Jutrzyna
50°45′17″N 17°15′43″E/50,754722 17,261944| wieś | |
_ID_597035.jpg) Kościół św. Franciszka z Asyżu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
165 m n.p.m. |
| Liczba ludności (III 2011) |
318[2] |
| Strefa numeracyjna |
71 |
| Kod pocztowy |
57-120[3] |
| Tablice rejestracyjne |
DST |
| SIMC |
0882224 |
Położenie na mapie gminy Wiązów  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu strzelińskiego  | |
| 50°45′17″N 17°15′43″E/50,754722 17,261944[1]
| |
Jutrzyna (do 1945 r. niem. Marienau, następnie krótko Marianów) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie strzelińskim, w gminie Wiązów, położona 10 km od Wiązowa. Układ wsi owalnicowy z wydłużonym placem pośrodku, na którym mieści się kościół parafialny. Na terenie wsi znajduje się Kościół św. Franciszka z Asyżu.
Geografia[edytuj | edytuj kod]
Wieś leży na pograniczu Niziny Grodkowskiej i Wzgórz Strzelińskich. Na południe od miejscowości przebiega wyżyna Wawrzyszowsko-Szklarska, część Wysoczyzny Nyskiej. Na terenie Jutrzyny przepływa rzeczka Gnojna i jej lewy dopływ Krajnica. W północnej części znajduje się wzniesienie Wronie, na którego zachodnim stoku mieści się cmentarz parafialny. Za wschodnią granicą wsi znajduje się kolejne wzgórze Białogórze.
Legenda[edytuj | edytuj kod]
Na temat Jutrzyny na przestrzeni wieków powstała legenda.
Wersja 1[edytuj | edytuj kod]
Niedaleko Jutrzyny istniała miejscowość Wischau otoczona wieloma stawami. Liczyła około 300 mieszkańców. Została nagle zatopiona w ogromnej ulewie. Jednocześnie w jedną noc znikła osada wraz z ludnością i inwentarzem. Uznano, iż jest to kara za grzechy mieszkańców. Ocalała tylko dwójka dzieci, które przebywały u rodziny w sąsiednich wsiach. Zdarzyło się to około 1440 roku.
Wersja 2[edytuj | edytuj kod]
Inna wersja tej samej legendy podaje, że to dawni mieszkańcy Wischau przerażeni tajemnicą zaraźliwą chorobą, która powodowała masową śmierć, uciekli z niej i przenosząc się niedaleko stali się pierwszymi mieszkańcami Jutrzyny.[4]
Historia[edytuj | edytuj kod]
Wioska założona na prawie niemieckim przez templariuszy z Oleśnicy Małej w kształcie owalnicy. W 1294 wzmiankowano o sołtysie Sigfrid ze wsi Margenau. W 1314 przejęta przez joannitów. W czasie wojny trzydziestoletniej opuszczona i zniszczona. W trakcie epidemii dżumy w 1648 miejscowość ponownie się wyludnia. W 1783 istniała tutaj szkoła katolicka. W 1814, po sekularyzacji dóbr kościelnych, Jutrzyna przeszła w ręce hrabiego Hansa Ludwiga Davida Yorcka von Wartenburg.[5]
W 1945 na terenie miejscowości toczyły się zażarte walki między 21 Armią I Frontu Ukraińskiego, a pozostałościami oddziałów Wermachtu. 6 zmarłych żołnierzy Armii Czerwonej zostało pochowanych pod murem kościelnym, jednak pod koniec lat 40. zostali ekshumowani na Cmentarz Żołnierzy Armii Radzieckiej w Wiązowie. Wskutek m.in. ostrzałów artyleryjskich została zniszczona gotycka wieża kościelna, a także wiele zabudowań gospodarczych.
Po wojnie miejscowość zamieszkana głównie przez przesiedleńców z Kresów, a dokładnie z miejscowości Zabojki i Chłopy. Pierwszym proboszczem został ks. Stanisław Przewoźnik, wcześniej administrator parafii w Chłopach. W czasie powojennej unifikacji nazewnictwa nazwę wsi zmieniono z Marianowa na Jutrzyna.
W 1990 roku mieszkańcy wybudowali wspólnymi siłami świetlicę, w której w 1998 utworzono bibliotekę publiczną, obecnie filia Gminnej Biblioteki Publicznej w Wiązowie.[4]
4 października 2016 w kościele parafialnym zostało erygowane Diecezjalne Sanktuarium św. Franciszka z Asyżu.[5]
Sołtysi[4][edytuj | edytuj kod]
| Lp | Imię i nazwisko | lata pełnienia funkcji |
|---|---|---|
| 1. | Jan Góralski | |
| 2. | Edward Kuczyński | |
| 3. | Jan Zagórski | |
| 4. | Henryk Madej | |
| 5. | Paweł Wiznerowicz | |
| 6. | Władysław Lachowicz | |
| 7. | Michał Kuc | 1974 - 1999 |
| 8. | Andrzej Stadnik | 1999 - 2003 |
| 9. | Elżbieta Dewerenda | 2003 - 2007 |
| 10. | Stanisław Pabian | 2007 - 2014 |
| 11. | Jan Dobrzycki | 2014-2017 |
| 12. | Kamil Pater | 2017- |
_ID_597035.jpg)
Szkoła[edytuj | edytuj kod]
Po raz pierwszy stwierdzono istnienie szkoły w miejscowości w 1783 jako placówki parafialnej. Na początku XIX wieku przeszła ona pod pruską administrację świecką. W latach 30. XX wieku wzniesiono nowy, ceglany budynek szkoły w centralnej części wsi.
