Jan Bystrek

Jan Bystrek

Państwo działania	Polska
Data i miejsce urodzenia	17 czerwca 1934 Grodzany
Data śmierci	20 lutego 2020
Profesor doktor habilitowany nauk przyrodniczych
Specjalność: lichenologia, botanika, florystyka, ochrona środowiska, biogeografia,ekologia
Alma Mater	Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
Doktorat	1965 – biologia Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
Habilitacja	1977 – biologia Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
Profesura	1991
Polska Akademia Nauk / Umiejętności
Status PAN	członek rzeczywisty
Status PAU	członek
nauczyciel akademicki, badacz
Uczelnia	Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej Wydział Biologii i Nauk o Ziemi Zakład Systematyki i Geografii Roślin
Okres zatrudn.	od 1956 do 2004
Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Medal Komisji Edukacji Narodowej, Za zasługi dla Obronności Kraju, Złota Odznaka Związku Nauczycielstwa Polskiego

Jan Bystrek (ur. 17 czerwca 1934 w Grodzanach, zm. 20 lutego 2020) – polski botanik, profesor nauk przyrodniczych, specjalista w zakresie: botaniki, florystyki, lichenologii, systematyki, ochrona środowiska, biogeografii, ekologii, lichenoindykacji, ochrony przyrody i krajobrazu. Popularyzator wiedzy o przyrodzie.

Wykształcenie

W 1951 zdał maturę w Liceum Ogólnokształcącym w Bychawie. Po maturze podjął studia w Krakowie na Akademii Górniczo-Hutniczej, które musiał przerwać po dwóch miesiącach z powodów finansowych. Rozpoczął pracę w Gminnej Spółdzielni Samopomoc Chłopska w Bychawie. W latach 1952–1957 studiował na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi.

Miejsce badań i stanowiska

Sulcaria sulcata (Lev.) Bystrek

Od 1956 do 2004 był nauczycielem akademickim na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. W 1958 został starszym asystentem. Uzupełniał kadrę nauczycieli w Wieczorowej Szkole Podstawowej dla Pracujących w Lublinie. W 1965 został adiunktem w Katedrze Systematyki i Geografii Roślin, a w 1977 doktorem habilitowanym. W 1991 zdobył tytuł profesora.

Był współautorem programu studiów podyplomowych „Biologia” i kierownikiem tych studiów na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi UMCS (1980–2004). Współtworzył również programy studiów podyplomowych „Przyroda” w Lublinie, Przemyślu oraz Biłgoraju. Od 1992 do 2005 sprawował stanowisko Kierownika Zakładu Botaniki Instytutu Biologii Uniwersytetu w Białymstoku.

Był nauczycielem akademickim również w filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku (1986–1977), na Uniwersytecie w Białymstoku oraz w Szkole Humanistyczno-Przyrodniczej w Sandomierzu (1998–2000).

Zajmował się popularyzowaniem wiedzy o przyrodzie oraz edukacją ekologiczną. Od 1965 współpracował z Wojewódzkimi Ośrodkami Doskonalenia Nauczycieli w Lublinie, gdzie prowadził wykłady oraz przewodniczył komisjom egzaminacyjnym (od 1984 przewodniczący Komisji na I i II stopień specjalizacji w Lublinie, w latach 1995–1999 w Zamościu). W okresie 1997–2004 w TWP Regionalny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli i Kadry Kierowniczej Szkół prowadził zajęcia terenowe z nauczycielami biologii: Polskie Parki Narodowe i ich rola w edukacji ekologiczno-środowiskowej. Organizował również spotkania z nauczycielami i uczniami szkół.

Jako nauczyciel akademicki prowadził zajęcia z zakresu: morfologii i systematyki roślin, biogeografii, biologicznych aspektów ochrony środowiska, biologii kwiatu i ekologii kwitnienia, lichenologii, mykologii, krajobrazu Polski. Organizował również zajęcia terenowe na obszarach: Karpat, Sudetów, Pobrzeża Bałtyku, Suwalszczyzny, Warmii i Mazury, Puszczy Białowieskiej, Lubelszczyzny, Gór Świętokrzyskich. Wieloletni opiekun roku, członek Komisji Egzaminacyjnej na I rok studiów stacjonarnych i zaocznych oraz egzaminator. Od 1977 przewodniczący Uczelnianej Komisji Socjalnej UMCS, szef służby Sanitarno-medycznej Obrony Cywilnej UMCS, przewodniczący komisji ds. Hotelu Asystenta.

Był promotorem 5 doktorów, kilkunastu recenzji dorobku naukowego kandydatów na tytuł profesora, doktora habilitowanego, doktora, a także ponad 300 dyplomantów na studiach stacjonarnych, studiach zaocznych i studiach podyplomowych na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie i Uniwersytecie w Białymstoku. W 1978 został jednym ze współzałożycieli Sekcji Mykologiczno-Lichenologicznej Polskiego Towarzystwa Botanicznego.

Grób prof. Jana Bystrka na cmentarzu przy ulicy Lipowej

Członkostwo naukowe

Był członkiem Rady Naukowej Instytutu Botaniki PAN w Krakowie, Rady Naukowej Lubelskiego oddziału PAN, LTN, Sekcji Lichenologicznej PTB oraz Oddziału Regionalnego TWP Lublin.

