]. W 1937 objął funkcję redaktora naczelnego „Głosu Plastyków”.

Jego rozwijającą się karierę przerwał wybuch II wojny światowej. Do 1943 przebywał w Krzemieńcu pod okupacją radziecką, utrzymując się z malowania licznych obrazów dla tamtejszych cerkwi[5]. W 1941 przyszedł na świat jego syn Jacek. W 1943, wobec nasilających się napaści Ukraińców, rodzina opuściła Krzemieniec i wyjechała do Warszawy. Podczas powstania warszawskiego Cybisowie stracili większość dobytku i prac Jana[3].

W 1945 został prezesem warszawskiego Związku Polskich Artystów Plastyków. W 1946 objął katedrę malarstwa na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Nie podporządkował się trendom socrealistycznym, za co spotkały go artystyczna banicja, izolacja oraz marginalizowanie. Został pozbawiony stanowiska na Akademii Sztuk Pięknych[5]. W latach 1955–1957 wykładał w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Sopocie[6]. W 1957 roku został wybrany prezesem Związku Polskich Artystów Plastyków[7]. Chętnie odwiedzał rodzinny Wróblin[3].

Grób Jana Cybisa na cmentarzu Wojskowym na Powązkach

Został ponownie zatrudniony w katedrze malarstwa warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Pracował tam do 1968, kiedy to zdecydował się przejść na emeryturę[2]. Do końca czynnie uczestniczył w życiu artystycznym[3].

Mąż malarki Hanny Rudzkiej-Cybis.

Zmarł 13 grudnia 1972 w swojej pracowni w Warszawie[2]. Został pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera 33A-1-10)[8].

Twórczość[edytuj | edytuj kod]

Wykształcił własny styl odznaczający się wysokimi wartościami kolorystycznymi, swobodną, zróżnicowaną fakturą i ekspresyjną plamą. Był czołowym reprezentantem nurtu kolorystycznego w malarstwie lat 30. i sztuce powojennej.

Dojrzała sztuka Cybisa wywodziła się z francuskiego postimpresjonizmu. Zasadniczy wpływ na kształtowanie się jego postawy artystycznej wywarły estetyczne koncepcje Cezanne’a i Bonnarda. Malował głównie pejzaże i martwe natury. W okresie powojennym artysta uprawiał, obok techniki olejnej, akwarelę i rysunek.

Jego pierwsza indywidualna wystawa odbyła się w 1932 w Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie.

Wybrane dzieła[edytuj | edytuj kod]

  • Martwa natura czerwona, 1935
  • Kwiaty w kielichu, 1936
  • Młyn w Suffczynie, 1949
  • Bukiet i waza, 1955
  • Gdańsk, 1955
  • Ustka, 1964

Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Nagrody[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

Tablica pamiątkowa na domu przy ul. Walecznych 28, gdzie w latach 1945–1957 mieszkał artysta
Tablica pamiątkowa przy ul. Karowej 14/16, miejscu zamieszkania Jana Cybisa w latach 1957–1972

W 1973 ustanowiono doroczną nagrodę jego imienia w zakresie malarstwa. Największy zbiór obrazów i szkiców Jana Cybisa znajduje się w Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu[13]. Ponadto 20 listopada 1978 spadkobiercy przekazali jego dzieła Muzeum Historycznemu w Sanoku[14].

24 listopada 1975 w Warszawie jednej z ulic na terenie obecnej dzielnicy Ursynów zostało nadanie imię Jana Cybisa[15]. Cybis jest też patronem ulic w Prudniku[16], Opolu[17] i Bytomiu[18].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa : Wydaw. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 114.
  2. ↑ a b c d Bujak 2013 ↓, s. 49.
  3. ↑ a b c d e f g h i j Artysta / Jan Cybis, cybis.pl [dostęp 2023-04-15].
  4. ↑ a b c d e f Bujak 2013 ↓, s. 47.
  5. ↑ a b c Bujak 2013 ↓, s. 48.
  6. ↑ CYBIS JAN, artysta malarz – Encyklopedia Gdańska, gdansk.gedanopedia.pl [dostęp 2022-10-14].
  7. ↑ Kronika wydarzeń w Warszawie 1945−1958. „Warszawskie kalendarz ilustrowany 1959”, s. 84, 1958. Wydawnictwo Tygodnika Ilustrowanego „Stolica”. 
  8. ↑ Juliusz Jerzy Malczewski: Cmentarz komunalny (dawny wojskowy) na Powązkach. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1975, s. 22.
  9. ↑ M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58 „za zasługi położone dla Narodu i Państwa w dziedzinie (...), kultury i sztuki”.
  10. ↑ M.P. z 1947 r. nr 95, poz. 633 „za zasługi na polu organizacji życia kulturalnego w Polsce”.
  11. ↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
  12. ↑ Przyznanie nagród na salonie malarskim 1937 r. w Instytucie Propagandy Sztuki. „Gazeta Lwowska”, s. 1, nr 51 z 5 marca 1937. 
  13. ↑ J. Poliwoda, Kolekcja Jana Cybisa w zbiorach Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu, „Opolski Rocznik Muzealny” 1997, T. XI.
  14. ↑ Franciszek Oberc: Kalendarium sanockie 1974–1994, [w:] Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 953.
  15. ↑ Uchwała nr 34 Rady Narodowej m. st. Warszawy z dnia 24 listopada 1975 r. w sprawie nadania nazw ulicom, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, Warszawa, dnia 30 grudnia 1975 r., nr 16, poz. 115, s. 1.
  16. ↑ Cybisa Prudnik, Ulica, 48-200, mapa.targeo.pl [dostęp 2021-01-03] (pol.).
  17. ↑ Cybisa Jana Opole, Ulica, 45-533, mapa.targeo.pl [dostęp 2021-01-03] (pol.).
  18. ↑ Cybisa Jana Bytom, Ulica, 41-902, mapa.targeo.pl [dostęp 2021-01-03] (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jan_Cybis&oldid=71106790”