Od 1946 roku Agnieszka i Władysław Orzechowscy stali się pierwszymi nauczycielami w budynku opuszczonej szkoły[potrzebny przypis]. Istniały trzy klasy, w których jednocześnie uczyły się dzieci zarówno 8-letnie, jak i 15-letnie. Wynikało to z różnic z edukacji jako skutek trudności wojennych oraz różnic w rozwoju poszczególnych regionów II RP. Brakowało podręczników i zeszytów, pisano więc kredą na małych tabliczkach na wzór szkół kresowych.
W 1956 roku istniała już pełnowymiarowa szkoła 7-klasowa, w której pracowało sześciu nauczycieli. Mieszkali oni w wyremontowanym przez mieszkańców Domu Nauczyciela. W 1974 władze oświatowe zdecydowały o likwidacji wyższych klas i pozostawiły tylko 4 pierwsze jako filię szkoły w Wiązowie. W 1999 szkołę zamknięto całkowicie.[4]
Ochotnicza Straż Pożarna[edytuj | edytuj kod]
Została założona w 1946 roku na bazie wyposażenia niemieckiej straży przedwojennej. Pierwotnie liczyła 21 druhów. Początkowo jej siedzibą była poniemiecka kuźnia. Od 1952 do OSP należało również 11 kobiet. W 1966 w sąsiedztwie kościoła parafialnego powstał nowy budynek remizy. Obecnie jest tam zrzeszonych 24 strażaków czynnych oraz 12 wspierających, bądź honorowych.[4] W 2022 roku powołano Młodzieżową Drużynę Pożarniczą.[6]
Ciekawostki[edytuj | edytuj kod]
- W pobliżu wsi leżała wedle okolicznej legendy miejscowość, której mieszkańcy zginęli w trakcie zarazy i zostali pochowani w kurhanie.
- Przysiółek wsi wśród mieszkańców miejscowości funkcjonuje pod nazwą ,,Cabanówka". Wywodzi się od przysiółka kresowej miejscowości Zabojki, której mieszkańcy po wojnie zamieszkali Jutrzynę.
- W lesie niecały kilometr od wsi znajduje się zdewastowany grób niemieckiego żołnierza Wermachtu.
- We wsi od 1962 działa Koło Gospodyń Wiejskich.[4]
Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]
Miejscowość na przestrzeni wieków należała do różnych jednostek terytorialnych.
- Do 1945 niemiecka prowincja Dolny Śląsk, rejon wrocławski
- po wojnie krótko w tymczasowym II okręgu administracyjnym Ziem Odzyskanych
- W latach 1945-1974 województwo dolnośląskie, powiat strzeliński, gromada Kowalów
- W latach 1975–1998 województwo wrocławskie, gmina Wiązów
- Od 1999 województwo dolnośląskie, powiat strzeliński, gmina Wiązów
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisany jest[7]:
- kościół parafialny pw. św. Franciszka, z XIII/XIV w., przebudowany w latach: 1678, 1836. Zachowany romański portal, wnętrze barokowe[8].
- Plebania z początku XX w. dwukondygnacyjna z poddaszem
- starsza stacja transformatorowa z początku XX w.
Ponadto do obiektów zabytkowych należą:
- Była szkoła podstawowa z 1 ćwierci XX w.
- Domy mieszkalny nr. 48; 74 z XIX/XX w.
- Domy mieszkalne nr. 15; 18 a; 22; 58; 64 z początku XX w.
- Domy mieszkalny nr. 18; 20; 101 z 1 ćwierci XX w.
- Krzyż kamienny z 1934 r. stojący nieopodal starszej stacji transformatorowej w północnej części wsi[9]
Osoby związane z Jutrzyną[edytuj | edytuj kod]
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Zabytki romańskie w Polsce
- Diecezjalne Sanktuarium św. Franciszka z Asyżu w Jutrzynie
- Kościół św. Franciszka z Asyżu w Jutrzynie
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 47809
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 417 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b c d e f Łukasz Mazur (red.), Poprzez stulecia opieki świętych Franciszka i Urszuli, 2013.
- ↑ a b Łukasz Mazur (red.), Diecezjalne Sanktuarium św. Franciszka z Asyżu kościele parafialnym p.w. św. Franciszka z Asyżu w Jutrzynie, 2016.
- ↑ Zaloguj się do Facebooka [online], Facebook [dostęp 2023-01-27] (pol.).
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 149. [dostęp 2012-10-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
- ↑ Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas: Dolny Śląsk - przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1977 s. 99
- ↑ Irena Kozioł, Henryk Matuszewski, Jerzy Załęski, Miasto i gmina Wiązów. Monografia krajoznawcza., 1988.
- Siedziba gminy: Wiązów