Nagrody i odznaczenia

Dwie nagrody Ministra Szkolnictwa Wyższego i Techniki, kilka nagród Rektora UMCS, Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Medal Komisji Edukacji Narodowej; inne: medal Za zasługi dla Obronności Kraju, Zasłużony dla Uniwersytetu w Białymstoku, Zasłużony dla Lubelszczyzny, Zasłużony dla Lublina. Złote Odznaki TWP i ZNP.

Rodzina

Żona: Jolanta Teresa, mgr biologii, kustosz; dzieci: Katarzyna, mgr politologii i polonistyki, nauczyciel dyplomowany, Paweł mgr ekonomii.

Publikacje

Napisał 120 publikacji, dwie książki o porostach, hasła o porostach w 34-tomowej Encyklopedii PWN, a także 80 oryginalnych rozpraw naukowych dotyczących taksonomii porostów (Cladoniaceae, Parmeliaceae, Ramalinaceae, Usneaceae). Opisał nowy dla wiedzy rodzaj porostu: Sulcaria sulcata (Lev.) Bystrek (Azja wschodnia i centralna) oraz kilkadziesiąt nowych dla wiedzy gatunków (np. Bryoria poeltii, Bryoria perspinosa, Bryoria variabilis: Himalaje (kolekcja J. Poelt), Bryoria forsteri (Antarktyka, wspólnie z Marią Olech), Bryoria fabiszewskiana, Bryoria brodoana (Ameryka Północna, wspólnie z J. Fabiszewskim) i U. pewleticzii (kolekcja M. Murati, Bałkany), Ramalina motykana, poza tym nowe dla wiedzy taksony innej rangi (sekcja, podgatunek, odmiana), a także nowe kombinacje.

W swoich publikacjach zawarł m.in. taksonomiczną korektę rodzaju Alectoria. Tworzył regionalne pionierskie monografie rodzaju Alectoria (Tatry, Lubelszczyzna, Góry Świętokrzyskie, Lubelszczyzna), Ramalina, Peltigera, Parmelia (Lubelszczyna), Bryoria (Karpaty Ukraińskie), Usnea. W publikacjach zajmował się także tematami ekologii porostów, lichenoindykacją oraz skażeniem atmosfery.

Dokumentacja bioty porostów w polskich parkach narodowych (Tatrzański PN, Białowieski PN, Roztoczański PN, Wigierski PN, Świętokrzyski PN, Poleski PN,  Biebrzański PN), rezerwatach przyrody i obszarach chronionego krajobrazu; pionierskie badania florystyczne i ekologiczne, publikowane często we współautorstwie (Kazimierz Karczmarz, Cieśliński, Górzyńska, Flisińska, Kolanko, Krygler, Matwiejuk, Motyka-Zgłobicka, Sulma, Wójciak).

Artykuły o porostach w monografiach regionalnych (Roztoczański Park Narodowy, Poleski Park Narodowy, Środowisko przyrodnicze Lubelszczyzny).

Książki

• Zarys lichenologii. PWN Warszawa (1972);
• Podstawy lichenologii. Wydawnictwo UMCS (1997).

Oryginalne prace badawcze

• Taxonomic studies of the genus Alectoria. Annales UMCS, (1971).
• Die Gattung Alectoria (Lichenes Usneaceae): Flechten des Himalaya. Khumbu Himal (1969).
• Espèces de la section Glabratae (genus Usnea) en Europe (współautor  K. Górzyńska). Ann. UMCS Sectio C.(1985).
• Species of the genus Bryoria Brodo & D. Hawksw. in Europe. Bull of the Polish Acad. Sc. (1986).
• Epifityczna flora i jej zanikanie pod wpływem zanieczyszczeń powietrza. Strefy skażeń środowiska w woj. chełmskim na podstawie licheno i brioindykacji. (współautor K. Karczmarz,) Annales UMCS Sectio  C. 1988).
• Studien über die Flechtengattungen Usnea in Europa. Wydawnictwo UMCS(1994).
• Materials to North American Lichens flora. (współautor J. Fabiszewski) Acta Soc. Bot. Pol.. 67.87-95 (1998).
• Bryoria forsteri (Lichenized Ascomycetina) a new species from Antarctica (współautor M. Olech)  Acta Soc. Bot. Pol.. (2004,).
• The use of botanical microtechnique parffin in anatomical studies of lichens (współautor: Leśniewska J., Kuczyńska I.) Annales UMCS sect.C,(2008).

Artykuły przeglądowe

• Wrażliwość porostów na zanieczyszczenia atmosferyczne. Annales UMCS, sect. C (1974).
• Porosty epifityczne wskaźnikiem czystości powietrza. Folia Soc. Sci. Lubl. Biol. (1985).
• Epifityczna flora Usneaceae i jej wymieranie w Puszczy Białowieskiej. Folia Soc. Sci. Lubl. Biol. (1987, współautor K. Kolanko).
• Porosty i ich właściwości lecznicze (współautor A. Leonowicz) Folia Soc. Sci. Lubl. Biol (1987).
• Biologiczne aspekty ochrony środowiska. Roztoczańskie Spotkania t.V, RPN (2008).